ترازوی اعمال؟!

وَالْوَزْنُ یَوْمَئِذٍ الْحَقُّ فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوَازِینُهُ فَأُولَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ (8) وَمَنْ خَفَّتْ مَوَازِینُهُ فَأُولَئِکَ الَّذِینَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ بِمَا کَانُوا بِآیَاتِنَا یَظْلِمُونَ (9) اعراف -

و وزن کردن (اعمال و سنجش ارزش آنها) در آن روز حق است: کسانى که میزانهاى (عمل) آنها سنگین است رستگارانند.

9 - و کسانى که میزانهاى (عمل) آنها سبک است افرادى هستند که سرمایه وجود خود را به خاطر ظلم و ستمى که به آیات ما مى کردند از دست داده اند.

ترازوى سنجش اعمال در قیامت چیست؟!

درباره چگونگى توزین اعمال در روز رستاخیز، بحث فراوانى در میان مفسران و متکلمان شده است، و از آنجا که بعضى چنین تصور کرده اند، وزن و ترازو در آن جهان همانند وزن و ترازو در این جهان است، و از طرفى اعمال انسان سنگینى و وزنى ندارد که بتوان آن را با ترازو سنجید، ناچار شده اند، از طریق تجسم اعمال، و یا اینکه خود اشخاص را به جاى اعمالشان در آن روز وزن مى کنند، مشکل را حل نمایند!

و حتى عبارتى از عبید بن عمیر نقل شده است که مى گوید: یؤتى بالرجل الطویل العظیم فلا یزن جناح بعوضة : یعنى در آن روز، افراد بزرگ جثه اى را مى آورند که در ترازوى سنجش باندازه بال مگسى وزن ندارند! اشاره به اینکه ظاهرا آدمهاى با شخصیتى بودند و در باطن هیچ.

ولى اگر مساله مقایسه زندگى آن جهان را با زندگى دنیا کنار بگذاریم و توجه داشته باشیم که همه چیز در آنجا با اینجا متفاوت است ، درست همانند تفاوتى که میان زندگى جنین در عالم رحم ، با زندگى انسان در این دنیا وجود دارد، و نیز توجه داشته باشیم که در فهم معانى الفاظ نباید همیشه ، به دنبال مصداقهاى موجود و معین برویم ، بلکه مفاهیم را از نظر نتیجه بررسى کنیم ، مساله وزن در روز رستاخیز کاملا حل خواهد شد.

توضیح اینکه در گذشته هنگامى که مثلا نام چراغ برده مى شد ظرفى به نظر مى رسید که مقدارى ماده روغنى در آن ریخته شده بود و فتیله اى در میان آن نصب گردیده و احتمالا حبابى نیز روى آن براى تنظیم هوا قرار داده شده بود، در حالى که امروز از کلمه چراغ چیز دیگرى مى فهمیم ، دستگاهى که نه ظرفى براى روغن دارد، و نه فتیله اى ، و نه حبابى براى تنظیم هوا، اما آنچه چراغ امروز را با دیروز پیوند مى دهد همان هدف و نتیجه آن است ، یعنى وسیله اى که تاریکى را از میان مى برد.

در مساله میزان نیز چنین است و در همین جهان مى بینیم که با گذشت زمان ترازوها چه اندازه دگرگون شده اند، و حتى لفظ میزان به وسائل دیگر سنجش نیز گفته مى شود، مانند میزان الحرارة (وسیله سنجش گرما) میزان الهوا (وسیله سنجش هوا) و مانند آن .

بنابراین ، آنچه مسلم است این است که در روز رستاخیز اعمال انسان با وسیله خاصى سنجیده مى شود نه با ترازوهائى همانند ترازوهاى دنیا، و چه بسا آن وسیله همان وجود انبیاء و امامان و افراد صالح بوده باشد، و در روایاتى که از طرق اهلبیت (علیهم الاسلام ) به ما رسیده این مطلب به خوبى دیده مى شود.

در بحار الانوار از امام صادق (علیه السلام ) در پاسخ سؤال از تفسیر آیه و نضع الموازین القسط چنین مى خوانیم : 

و الموازین الانبیاء و الاوصیاء و من الخلق من یدخل الجنة بغیر حساب!: میزان سنجش در آن روز پیامبران و اوصیاى آنها هستند و از مردم کسانى مى باشند که بدون حساب وارد بهشت مى شوند! (یعنى کسانى که در پرونده اعمال آنها نقطه تاریکى وجود ندارد).

و در روایت دیگرى چنین نقل شده است : ان امیرالمؤمنین و الائمة من ذریته هم الموازین : یعنى امیرمؤمنان و امامان از فرزندان او ترازوهاى سنجشند.

و در یکى از زیارات مطلقه امیر مؤمنان على (علیه السلام ) مى خوانیم : السلام على میزان الاعمال : سلام بر میزان سنجش اعمال!

در واقع مردان و زنان نمونه جهان ، مقیاسهاى سنجش اعمال انسانها هستند و هر کس به آن اندازه که به آنها شباهت دارد، وزن دارد، و آنها که از ایشان بیگانه اند، کم وزن یا بى وزنند.

حتى در این جهان نیز دوستان خدا مقیاس سنجشند، ولى از آنجا که بسیارى از حقایق در این عالم در پرده ابهام میماند و در روز قیامت که به مقتضاى و برزوا لله الواحد القهار (ابراهیم - 48) روز بروز و ظهور است این واقعیتها آشکار مى گردد.

و از اینجا روشن مى شود که چرا موازین جمع بسته شده است ، زیرا اولیاى حق که ترازوهاى سنجشند متعددند.

این احتمال نیز وجود دارد که هر کدام از آنها در صفتى ممتاز بوده اند، بنابراین هر یک میزان سنجش یکى از صفات و اعمال آدمى هستند و چون اعمال و صفات انسانها مختلف است الگوها و ترازوهاى سنجش نیز باید مختلف باشد.

و نیز از اینجا روشن مى شود که آنچه در بعضى از روایات مانند روایتى از امام صادق (علیه السلام ) وارد شده که پرسیدند ما معنى المیزان؟ قال العدل : معنى میزان چیست ؟ فرمود عدل است منافاتى با آنچه گفتیم ندارد، زیرا دوستان خداوند و مردان و زنان نمونه جهان ، مظهر عدل مى باشند، عدل از نظر فکر و عدل از نظر عقیده و عدل از نظر صفات و اعمال (دقت کنید).

منبع: تفسیر نمونه