یَاءَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ کُتِبَ عَلَیْکُمْ الْصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ (183) سوره بقره -
ترجمه :
اى کسانى که ایمان آورده اید! روزه بر شما مقرّر گردید، همانگونه که بر کسانى که پیش از شما بودند مقرّر شده بود، باشد که پرهیزگار شوید.
نکته ها:
O تقوى ، به معناى خویشتن دارى از گناه است .
بیشتر گناهان ، از دو ریشه غضب و شهوت سرچشمه مى گیرند. و روزه ، جلوى تندى هاى این دو غریزه را مى گیرد و لذا سبب کاهش فساد و افزایش تقواست.
O به نظر مفسّران و دانشمندان علوم قرآنى ، آیاتى که با خطاب (یا ایّها الّذین آمنوا) شروع شده اند، در مدینه نازل شده و جزء آیات مدنى مى باشند. فرمان روزه نیز همچون دستور جهاد و پرداخت زکات در سال دوّم هجرى صادر گردیده است .
آثار و برکات روزه:
O تقوى و خداترسى ، در ظاهر و باطن ، مهم ترین اثر روزه است .
روزه ، یگانه عبادت مخفى است . نماز، حج ، جهاد، زکات و خمس را مردم مى بینند، امّا روزه دیدنى نیست .
روزه ، اراده انسان را تقویت مى کند. کسى که یک ماه نان وآب وهمسر خود را کنار گذاشت ، مى تواند نسبت به مال وناموس دیگران خود را کنترل کند.
روزه ، باعث تقویت عاطفه است . کسى که یک ماه مزه ى گرسنگى را چشید، درد آشنا مى شود ورنج گرسنگان را احساس ودرک مى کند.
رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله فرمودند: روزه ، نصف صبر است.
روزه ى مردمان عادّى ، همان خوددارى از نان و آب و همسر است ، امّا در روزه خواص علاوه بر اجتناب از مفطرات ، اجتناب از گناهان نیز لازم است ، و روزه ى خاصّ الخاص علاوه بر اجتناب از مفطرات و پرهیز از گناهان ، خالى بودن دل از غیر خداست.
روزه ، انسان را شبیه فرشتگان مى کند، فرشتگانى که از خوردن و آشامیدن و شهوت دورند.
O رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله فرمودند:
هرکس ماه رمضان را براى خدا روزه بدارد، تمام گناهانش بخشیده مى شود!
چنانکه در حدیث قدسى نیز آمده است که خداوند مى فرماید:
(( الصوم لى و اَنَا اَجزى به )) روزه براى من است و من آن را پاداش مى دهم .
اهمیّت روزه به قدرى است که در روایات پاداش بسیارى از عبادات را همچون پاداش روزه دانسته اند.
هرچند که روزه بر امّت هاى پیشین نیز واجب بوده ، ولى روزه ى ماه رمضان ، مخصوص انبیاء بوده است و در امّت اسلامى ، روزه رمضان بر همه واجب شده است.
از رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله نقل شده است که فرمود:
براى هر چیز زکاتى است و زکات بدنها، روزه است.
پیام ها:
1 - خطابِ زیبا، گامى براى تاءثیر گذارى پیام است . (یا ایّها الّذین آمنوا)
در حدیثى از تفسیر مجمع البیان مى خوانیم : لذّت خطاب (یا ایّها الّذین آمنوا) سختى روزه را آسان مى کند. اگر والدین بخواهند که فرزندشان به سخنانشان گوش دهند، باید آنان را زیبا صدا زنند.
2 - از شیوه هاى تبلیغ آن است که دستورات مشکل ، آسان جلوه داده شود. این آیه مى فرماید: فرمان روزه مختص شما مسلمانان نیست ، در امّت هاى پیشین نیز این قانون بوده است . و عمل به دستورى که براى همه امّت ها بوده ، آسان تر از دستورى است که تنها براى یک گروه باشد. (کما کُتب على الّذین من قبلکم )
3 - قرآن ، فلسفه بعضى احکام همچون روزه را بیان داشته است . زیرا اگر مردم نتیجه ى کارى را بدانند، در انجام آن نشاط بیشترى از خود نشان مى دهند. (لعلّکم تتّقون )
اءَیَّاماً مَعْدُودَاتٍ فَمَنْ کَانَ مِنْکُمْ مَّرِیْضاً اءَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ اءَیَّامٍ اءُخَرَ وَ عَلَى الَّذِینَ یُطِیقُونَهُ فِدْیَةٌ طَعَامُ مِسْکِینٍ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَیْراً فَهُوَ خَیْرٌ لَهُ وَاءَنْ تَصُومُواْ خَیْرٌ لَّکُمْ إِنْکُنْتُمْ تَعْلَمُونَ (184) بقرة -
ترجمه :
چند روزى معدود (روزه بر شما مقرّر شده است )، ولى هر کس از شما بیمار یا در سفر باشد، پس (به همان ) تعداد از روزهاى دیگر (را روزه بگیرد) و بر کسانى که طاقت روزه ندارند (همچون بیماران مزمن و پیرمردان و پیرزنان )، لازم است کفّاره اى بدهند، مسکینى را اطعام کنند. و هر کس به میل خود بیشتر نیکى کند (وبیش از مقدار واجب ، طعام بدهد)، براى او بهتر است ، ولى اگر (آثار روزه را) بدانید، (مى فهمید که ) روزه گرفتن ، برایتان بهتر است . (و هرگز به روزه خوارى معذوران ، غبطه نمى خوردید.)
نکته ها:
O یکى از معانى باب اِفعال در زبان عربى ، سلب است . مثلا کلمه ((عُجْمه )) به معناى گنگى است ، وقتى به باب افعال مى رود و ((اِعجام )) مى شود، به معناى از بین بردن گنگى است . در این آیه نیز کلمه (یُطیقونه ) به معناى سلب طاقت و توان است .
O تسلیم فرمان خدا بودن ، ارزش است . اگر دستور روزه گرفتن داد، باید روزه گرفت و اگر حکم به افطار کرد، باید روزه را شکست .
در مجمع البیان آمده است :
گروهى از اصحاب پیامبر حتّى در حال سفر روزه گرفته و مایل نبودند که روزه خود را بشکنند!!!
رسول اکرم صلّى اللّه علیه و آله آنان را گناهکار خواندند.
امام صادق علیه السّلام فرمود:
اگر کسى در سفر روزه بگیرد، من بر جنازه ى او نماز نمى گزارم !!
در تفسیر قرطبى نیز آمده است که رسول اکرم صلّى اللّه علیه و آله در سفر از مدینه به مکّه در ماه رمضان ، آب خواستند، آنگاه ظرف آب را بر سر دست گرفتند تا مردم ببینند و سپس از آب میل فرمودند.
به هر حال اگر مسافر یا مریضى روزه گرفت ، روزه اش باطل و باید قضاى آنرا به جا آورد.
امام صادق علیه السّلام فرمودند:
حتّى اگر مادرى نسبت به شیر کودک یا جنین نگرانى داشت ، باید روزه خود را افطار نماید و این نشانه ى رأفت خداوند است.
پیام ها:
1 - اسلام براى هر فرد در هر شرایطى ، قانون مناسب دارد. در این آیه ، حکم مسافران ، بیماران و سالمندان بیان شده است . (فمن کان منکم مریضا او على سفر)
2 - شرایط نباید فلسفه کلّى حکم و آثار و منافع آنرا تماماً از بین ببرد. اگر انسان مریض یا مسافر در شرایطى نمى تواند روزه بگیرد، باید در ایام دیگرى قضا کند تا از منافع روزه برخوردار شود. (فعدة من ایّام اُخر)
3 - قصد سفر، به تنهایى مانع روزه نیست ، در سفر بودن لازم است . (على سفر)
4 - قضاى روزه ، زمان خاصّى ندارد. (فعدة من ایام اُخر)
5 - توانایى ، شرط تکلیف است . (على الّذین یطیقونه )
6 - تغذیه ى فقرا، در متن احکام جاسازى شده است . (طعام مسکین )
7 - عباداتى سبب رشد و قرب است که با علاقه و رغبت باشد. (فمن تطوّع )
8 - دستورات الهى بگونه اى است که حداقل را بر همه واجب کرده است و بیش از آن را به اختیار انسان مى گذارد. در این آیه سیر کردن یک گرسنه واجب ، ولى بیش از آن به عنوان عمل مستحبّى در اختیار خود انسان است . (فمن تطوع خیرا فهو خیر له )
9 - انجام دستورات خداوند، آثار خوبى دارد که به خود انسان باز مى گردد نه خدا. (ان تصوموا خیر لکم )
شَهْرُ رَمَضَانَ اَلَّذِى اءُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْءَانُ هُدىً لِّلنَّاسِ وَبَیِّنَتٍ مِنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْکُمْ الْشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ وَمَنْ کَانَ مَرِیْضاً اءَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ اءَیَّامٍ اءُخَرَ یُرِیدُ اللّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَلاَ یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ وَلِتُکْمِلُواْ الْعِدَّةَ وَلِتُکَبِّرُواْ اللّهَ عَلَى مَا هَدَیکُم وَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ (185) بقرة -
ترجمه :
(روزه در) ماه رمضان ؛ ماهى است که قرآن در آن نازل شده است . (و قرآن کتابى است که ) هدایتگر مردم همراه با دلائل روشنِ هدایت و وسیله تشخیص حقّ از باطل است ، پس هر کس از شما که این ماه را دریابد، باید روزه بگیرد.
و آنکس که بیمار یا در سفر باشد، روزهاى دیگرى را به همان تعداد روزه بگیرد.
خداوند براى شما آسانى مى خواهد و براى شما دشوارى نمى خواهد (این قضاى روزه ) براى آن است که شماره مقرّر روزها را تکمیل کنید وخدا را بر اینکه شما را هدایت کرده ، به بزرگى یاد کنید، باشد که شکرگزار گردید.
نکته ها:
O ((رمضان )) از ماده ((رَمض )) به معناى سوزاندن است . البتّه سوزاندنى که دود و خاکستر به همراه نداشته باشد. وجه تسمیه این ماه از آن روست که در ماه رمضان ، گناهان انسان سوزانده مى شود.
O ماه رمضان ، ماه نزول قرآن مى باشد و تنها ماهى است که نامش در قرآن آمده و شب قدر نیز در این ماه است .
در تفسیر برهان از پیامبر اکرم صلّى اللّه علیه و آله نقل شده است که فرمودند:
تمام کتاب هاى آسمانى ، در ماه رمضان نازل شده اند.
ماه رمضان ، بهترین ماه خدا است .
آن حضرت در جمعه آخر ماه شعبان ، خطبه مفصلى در عظمت ماه رمضان ایراد کرده اند که در بعضى از تفاسیر وکتب روایى آمده است.
همچنین در صحیفه سجادیه ، امام سجاد علیه السّلام در وداع ماه رمضان مناجات جان سوزى دارند.
O اسلام دین آسان و بناى آن بر سهولت و عدم سخت گیرى است . هر کس مریض یا مسافر بود روزه نگیرد و قضاى آن را انجام دهد. اگر وضو گرفتن مشکل است ، تیمّم را جایگزین مى کند. اگر ایستادن در نماز مشکل است ، اجازه ى نشسته نماز خواندن را مى دهد. که این قانون به نام ((قاعده لاحرج )) در فقه مشهور است .
رمضان ماه مهمانى خدا
O در رمضان ، مؤمنان با کارت (یا ایّها الّذین آمنوا کُتب علیکم الصّیام ) به میهمانى خداوند دعوت شده اند، و این میهمانى ویژگى هایى دارد:
1 میزبان ، خداوند است و میهمانان را شخصاً دعوت کرده است .
2 وسیله پذیرایى ، شب قدر، نزول قرآن ، فرود آمدن فرشتگان ، استجابت دعا، لطافت روح ، و دورى از دوزخ است .
3 زمان پذیرایى ، ماه رمضان است که به گفته ى روایات ، اوّل آن رحمت ، وسط آن مغفرت و آخر آن پاداش است .
4 چگونگى پذیرایى ، شب قدر به گونه اى است که در آن نیاز یک سال میهمانان تأمین مى شود و زمین با نزول فرشتگان در شب قدر مزیّن مى گردد.
5 غذاى این ماه ، غذاى روح است که براى رشد معنوى لازم است ، نه غذاى جسم . لطف غذاى این مهمانى ، آیات قرآن است که تلاوت یک آیه آن در ماه رمضان همچون تلاوت تمام قرآن در ماه هاى دیگر است .
+ این میهمانى هیچ سنخیّتى با میهمانى هاى دنیوى ندارد.
+ خداوندِ عالِم و غنى و خالق و باقى و عزیز و جلیل ، میزبان انسان هاى جاهل و فقیر و فانى و مخلوق و ذلیل مى شود و مى گوید: من دعایتان را مستجاب مى کنم و براى هر نفسى که در ماه رمضان مى کشید، پاداش تسبیحى عطا مى کنم.
آداب مهمانى
O در وسائل الشیعه براى اخلاق روزه دار در ضمن روایت مفصلى مى خوانیم :
روزه دار از دروغ ، گناه ، مجادله ، حسادت ، غیبت ، مخالفت با حقّ، فحش و سرزنش و خشم ، طعنه و ظلم و مردم آزارى ، غفلت ، معاشرت با فاسدان ، سخن چینى و حرام خوارى ، دورى کند و نسبت به نماز، صبر، و صداقت، و یاد قیامت، توجّه خاصّ داشته باشد.
شرط حضور در این مهمانى ، فقط تحمّل گرسنگى نیست . در حدیث آمده است :
آن کس که از اطاعت رهبران آسمانى ، سرباز زند ویا در مسائل خانوادگى و شخصى با همسر خود بدرفتار و نامهربان باشد ویا از تأمین خواسته هاى مشروع او خوددارى کند و یا والدین از او ناراضى باشند، روزه او قبول نیست وشرایط این ضیافت را به جاى نیاورده است .
O روزه گرچه فوائد ومنافع طبّى از قبیل دفع وبرطرف شدن مواد زاید بدن در اثر گرسنگى را دارد، امّا سحرخیزى ولطافت روح واستجابت دعا در ماه رمضان چیز دیگرى است ومحروم واقعى کسى است که از این همه خیر وبرکت محروم باشد.
پیام ها:
1 - ارزش رمضان ، به نزول قرآن است . ارزش انسان ها نیز مى تواند به مقدارى باشد که قرآن در آنها نفوذ کرده باشد. (الّذى اُنزل فیه القرآن )
2 - هدایت ، داراى مراحلى است : یک مرحله ى عمومى است ؛ (هدى للناس ) و یک مرحله ى خاصّ است . (وبیّنات من الهدى )
3 - وجوب روزه ، بعد از یقین به حلول ماه رمضان است . (فمن شهد منکم فلیصمه )
4 - قضاى روزه بر مریض و مسافر واجب است . (فعدة من ایام اُخر)
5 - روزه ى قضا، مشروط به زمان خاصّى نیست . (ایّام اُخر)
6 - احکام خداوند بر اساس آسانى و مطابق طاقت انسان است . (یرید بکم الیسر)
7 - عسر وحرج ، واجبات را از دوش انسان برمى دارد. (لایرید بکم العسر)
8 - روزه ى قضا باید به تعداد روزهایى باشد که عذر داشته است . (لتکملوا العدة )
9 - هدایت و توفیق انجام عبادات ، از طرف خداست . تکبیر، نشان بزرگداشت خدا و عدم توجّه به خود و دیگران است . (لتکبّروا اللّه على ما هداکم )
10 - روزه ، زمینه ساز هدایت انسان و سپاسگزارى اوست . (لتکبّروا اللّه على ما هداکم و لعلّکم تشکرون )
منبع:
تفسیر نور
