زکات فطره ( فلسفه و معنا ) ؛ ( فطره دانشجو، نامزد، زن و فرزند، میهمان ) ؛ ( موارد مصرف )
سه شنبه, ۱۵ تیر ۱۳۹۵، ۰۴:۴۰ ب.ظ
فلسفه فطره
پرسش 238 . فلسفه و فواید پرداخت فطره چیست؟
«زکات فطره» به اتفاق شیعه و سنى، واجب است و در متون دینى براى آن، فلسفه و فواید متعددى برشمرده است که مهمترین آنها عبارت است از:
1. زکات فطره مکمّل و تمام کننده روزه است ؛ همانگونه که درود و صلوات بر پیامبر اسلام صلى الله علیه وآله مکمل و تمام کننده نماز است.[383]
2. باعث قبولى روزه ماه مبارک رمضان مى گردد.[384]
3. موجب حفظ انسان از مرگ ( غیرحتمی ) در آن سال مى شود.[385]
4. باعث سلامتى جسم و پاکسازى روح از رذایل اخلاقى است.[386]
5. مکمل و تمام کننده زکات مال است.[387]
معناى فطره
پرسش 239 . واژه «فطره» در زکات فطره به چه مناسبت است؟
«فطره» در لغت چند معنا دارد که مهمترین آنها « خلقت » و « اسلام » است.
در اصطلاح عبارت است از: «زکاتى که هر مسلمان براى خود و هر کس که نان خور او محسوب می شود، به مستحق مى پردازد».
زمان اداى آن: مغرب روز آخر ماه رمضان تا ظهر روز عید فطر است.
با توجه به این که پرداخت این نوع حق مالى، باعث سلامت جسم و روح مى شود، آن را زکات بدن یا فطره مى نامند.
شاید وجه تناسب آن با معناى اسلام، این باشد که زکات فطره مقتضاى اسلام است ؛ از این رو کسى که پیش از غروب شب عید فطر مسلمان شود، این تکلیف متوجه او هم خواهد شد.
زکات فطره بر تمام کسانى که قبل از غروب شب عید فطر «بالغ»، «عاقل» و «غنى» باشند واجب است؛ یعنى، باید براى خودش و کسانى که نانخور او هستند، براى هر نفر سه کیلو از خوراک مردم (مثل گندم، جو، خرما، کشمش، برنج، ذرت و یا مانند اینها) و یا پول یکى از آنها را به مستحق بدهد.
فطره دانشجو
پرسش 240 . آیا زکات فطره براى دانشجویى که در خوابگاه سکونت دارد، واجب است؟
همه مراجع: اگر مخارج او را پدر و مادر مى دهند و نان خور آنان محسوب مى شود، بر عهده آنها است و اگر دانشجو مستقل است، بر عهده خودش مى باشد.[388]
پرسش 241 . فطره دانشجویانى که در خوابگاه به سر مىبرند و از غذاى دانشگاه - بدون پرداخت هزینه - استفاده مىکنند، بر عهده چه کسى است؟
همه مراجع (به جز صافى، مکارم و نورى): بر عهده خودش است و چنانچه تمکن مالى نداشته باشد، از او ساقط است.[389]
آیت اللّه صافى: هر کدام تمکن داشته باشند، بنابراحتیاط خودشان بپردازند.[390]
آیت اللّه مکارم: اگر تمکن مالى دارد، بنابر احتیاط واجب خودش بپردازد.[391]
آیت اللّه نورى: در فرض یاد شده، زکات فطره بر کسى واجب نیست.[392]
تبصره . کسانى که گفته اند زکات فطره بر عهده دانشجو نیست، معتقدند: اگر تمکن مالى دارد، احتیاط مستحب آن است که خودشان بپردازند.
فطره نامزد شرعى
پرسش 242 . فطره دخترى که در حال عقد است، بر عهده کیست؟
همه مراجع: اگر نان خور پدرش باشد، بر عهده او است.[393]
فطره زن وشوهر
پرسش 243 . اگر زن به جهت نیاز شوهر، در تأمین مخارج زندگى کمک کند ؛ چه کسى باید زکات فطره آنها را بدهد؟
همه مراجع: اگر زن نانخور شوهر محسوب شود، باید شوهر در صورت توانایى زکات فطره خود و همسرش را بدهد و اگر زن نانخور شوهر و شخص دیگرى نباشد، باید خودش زکات فطره اش را بدهد.[394]
فطره ناشزه
پرسش 244 . زنى که از تمکین شوهر خوددارى مى کند، آیا زکات فطره او از شوهرش برداشته مى شود؟
همه مراجع: خیر، باید شوهرش زکات فطره او را بدهد ؛ مگر آنکه نان خور شخص دیگرى باشد.[395]
فطره زن و فرزند
پرسش 245 . پدرى که زکات فطره نمى دهد، تکلیف زن و فرزند او چه مى شود؟
همه مراجع (به جز سیستانى، صافى و مکارم): بر آنان تکلیفى نیست و لازم نیست فطره بدهند.[396]
آیات عظام سیستانى و مکارم: احتیاط واجب آن است که اگر مى توانند، خودشان فطره بدهند.[397]
آیت اللّه صافى: بر زن و فرزند تکلیفى نیست و لازم نیست فطره بدهند، مگر آن که غنى و متمکن باشند، در این صورت احتیاط لازم آن است که فطره خود را بدهند.[398]
فطره جنین
پرسش 246 . آیا فرزندى که هنوز متولد نشده، زکات فطره دارد؟
همه مراجع: بچه اى که در شکم مادر است، پرداخت زکات فطره اش واجب نیست ؛ مگر آنکه پیش از غروب شب عید فطر به دنیا آید.[399]
فطره میهمان
پرسش 247 . میهمانى که بعد از اذان مغرب شب عید فطر به خانه انسان بیاید، تکلیف فطره اش چه مى شود؟
همه مراجع (به جز سیستانى): فطره او بر عهده صاحب خانه نیست.[400]
آیت اللّه سیستانى: اگر نان خور او محسوب شود و شب در آنجا بخوابد، بنابر احتیاط واجب، فطره او بر عهده صاحب خانه است.[401]
پرسش 248 . اگر میهمان فطره خودش را بدهد، آیا از عهده صاحبخانه ساقط مى شود؟
همه مراجع (به جز صافى): اگر با اجازه صاحب خانه و به وکالت از او فطره خودش را بدهد، از عهده میزبان ساقط مى شود.[402]
آیت اللّه صافى: از عهده صاحب خانه ساقط نمى شود.[403]
پرسش 249 . اگر انسان شب عید فطر میهمان داشته باشد و صبح متوجه شود که عید بوده ؛ آیا فطره آنها بر او واجب است؟
همه مراجع: نا آگاهى از رؤیت هلال، تأثیرى در حکم پرداخت فطره ندارد.[404]
پرسش 250 . آیا خوردن افطارى از سوى میهمان، تأثیرى در وجوب زکات فطره دارد؟
همه مراجع (به جز بهجت و صافى): خیر، ملاک آن است که میهمان نان خور صاحب خانه محسوب شود و خوردن افطارى، هیچ تأثیرى در حکم ندارد.[405]
آیت اللّه بهجت: اگر میهمان نان خور صاحب خانه محسوب شود و به قصد خوردن افطارى آمده باشد - هر چند براى او مانعى پیش آید که نتواند غذا صرف کند - زکات فطره او بر صاحب خانه واجب است.[406]
آیت اللّه صافى: اگر میهمان نان خور صاحب خانه محسوب شود و یا افطارى صرف کند (هر چند نان خور محسوب نشود)، زکات فطره او بر صاحب خانه واجب است.[407]
پرسش 251 . میهمانى که پیش از غروب شب عید فطر به خانه انسان مى آید و شب را تا صبح در آنجا مى ماند، آیا فطره او به عهده صاحب خانه است؟
آیات عظام امام و نورى: اگر نانخور صاحب خانه محسوب شود، زکات فطره میهمان بر عهده او است.[408]
آیت اللّه بهجت: اگر میهمان نان خور صاحب خانه محسوب شود و به قصد خوردن افطارى آمده باشد - هر چند براى او مانعى پیش آید که نتواند غذا صرف کند - زکات فطره او بر صاحب خانه واجب است.[409]
آیات عظام تبریزى، سیستانى و وحید: اگر مهمانى باشد که شب را هم مى ماند، زکات فطره او بر عهده صاحب خانه است.[410]
آیات عظام خامنه اى و فاضل: اگر نانخور صاحب خانه محسوب شود زکات فطره میهمان بر عهده او است؛ مانند خدمتکار و یا برخى از خویشاوندان که هر از چند گاه چند روزى در منزل صاحب خانه به سر مى برند، ولى زکات فطره میهمان یک شبه بر عهده صاحب خانه نیست.[411]
آیت اللّه صافى: اگر میهمان نان خور صاحب خانه محسوب شود و یا افطارى صرف کند (هر چند نان خور محسوب نشود)، زکات فطره او بر صاحب خانه واجب است.[412]
آیت اللّه مکارم: اگر تصمیم دارد مدتى نزد صاحبخانه بماند، زکات فطره میهمان بر عهده او است؛ ولى اگر براى شب عید دعوت شده (و یا تنها شب را در آنجا مى ماند)، فطره او بر صاحبخانه نیست.[413]
میهمان چند ساعته
پرسش 252 . میهمانى که پیش از غروب شب عید فطر به خانه انسان مى آید و یکى، دو ساعت پس از صرف افطارى مى رود، بر عهده کیست؟
همه مراجع (به جز بهجت، صافى و نورى): در فرض یاد شده، فطره میهمان بر عهده صاحب خانه نیست.[414]
آیات عظام بهجت، صافى و نورى: در فرض یاد شده، فطره میهمان بر عهده صاحبخانه است.[415]
فطره فقیر
پرسش 253 . آیا پرداخت زکات فطره بر کسى که توان مالى ندارد، واجب است؟
همه مراجع: اگر فقیر باشد، زکات فطره بر او واجب نیست و اگر سه کیلو گندم و مانند آن و یا قیمت آنها را دارد، مستحب است آن را به عنوان زکات فطره بدهد و چنانچه افرادى تحت تکفل دارد، مى تواند آن را به قصد فطره، بین نفرات خانواده دست گردان کنند و بهتر است نفر آخر، آن را به کسى بدهد که از خودشان نباشد.[416]
مستحق فطره
پرسش 254 . آیا مى توان زکات فطره را به کسى که تأمین مخارجش بر عهده پدر و مادر است، پرداخت کرد؟
همه مراجع (به جز امام): اگر محتاج است و پدر و مادر او مخارجش را نمى پردازند، دیگران مى توانند به او زکات دهند.[417]
امام: اگر محتاج است، دیگران مى توانند به او زکات بدهند.[418]
پرسش 255 . آیا زکات فطره را مى توان به پدر و مادر خود - در صورت مستحق بودن - پرداخت کرد؟
همه مراجع: اگر پدر و مادر فقیر باشند، فرزندان باید مخارج واجب آنان را بپردازند و نمى توان چیزى از زکات فطره به آنان داد.[419]
پرسش 256 . آیا زکات فطره را مى توان به خانواده فقیر غیرمتدین داد؟
همه مراجع (به جز بهجت): در زکات فطره، عدالتِ گیرنده لازم نیست ؛ ولى به کسى که آشکارا گناه کبیره انجام مى دهد، بنا بر احتیاط واجب نباید زکات فطره داد.[420]
آیت اللّه بهجت: در زکات فطره، عدالتِ گیرنده لازم نیست ؛ ولى به کسى که آشکارا گناه کبیره انجام مى دهد، بنا بر احتیاط واجب نباید زکات فطره داد ؛ مگر به قدر ضروریات او و خانواده اش.[421]
پرسش 257 . آیا پدر مى تواند زکات فطره را به فرزند دانشجوى خود که محتاج است، بدهد؟
همه مراجع: اگر فرزندان فقیر باشند، پدر و مادر باید مخارج واجب آنان را بپردازند و نمى توان چیزى از زکات فطره به آنها داد.[422]
فطره و خویشاوند
پرسش 258 . آیا جایز است زکات فطره را به عنوان هدیه، به خویشاوندان آبرومند و مستحق داد؟
همه مراجع: آرى، مى تواند به عنوان هدیه بدهد و لازم نیست به او بگوید زکات فطره است ؛ ولى باید در نیت قصد زکات کند.[423]
فطره و بدهکار
پرسش 259 . آیا زکات فطره را مى توان به فرد بدهکار داد؟
آیات عظام امام، بهجت، تبریزى، فاضل، خامنه اى و نورى: اگر نمى تواند بدهى خود را بپردازد، دادن فطره به او اشکال ندارد.[424]
آیات عظام سیستانى، صافى، مکارم و وحید: بنابر احتیاط واجب، باید فطره را به فقیر داد. پس اگر فرد بدهکار فقیر است، دادن فطره به او جایز است.[425]
فطره و امور فرهنگى
پرسش 260 . آیا جایز است زکات فطره را در امور فرهنگى و مذهبى - که باعث نشر معارف دین مى شود - صرف کرد؟
آیات عظام امام، بهجت، تبریزى، خامنه اى، فاضل و نورى: صرف زکات فطره در راه نشر معارف دین اشکال ندارد ؛ ولى بهتر است آن را به فقیر بدهند.[426]
آیات عظام سیستانى، مکارم و وحید: بنابر احتیاط واجب، باید فطره را به فقیر داد.[427]
فطره و سادات
پرسش 261 . کسى که سید نیست، مى تواند فطره را به سید بدهد؟
همه مراجع: خیر، جایز نیست.[428]
پرداخت فطره
پرسش 262 . چند فطره را مى توان به یک فقیر داد؟
آیات عظام امام، فاضل، خامنه اى، مکارم و نورى: بنابر احتیاط واجب، نباید به یک فقیر بیشتر از مخارج سالش فطره بدهند.[429]
آیهاللّه بهجت: نباید به یک فقیر، بیشتر از مخارج سالش فطره بدهند.[430]
آیات عظام تبریزى، سیستانى، صافى و وحید: آرى، اشکال ندارد.[431]
کنار گذاشتن فطره
پرسش 263 . اگر شخص فطره را کنار بگذارد، مى تواند از آن استفاده کند و بعد به جاى آن مال دیگرى بگذارد؟
همه مراجع: خیر، باید همان را که کنار گذاشته، براى فطره بدهد.[432]
پرسش 264 . اگر کسى فطره ندهد و کنار هم نگذاشته باشد، تکلیفش چیست؟
همه مراجع (به جز بهجت، تبریزى و خامنه اى): گناه کرده است و احتیاط واجب آن است که در آینده - بدون این که نیت ادا و قضا کند - فطره را بدهد.[433]
آیهت اللّه بهجت: گناه کرده است و احتیاط مستحب آن است که در آینده آن را قضا کند.[434]
آیات عظام تبریزى و خامنه اى: گناه کرده است و باید در آینده - بدون این که نیت ادا و قضا کند - فطره را بدهد.[435]
گم شدن فطره
پرسش 265 . اگر فرد در شب عید فطر زکات فطره را جدا کند اما سهواً گم شود یا خرج گردد وظیفه چیست؟
همه مراجع: باید دوباره آن را بدهند و بنابر احتیاط واجب به نیت قربت مطلقه باشد.[436]
زمان پرداخت فطره
پرسش 266 . زمان کنار گذاشتن فطره و پرداخت آن چه موقع است؟
همه مراجع: اگر نماز عید فطر مى خواند، بنابر احتیاط واجب باید پیش از نماز بدهد یا [کنار بگذارد] و اگر نماز عید نمى خواند، تا ظهر روز عید فطر مهلت دارد.[437]
دستگردان فطره
پرسش 267 . آیا جایز است پیش از ماه رمضان، فطره را به فقیر داد؟
همه مراجع: خیر، کفایت نمى کند ؛ ولى مى تواند آن را به عنوان قرض به او بدهد و در روز عید فطر، طلب خود را بابت فطره حساب کند.[438]
جنس فطره
پرسش 268 . زکات فطره را باید از قوت متعارف داد، یا قوت شرعى؟
همه مراجع: اگر از گندم، جو، خرما، برنج و مانند اینها داده شود، کفایت مى کند و قُوت غالب لازم نیست.[439]
مقدار فطره
پرسش 269 . مقدار فطره چقدر است؟
همه مراجع: شخص باید براى خودش و کسانى که نان خور او محسوب مى شوند، براى هر نفر سه کیلو از خوراک مردم (مثل گندم، جو، خرما، کشمش، برنج، ذرت و یا مانند اینها) و یا پول یکى از آنها را به مستحق بدهد.[440]
انتقال فطره
پرسش 270 . جایز است فطره را در شهر دیگرى بدهیم؟
همه مراجع (به جز بهجت): اگر در محل و شهر خودش مستحق پیدا نشود، مى تواند آن را به شهر دیگرى ببرد.[441]
آیت اللّه بهجت: مى تواند فطره را به شهر دیگرى ببرد ؛ هر چند در شهر خودش مستحق پیدا شود.[442]
_______________________________________________________
پاورقی:
[386]. در روایتى در تفسیر آیه شریفه «قد افلح من زکیها» آمده است : منظور از تزکیه زکات فطره است. مستدرک وسائلالشیعه، ج 7، ابواب زکاة الفطره، ص 137.
[389]. امام، استفتاآت، ج 1، زکات، س 17 ؛ خامنهاى، استفتاء، س 859 و 860 و 863 فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 876 ؛ تبریزى، استفتاآت، س 780 و 781 و 792 ؛ دفتر: وحید، بهجت و سیستانى.
[402]. تبریزى، استفتاآت، س 782 ؛ فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 637 ؛ مکارم و بهجت، توضیحالمسائل مراجع،م 2006 ؛ دفتر: همه مراجع.
[405]. نورى، تعلیقات على العروة، زکاه الفطره، الفصل الثانى ؛ تبریزى، استفتاآت، س 783 ؛ خامنهاى، استفتاء، س 888 ؛ سیستانى، وحید، منهاج الصالحین، زکاه الفطره، م 1172 ؛ بهجت، توضیحالمسائل، م 1997 و وسیلهالنجاه، ج 1، م 1348 ؛ فاضل، جامع المسائل، ج 2، س 472.
[414]. دفتر: همه مراجع ؛ تبریزى، استفتاآت، س 783؛ خامنهاى، استفتاء، س 888 ؛ سیستانى، وحید، منهاجالصالحین، زکاهالفطره، م1172 ؛ بهجت، وسیلهالنجاه، ج1، م1348 ؛ فاضل، جامعالمسائل، ج2، س472.
[418]. توضیحالمسائل مراجع، م 1948 و تعلیقات على العروه، ج 3 ؛ اوصاف المستحقین الزکاة، م 11.
[442]. بهجت، توضیحالمسائل مراجع، م 2035.
منبع:
پرسش وپاسخ دانشجویی دفتر 17 احکام روزه
سید مجتبی حسینی
