در همسایگی شهید آیة الله سعیدی (ره) ، قرار است مجلس عروسی برگزار شود و از بعضی همسایه ها و افراد دیگر، جهت شرکت در این جشن دعوت به عمل
می آید.
شهید سعیدی به یکی از دوستان خود می گوید:
« امشب ما
هم در این مراسم شرکت می کنیم! »
می پرسد: بدون دعوتنامه؟!
می فرماید:
عقاید و آداب و رسوم هر قوم و ملّت، بخش مهمّی از فرهنگ آن ها را تشکیل می دهد و
انحطاطِ آن نشانه ی انحطاط فرهنگ و تمدن آن ها محسوب می شود.
اعراب جاهلی از
منحط ترین فرهنگ ها برخوردار بودند؛ زیرا:
1 ـ بت ها را پرستش می
کردند.(1)
2 ـ از فرزند دختر متنفر بودند و گاهی، با دست خود او را زنده به
گور می کردند.(2)
3 ـ ملائکه را دختران خدا می دانستند.(3)
4 ـ
عبادات عجیبی داشتند، مثل: سوت کشیدن و کف زدن نزد خانه ی خدا، به عنوان نماز.(4) و
طواف خانه ی خدا به حالت عریان و لخت مادرزاد.(5)
5 ـ احکام و قوانین زشت و
بی معنا در مورد گوشت های حلال و حرام داشتند.(6)
6 ـ ازدواج با همسر مطلّقه
فرزند خوانده و نیز ازدواج با همسر مطلّقه ی برده ی آزاد شده را حرام می
دانستند.(7)
شکستن سنت های غلطی که مایه ی انحراف و عقب ماندگی جوامع بشری
است، از اصول کلّی دعوت انبیا علیهم السلام بوده است.
خداوند متعال در قرآن
مجید(8)، ضمن اشاره به مسأله ی ازدواج پیامبر صلی الله علیه و آله با همسر مطلّقه ی
پسر خوانده ی خود که برای شکستن یک سنّت جاهلی صورت گرفت ـ زیرا آن ها پسر خوانده
ها را پسر حقیقی محسوب می کردند ـ پیامبر را تشویق به سنت شکنی های ناروا می کند و می فرماید:
« اَلَّذینَ یُبَلِّغُونَ
رِسالاتِ اللّهِ وَ یَخْشَوْنَهُ وَلا یَخْشَوْنَ اَحَدا اِلاّ اللّهَ وَ کَفی
بِاللّهِ حَسیبا »؛(9)
آن ها که تبلیغ رسالت های الهی می کنند و از او می
ترسند و از هیچ کس جز خدا واهمه ندارند و همین بس که خداوند حسابگر (و پاداش دهنده
ی اعمال آن ها) است.
«... وَ تَخْشَی النّاسَ وَاللّهُ اَحَقُّ اَنْ
تَخشیهُ...»؛(10)
( تو [در انجام این مأموریت] از مردم واهمه داری و خداوند
سزاوارتر است که از او بترسی ).
حال با توجّه به اصلِ « شکستنِ سنّت های غلط و آداب و رسوم
باطل » از سوی پیامبران الهی، بر ما ست که به شکستن سنت های غلط در جامعه ی اسلامی، اقدام نموده و از کسی جز خدا هراسی به دل راه ندهیم!
بخشی از سنت های نادرست امروزی:
1 ـ
استفاده از مطرب و نوارهای موسیقی مبتذل مخصوصا در مراسم عروسی.
2 ـ سوار کردن عروس بدون
حجاب شرعی، در اتومبیل تزیین شده و گردش در سطح شهر، و بوق زدنِ ممتد و آزار دهنده
در نیمه های شب.
3 ـ انتخاب دوست پسر و دوست دختر و ارتباطات غیر شرعی و ترویج بی بند و باری مخصوصا در فضاهای مجازی!
4 ـ پوشیدن لباس های تنگ و تحریک
کننده ، برهنه گذاشتن پاها یا پوششهای بدن نما ، بیرون گذاشتن موی جلو سر ، آرایش غلیظ چهره از سوی بعضی خانم ها در منظر
نامحرمان.
5 ـ گرایش به مُدها و شیوه هایِ غربیِ اصلاح موی سر و صورت و نوع پوشش و نگهداری سگهای خانگی و...
6 ـ گرایش به ماهواره و تماشای فیلم های مستهجن و منافی عفت در جمع خانواده
ها.
7 ـ تراشیدن ریش.
8 ـ ساخت و خرید وفروش طلای مخصوص مردان از سوی
بعضی زرگرها.
9 ـ زشت و قبیح
شمردن ازدواج موقّت و ترک اوامر الهی همچون نماز و خمس و زکات و روزه و ...
از سوی بعضی افراد که می رود به شکل عادت و سنت درآید!
روزی حضرت آیة الله بافقی جهت استحمام به حمام عمومی تشریف می برد.
فردی در برابر آینه مشغول تراشیدن ریش خود هست ؛ به او نزدیک می شود و برای ادای تکلیف دینی خود و شکستنِ این سنّت غلط که مورد تحریم مراجع بزرگوار است، به وی تذکّر می دهد.
آن شخص که یکی از سرهنگ های بلند پایه ی ارتش رضا شاه خائن بود،
وقتی در برابر نصایح خیرخواهانه آن اُسوه ی تقوی و پرهیزگاری واقع می شود، غضبناک
شده و بی درنگ سیلی محکمی به صورت آن عالِم وارسته می نوازد.
آیة الله بافقی
با مواجه شدن با چنین عکس العملی، طرف دیگر صورت خویش را به سوی آن شخص می گیرد و
می فرماید:
« به این طرف صورتم نیز سیلیِ دیگری بزن و از این کار حرام دست
بردار!! »
آن شخص مغرور وقتی با این همه بزرگواری و سعه ی صدر آیة الله بافقی
رو به رو می شود، از دلاّک حمّام سؤال می کند این
آقای بزرگوار کیست؟! و او جواب می دهد ایشان حضرت آیة الله حاج شیخ محمدتقی بافقی می
باشند.
وقتی سرهنگ ارتش رضاشاهی، آن عالم جلیل القدر را می شناسد، خدمت ایشان
شرفیاب می شود و با نهایت پشیمانی، عذرخواهی و طلب عفوّ و بخش می کند و به ایشان
قول می دهد که از آن زمان به بعد دست از عمل «ریش تراشی» بردارد و تا پایانِ عمرِ
مرحوم آیة الله بافقی از نزدیکان و مریدان ایشان محسوب می
گردد.(11)
«اَللّهُمَّ وَفِّقْنا لِما تُحِبُّ وَ تَرْضی»
کُنْتُمْ خَیْرَ اُمَّةٍ اُخْرِجَتْ
لِلنّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وتُؤْمِنُونَ
بِاللّه ِ - آل عمران/110 -
« شما بهترین امتی بودید که برای مردم پدید آمدید؛ امر به معروف و
نهی از منکر می کنید و به خدا ایمان دارید »
در این آیه شریفه « امت اسلامی »
به عنوان بهترین امت معرفی شده است.
و دلیل آن دو چیز ذکر شده است:
« امر به معروف و
نهی از منکر » و « ایمان به خدا ».
نکته جالب توجه این است که :
در این آیه ( امر به معروف
و نهی از منکر ) بر ( ایمان به خدا ) مقدم داشته شده که نشانه اهمیت و عظمت آن است.
به
تبع این ویژگی برای بهترین امت اسلامی، باید گفت که مهم ترین ویژگی جامعه اسلامی هم
همین مسئله است که امر به معروف و نهی از منکر شناخته شود و وجدانهای بیداری در
جامعه پیوسته از آن پاسداری کنند.
داستان هجوم رضاخان به قم
نمونه ای از این بیداری آگاهانه در جامعه را نشان می دهد:
از قدیم الایام تا به امروز مرسوم بوده و هست که غالبا مردم هنگام
تحویل سال نو در اماکن متبرکه به سر می برند و آن را به فال نیک می گیرند.
عید
نوروز سال 1306 شمسی با 27 رمضان 1346 مطابق بود و زوّار بسیاری از نقاط مختلف به
سوی شهر قم روی آوردند تا هنگام تحویل سال در حرم حضرت معصومه باشند. حرم مملوّ از
جمعیت بود. اعضای خانواده پهلوی ـ که همسر رضاشاه هم جزو آنها بود ـ در غرفه بالای
ایوان آیینه بدون حجاب کامل نشسته بودند، و این به طوری جلب نظر می کرد که صدای
اعتراض مردم از هر سو بلند بود؛ ولی هیچ کس جرأت نمی کرد قدم پیش گذارد و به آنها
تذکر دهد.
در همین موقع، سید ناظم واعظ که در مسجد جنب حرم مشغول وعظ بود، مردم را
تهییج نمود تا امر به معروف و نهی از منکر کنند. خبر به مرحوم حاج شیخ محمد تقی
بافقی رسید. او ابتدا به خانواده دربار پیغام فرستاد که:
اگر مسلمان هستید نباید با
این وضع در این مکان مقدس حضور یابید و اگر مسلمان نیستید، باز هم حق ندارید در این
مکان حضور یابید.
پیام موثر واقع نشد. حاج شیخ محمد تقی شخصا به حرم آمد و سخت به
آنان اعتراض نمود و از آنها خواست که سر و صورت خود را بپوشانند یا از آنجا خارج
شوند. در این وقت غوغایی به پا شد. خانواده پهلوی فورا به منزل تولیت حرم رفته و از
آنجا با تلفن به رضاشاه خبر دادند. او فورا به سوی قم حرکت کرد و دستور داد یک عده
سرباز پشت سرش حرکت کنند.
بعد از چند ساعت به شهر قم رسید و مستقیما وارد
صحن حرم شد.چند نفر طلبه را که در آن اطراف بودند، شلاق زد و چند نفری را هم در
جوار قبر حضرت معصومه با عصا و لگد مضروب کرد. سپس دستور داد مرحوم بافقی را دستگیر
کرده به تهران فرستند و تحویل زندان شهربانی دهند. او را همچنان در حبس نگه داشتند
تا بعد از پنج ماه که آیت اللّه حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی خواستار آزادی وی
گردید - محمد عابدی، پیکار با منکر در سیره ابرار، دفتر اول،
ص115 -
اگر این روحیه در جامعه ما زنده بماند، پیوسته جامعه اسلامی از
بسیاری از ناهمواریها و گردابهای مهلک در امان خواهد بود.
ملایمت
و محبت در امر به معروف و نهی از منکر:
قال رسول اللّه صلی الله علیه و آله «
لا
یَأْمُرُ بِالْمَعْرُوفِ وَلا یَنْهی عَنِ الْمُنْکَرِ اِلاّ مَنْ کانَ فیهِ ثَلاثُ
خِصالٍ: رَفیقٌ بِما یأْمُرُ بِهِ وَرَفیقٌ فیما یَنْهی عَنْهُ ... - خصال، ص109، ح79 - امر به
معروف و نهی از منکر نکند مگر کسی که سه خصلت در او باشد: [اول اینکه:] در آنچه به
آن امر و نهی می کند، طریق مدارا پیش گیرد... .»
در راه انجام دو فریضه بزرگ
امر به معروف و نهی از منکر، پیوسته باید دلسوزی و حسن نیت و پاکی را سرلوحه کار
خویش قرار داد و جز در موارد ضرورت، باید از راههای مسالمت آمیز وارد شد. متأسفانه
بعضی، هنگام امر به معروف و نهی از منکر، از راه خشونت آمیز وارد می شوند و به
الفاظ زشت و زننده متوسل می گردند، لذا می بینیم این نوع امر به معروفها نه تنها
اثر خوبی ندارد، بلکه گاهی نتیجه معکوس می دهد.
در تفسیر المنار آمده است:
جوانی به خدمت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله آمد و عرض کرد:
ای پیامبر خدا! آیا
به من اجازه می دهی زنا کنم؟!
با گفتن این سخن فریاد مردم بلند شد و از گوشه و کنار
به او اعتراض کردند، ولی پیامبر خدا صلی الله علیه و آله با خونسردی و ملایمت
فرمودند:
نزدیک بیا.
جوان نزدیک آمد و در برابر پیامبر نشست.
حضرت با محبت از او پرسید:
آیا دوست داری با محارم تو (مثل مادر، خواهر و دختر) چنین کنند؟!!
جوان ناراحت
شد و گفت:
نه فدایت شوم.
حضرت فرمود:
همینطور مردم راضی نیستند با محارم آنها چنین
شود.
جوان از سؤال خود پشیمان شد.
سپس پیامبر خدا دست بر سینه او گذاشت و در
حق او دعا کرد و فرمود:
«خدایا قلب او را پاک گردان و گناه او را ببخش و دامان او
را از آلودگی به بی عفتی نگاه دار».
از آن به بعد منفورترین کار نزد این جوان،
زنا بود - تفسیر نمونه، ج3، ص42. به نقل از تفسیر
المنار -
در سیره بزرگان و اولیاء الهی وارد شده است که گاهی در قالب طنز
و شوخی امر به معروف می کردند.
به عنوان نمونه، روزی بهلول، کارگرانی را دید که به
مسجد سازی مشغولند، از آنان پرسید:
بانی مسجد کیست؟
گفتند: هارون الرشید.
بهلول به سنگ تراش دستور داد که روی سنگی این جمله را حکاکی کند:« بانی مسجد: بهلول »!
سنگ تراش، سنگ را تراشید و به بهلول تحویل داد. او شبانه از نردبانی
بالا رفت و این سنگ را بر سر در مسجد نصب کرد.
روز بعد وقتی کارگران تابلو را
دیدند، به هارون خبر دادند.
هارون بهلول را احضار کرد و پرسید:
بانی مسجد من هستم،
تو چرا خودت را بانی معرفی کردی؟!
بهلول گفت:
تو اگر برای خدا مسجد می سازی بگذار
نام من باشد. خدا که می داند بانی کیست.!!
او با این طنز به هارون فهماند که کارش از اخلاص بی بهره است!
روزی دیگر بهلول وارد مجلس هارون شد؛ چون هارون در مجلس حضور نداشت،
بهلول جای هارون نشست. خادمان او را از آنجا بلند کردند و کتک زدند.
همین که هارون
وارد مجلس شد، به هارون گفت:
من چند دقیقه ای جای تو نشستم و کتک خوردم، وای به حال تو که عمری در جای اهل بیت پیامبر نشسته ای!!
آری او با این طنزها و با همین
ملایمتها، هارون را متوجه خطاها و اشتباهات خود می کرد.
امر به
معروف و نهی از منکر با عمل و رفتار:
قال الصادق علیه السلام :
« کُونُوا دُعاةَ
النّاسِ بِغَیْرِ اَلْسِنَتِکُمْ لِیُرَوا مِنْکُمُ الاِْجْتِهادَ وَالصِّدْقَ
وَالْوَرَع - بحارالانوار، ج67، ص309، باب 57 - مردم را با غیر زبانتان دعوت ( به خوبیها ) کنید! تا از شما اجتهاد، راستگویی و
پارسایی ببینند.»
قوانین اسلام مبتنی بر حکمت و کیفیتی نظام یافته است که
خود بتواند نگهبان و حافظ خویش باشد.
امر به معروف ، و نهی از منکر دو قانون نگهبان هستند که از دیگر قوانین الهی پاسداری می کنند.
برای تأثیر بهتر این دو قانون در افراد
و جامعه بهتر است که از روش غیر مستقیم و توأم با عمل، آن دو را به دیگران آموخت و
اجرا کرد.
سعدیا گرچه سخندان و مصالح گویی به عمل کار برآید، به سخندانی
نیست
در این رابطه داستان جالبی از عالم الهی مرحوم آخوند ملاعباس تربتی
نقل شده است:
یکی از محافظان فرزند آخوند ملاکاظم خراسانی نقل می کند: « در
ایام زمستان برای سرکشی به املاک آقا به نیشابور رفته بودیم، در مراجعه به مشهد در
راه برفگیر شدیم و در قهوه خانه ای وسط راه ماندیم. غیر از ما جمعی دیگر نیز به
قهوه خانه پناه آورده بودند. شب فرا رسید و چهار نفر از جوانان پولدار و خوشگذران
مشهد ـ که چهار خانم هم همراه خود داشتند ـ با ماشینی آمدند و چون گرفتار برف و
تاریکی شده بودند، به قهوه خانه پناه آوردند. آمدن آنها در آن شب تاریک برفی در
میان کوهستان بزم عیشی مجانی برای مسافران به وجود آورد، جوانان بطریهای مشروب و
خوراکیها را چیدند و زنان، بعضی به خوانندگی و بعضی به رقص پرداختند. در گرما گرم
این بساط، در قهوه خانه باز شد و مرحوم ملاعباس تربتی با سه چهار نفر که از تربت به
مشهد می رفتند و مرکبشان الاغ بود، از ناچاری برف و تاریکی شب، آنها هم به این قهوه
خانه پناه آوردند و از صاحب قهوه خانه اجازه خواستند که به آنها جایی بدهد. او گفت:
سکّوی آن طرف خالی است.
حاج علی اکبر می گفت: من با مشاهده این وضع هراسان
شدم و گفتم که نکند از جانب حاج آخوند نسبت به اینها تعرضی بشود و از جانب آنها
نسبت به این مرد الهی اهانت شود. آماده دفاع از حاج آخوند شدم، ولی دیدم ایشان وارد
شد و گویا نه کسی را می بیند و نه چیزی می شنود، به سوی آن سکّو رفت و چون نماز
مغرب و عشاء را نخوانده بود، از قهوه چی قبله را پرسید و به نماز ایستاد و آن چهار
نفر هم به وی اقتدا کردند. یکی اذان گفت و حاج آخوند اقامه گفت و وارد نماز شدند.
من هم فرصت را غنیمت دانستم و اقتدا کردم، چند نفر دیگر از مسافران هم از آن بزم
عیش و نوش فاصله گرفتند و به نماز جماعت پیوستند، بعد از آن قهوه چی هم آمد و به
نماز ایستاد، وقتی از نماز فارغ شدیم از جوانها و خانمها اثری نبود، بساط خود را
جمع کردند و نفهمیدیم که در آن شب برفی به کجا رفتند - فضیلتهای فراموش شده،
حسینعلی راشد، ص128 -
پس گاهی با رفتار و
برخورد می توان به صورت غیر مستقیم امر به معروف و نهی از منکر کرد، بدون آنکه هیچ
گفتگو یا برخورد نامناسبی پیش آید.
تلاش فوق العاده برای امر به
معروف و نهی از منکر:
قال الحسین علیه السلام :
« لا تَحِلُّ لِعَیْنٍ مُؤْمِنَةٍ
تَری اللّه َ یُعْصی فَتَطْرِفَ حتّی تُغَیِّرَهُ - امالی شیخ طوسی، ص55 - بر هیچ چشم مؤمنی روا نیست که
ببیند خدا نافرمانی می شود، پس خود را فرو بندد تا آنگاه که وضع را تغییر
دهد.»
خداوند پیامبران و ائمه معصومین علیهم السلام را برای هدایت بشر، زنده
کردن معروفها و از بین بردن منکرات برانگیخت و آنان در ادای این رسالت الهی از هیچ
تلاشی فروگذار نکردند. تلاش و اصرار آنان به سبب اهمیتی بود که برای این فریضه الهی
قائل بودند. آنها به دلیل قلب سرشار از رأفت و رحمت، حاضر نبودند هیچ کس به منکرات
آلوده شده و به خشم خدا گرفتار آید!!
ابن شهر آشوب می نویسد:
امیر مؤمنان علی
علیه السلام وارد خانه شد، لحظه ای بعد بانویی آمد و از شوهرش شکایت داشت، حضرت
فرمود: اندکی صبر کن تا از گرمای هوا کاسته شود، آن زن گفت: در این صورت خشم شوهرم
بیشتر می شود، حضرت سر خود را پایین انداخت و لحظه ای بعد فرمود:
به خدا قسم نباید
رسیدگی به دادخواهی مظلوم را به تأخیر انداخت، حق مظلوم را باید از ظالم گرفت و رعب
او را از دل مظلوم بیرون کرد، تا با کمال شهامت در مقابل ستمگر بایستد و حق خود را
بخواهد. آن گاه به آن زن گفت: برویم.
حضرت با آن زن همراه شد تا به در خانه
زن رسید، آن گاه صدا زد:
درود بر شما! جوانی از خانه بیرون آمد.
حضرت بعد از
احوالپرسی فرمود:
« یا عَبْدَ اللّه! اِتَّقِ اللّه َ فَاِنَّکَ قَدْ اَخَفْتَها
وَأَخْرَجْتَها؛ ای بنده خدا! از خدا پروا کن؛ چرا که همسرت را ترسانده و از خانه
بیرون رانده ای.»
جوان از این سخن سخت برآشفت و گفت:
به تو چه ربطی دارد! به
خدا سوگند! به خاطر همین حرف تو، او را آتش خواهم زد.
امیرمؤمنان هم فرمود:
من تو
را امر به معروف و نهی از منکر می کنم، تو در برابر من منکر دیگری مرتکب می شوی و
معروف را رها می کنی.
در همین لحظات مرد جوان متوجه شد افرادی که از کوچه
عبور می کنند به آن مرد با عنوان امیرالمؤمنین سلام می دهند. به همین خاطر امام را
شناخت و هراسان گفت:
ای امیرمؤمنان من اشتباه کردم. به خدا سوگند در مقابل همسرم
مانند زمینی آرام خواهم بود تا پا بر روی من بگذارد.
حضرت نیز رو به آن زن کرد و
فرمود: به منزل برو و همسرت را به این کارها مجبور نکن - مناقب، ج2، ص106؛
بحارالانوار، ج41، ص57 -
زندگی سراسر برکت
پیامبر اسلام و دوران نبوت آن حضرت، پر است از سختیها و تلاشهای طاقت فرسایی که آن
حضرت برای دو فریضه الهی امر به معروف و نهی از منکر انجام دادند، تا آنجا که گاهی
خداوند ایشان را از این همه تلاش و دلسوزی باز می داشت و می فرمود شاید جان خود را
در این راه تباه کنی، که چرا مردم ایمان نمی آورند - شعراء/3 -
برگرفته از:
مبلغان ش 59
وَ قَالَ علی [علیه السلام]:
قِیمَةُ کُلِّ امْرِئٍ مَا یُحْسِنُهُ
ارزش هر انسانی ناشی از آن امتیاز نیکو است که در اوست!
- - کلمات قصار شماره 81 ترجمه علامه جعفری
علّامه محمّد تقی جعفری نقل می کرد:
عدّه‌‌‌ای از جامعه شناسان برتر دنیا در « دانمارک » جمع شده بودند تا درباره
موضوع مهمّی به بحث و تبادل نظر بپردازند.
موضوع این بود:
« ارزش واقعی انسان به چیست؟ »
برای سنجش ارزش خیلی از موجودات، معیار خاصّی داریم؛ مثلاً : معیار ارزش طلا به وزن و عیار آن است. معیار ارزش بنزین به مقدار و کیفیّت آن است.
معیار ارزش پول، پشتوانه آن است. امّا معیار ارزش انسانها در چیست؟
هر کدام از جامعه شناس‌‌‌ها صحبت‌‌‌هایی داشتند و معیارهای خاصّی را ارائه دادند.
وقتی نوبت به بنده رسید، گفتم:
اگر می‌‌‌خواهید بدانید یک انسان چقدر ارزش دارد، ببینید به چه چیزی علاقه دارد و به چه چیزی عشق می‌‌‌ورزد!!
کسی که عشقش یک آپارتمان دو طبقه است در واقع ارزشش به مقدار همان آپارتمان است!
کسی که عشقش ماشینش است، ارزشش به همان میزان است!
امّا کسی که عشقش خدای متعال است، ارزشش به اندازه خداست.
علّامه فرمودند:
من این مطلب را گفتم و پایین آمدم. وقتی جامعه شناس‌‌‌هایی که صحبت‌‌‌های مرا شنیدند برای چند دقیقه روی پای خود ایستادند و کف زدند!
وقتی تشویق آنها تمام شد من دوباره
بلند شدم و گفتم:
عزیزان! این کلام از من نبود ، بلکه از
شخصی به نام علی علیه السلام است. آن حضرت در نهج البلاغه می فرمایند:
قِیمَةُ کُلِّ
امْرِئٍ مَا یُحْسِنُهُ؛
ارزش هر انسانی به اندازة چیزی است که دوست می‌‌‌دارد!
وقتی این کلام را گفتم دوباره به نشانه احترام به وجود مقدّس امیرالمؤمنین علیه السلام از جا بلند شدند و چند بار نام آن حضرت را بر زبان جاری کردند!!
علّامه در ادامه می‌‌‌فرمودند:
عشق حلال به این است که انسان (مثلاً) عاشق 50 میلیون تومان پول باشد. حال اگر به انسان بگویند: آی!!! پنجاه میلیونی!!!. چقدر بدش می‌‌‌آید؟! در واقع می‌‌‌فهمد که این حرف توهین در حقّ اوست.
حالا که تکلیف عشق حلال امّا دنیوی معلوم شد ، ببینید اگر کسی عشق به گناه و معصیت داشته باشد چقدر پست و بی ارزش است!!
از کارهای ناشایستی که قرآن همواره انسانها را از آن پرهیز داده، اسراف
است . چه اینکه اسراف تعادل زندگی اجتماعی را در هم می ریزد و مفاسد فراوانی به
دنبال دارد .
اسراف به معنای :
خروج از حد اعتدال است، بی آنکه فرد چیزی
را ظاهرا ضایع کرده باشد!
مثل : پوشیدن لباس گران قیمتی که بهایش صد برابر لباس مورد
نیاز باشد.
یا مثل : تهیه غذای گران قیمتی که با پول آن بتوان عده زیادی را تغذیه کرد.
و ای بسا اسراف در منطقه ای از زمین باعث محرومیت منطقه ای دیگر شود، و یا
اسراف انسانهای امروز باعث محرومیت نسلهای آینده گردد .
قرآن مجید اسراف را
مایه هلاکت و مسرفین را از جمله هلاک شوندگان برمی شمرد .
« واهلکنا
المسرفین » - انبیاء/9 -
« و ما مسرفین را نابود ساختیم .»
حضرت علی علیه
السلام درباره اسراف می فرماید:
« السرف مثواة والقصد مثراة - بحار الانوار، ج 68، ص 347 -
اسراف
موجب هلاکت و میانه روی مایه زیاد شدن ثروت است .»
- خداوند می فرماید:
« ولا تسرفوا انه لا یحب المسرفین » - انعام/141
و اعراف/31 - « اسراف نکنید که خداوند
اسرافکاران را دوست ندارد .»
- « و ان المسرفین هم اصحاب النار » - غافر/43 - « و
به راستی که اسرافکاران اهل آتش اند .»
- « و لا تطیعوا امر المسرفین » - شعراء/151 - « امر اسرافکاران را اطاعت نکنید .»
« و ان فرعون لعال فی الارض و انه لمن
المسرفین » - غافر/28 - « و فرعون برتری جویی در زمین داشت و از اسرافکاران بود .»
« ان الله لایهدی من هو مسرف کذاب » - غافر/28 - « خداوند کسی را که اسرافکار
و دروغگو است، هدایت نمی کند .»
بعضی از موارد نهی اسراف:
1 . در خوردن
و آشامیدن:
« کلوا واشربوا ولا تسرفوا » - اعراف/31 -
« بخورید و بیاشامید
ولی اسراف نکنید .»
2 . اسراف در انتقام گیری!:
« فلا یسرف فی القتل
» - اسراء/33 -
« پس نباید در قتل اسراف کند! »
3 . حتی در انفاق هم نباید
اسراف کرد:
« والذین اذا انفقوا لم یسرفوا ولم یقتروا » - فرقان/67 -
« و
[بندگان خدا] کسانی اند که چون انفاق کنند، نه ولخرجی می کنند و نه تنگ می گیرند .»
عبدالملک بن عمرو احول گوید:
امام صادق علیه السلام پس از تلاوت آیه فوق
مشتی سنگریزه برداشت و آن را در مشتش نگه داشت و فرمود:
این همان سختگیری و خسّتی
است که خدای عزوجل درکتاب خود فرموده است .
آن گاه مشتی دیگر برداشت و همه آنها را
ریخت و فرمود:
این اسراف است .
سپس مشتی دیگر برداشت و قسمتی از آن را ریخت و
مقداری را نگه داشت و فرمود:
این حد وسط است - میزان الحکمه، ح 8485 -
نشانه های اسرافکار:
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید:
« اما علامة المسرف فاربعة: الفخر
بالباطل ویاکل ما لیس عنده ویزهد فی اصطناع المعروف وینکر من لا ینتفع بشی ء منه »
-
تحف العقول، انتشارات علمیه، ص 25 -
نشانه های اسرافکار چهار چیز است: 1 به کارهای باطل می نازد 2 آنچه را
فراخور حالش نیست، می خورد 3 در انجام کارهای خیر بی رغبت است 4 هر کس را که از او
سودی نمی برد انکار می کند .
حکایت:
روزی بهلول نزد هارون الرشید رفت
.
اتفاقا هارون در عمارت تازه ساز خود نشسته بود، همین که چشمش به بهلول افتاد، از
او خواست چیزی بر دیوار عمارت بنویسد .
بهول نوشت:
« گل را برافراشتی و دین را فرو
گذاشتی; گچ را بلند ساختی و نص را فرو گذاشتی . اگر این عمارت از مال خود توست،
همانا اسراف کرده ای و خداوند اسراف کنندگان را دوست نمی دارد و اگر از مال دیگران
است ظلم کرده ای و خداوند ستمگران را دوست نمی دارد. »
برگرفته از:
مجله مبلغان ش 47
شخصی نزد ابن سیرین آمد و گفت:
« خواب دیدم دنیا و آخرت را از دست داده ام »
گفت: قدری بنشین .
بعد از دقایقی شخصی دیگر آمد و گفت:
« خواب دیدم دنیا
و آخرت نصیبم شده است »
ابن سیرین به آن مرد اول گفت:
تو قرآن گم کرده ای و این دومی یافته است!!!
پس رفت و قرآن خود را گرفت .»
پیامبر صلی الله علیه و آله در جمع اصحاب و انصار نشسته بودند و پای مبارکشان خسته
شده بود؛ ولی با توجه به حیا و ادب بسیار بالایی که داشتند، پای مبارک را دراز نمی
کردند. پس از گذشت لحظاتی، یک پایشان را دراز کردند و از حاضران پرسیدند: « این پای
من، به چه چیزی شبیه است؟! »
هر یک از حضّار، به مقتضای ذوق و سلیقه خود،
تشبیهاتی کردند و پیامبر هیچ یک را نپذیرفت.
گفتند: « یا رسول اللّه! خودتان
بفرمایید که پای مبارکتان شبیه به چیست؟ »
حضرت، تبسمی کرده و پای دیگرشان را
نیز دراز نموده و فرمودند: « آن پای من، به این پای من شبیه می باشد.» ( و اینچنین رفع خستگی کردند )
حضرت رسول صلی الله علیه و آله و حضرت امیر علیه السلام مشغول خوردن خرما بودند.
پیامبر صلی الله علیه و آله هر خرمائی که می خورد، هسته اش را به طور پنهانی در
مقابل حضرت امیر علیه السلام قرار می داد.
وقتی خرما تمام شد ـ و هسته های
زیادی جلوی حضرت علی علیه السلام جمع شد و مقابل پیامبر صلی الله علیه و آله هیچ نبود ـ حضرت رسول صلی الله علیه و آله به شوخی فرمودند: « مَن کَثُرَ نَواهُ
فَهُوَ أَکُولُ » یعنی: هر کس که هسته بیشتری جلویش جمع شده، پرخور
است.
امیرالمؤمنین علیه السلام عرض کرد: « مَن أَکَلَ نَواهُ فَهُوَ أَکُولُ »
یعنی: پرخور آن است که خرما را با هسته خورده است!!
لطائف الطوائف، ص90
تجارت در فرهنگ قرآن به دو معنای معنوی و مادی آمده است:
الف)
معنوی:
« ان الذین یتلون کتاب الله واقاموا الصلاة وانفقوا مما رزقناهم سرا
وعلانیة یرجون تجارة لن تبور » فاطر/29 ;
«در حقیقت، کسانی که کتاب خدا را می
خوانند و نماز بر پا می دارند و از آنچه بدیشان روزی داده ایم، نهان و آشکارا انفاق
می کنند، امید به تجارتی بسته اند که هرگز زوال نمی پذیرد .»
در این آیه
خداوند متعال تلاوت آیات الهی، اقامه نماز، و انفاق را تجارت زوال ناپذیر دانسته
است .
در آیات 10 و 11 سوره صف نیز برخی دیگر از تجارتهای معنوی را این
گونه بیان فرموده است:
«یا ایها الذین آمنوا هل ادلکم علی تجارة تنجیکم من
عذاب الیم × تؤمنون بالله ورسوله وتجاهدون فی سبیل الله باموالکم وانفسکم ذلکم خیر
لکم ان کنتم تعلمون » ;
«ای کسانی که ایمان آورده اید، آیا شما را بر
تجارتی راه نمایم که شما را از عذابی دردناک می رهاند؟ به خدا و فرستاده او بگروید
و در راه خدا با اموال و جانهایتان جهاد کنید . این [گذشت و فداکاری] اگر بدانید،
برای شما بهتر است .»
در این آیه ایمان به خدا و پیامبر اکرم صلی الله علیه
و آله و جهاد در راه خدا با مال و جان به عنوان تجارت معنوی معرفی شده است .
خداوند متعال یکی دیگر از مصادیق این تجارت معنوی را چنین بیان فرموده است:
« ان الله اشتری من المؤمنین انفسهم و اموالهم بان لهم الجنة یقاتلون فی
سبیل الله فیقتلون و یقتلون وعدا علیه حقا فی التوراة والانجیل والقرآن » - توبه/111 -
« در حقیقت، خداوند از مؤمنان، جان و مالشان را به [بهای] اینکه بهشت برای
آنان باشد، خریده است; [همان کسانی که] در راه خدا می جنگند و می کشند و کشته می
شوند . [این] به عنوان وعده حقی در تورات و انجیل و قرآن بر عهده اوست .»
هر معامله ای در حقیقت پنج رکن اساسی دارد: خریدار، فروشنده، متاع، قیمت
و بها، سند معامله .
خداوند متعال نیز در این آیه به تمام این ارکان اشاره
کرده است: خودش خریدار ، مؤمنان فروشنده ، جانها و اموال آنان متاع ، بهشت را ثمن ، و
کتب آسمانی را سند این معامله قرار داده است .
ب) مادی:
در مورد تجارت
مادی آیاتی در قرآن کریم وجود دارد که به برخی از آنها اشاره می شود:
1 .
تجارت، مردان خدا را از ذکر خدا باز نمی دارد:
« رجال لا تلهیهم تجارة ولا
بیع عن ذکر الله » - نور/37 -
« مردانی که تجارت و داد و ستد آنان را از یاد خدا
غافل نمی سازد .»
2 . معاملات بازرگانی باید با رضایت انجام گیرد:
« الا ان تکون تجارة عن تراض منکم » - نساء/29 -
« مگر آنکه داد و ستدی با
تراضی یکدیگر از شما انجام گرفته باشد .»
3 . در تجارت غیر نقد نیاز به سند و شهود است:
« یا ایها الذین آمنوا اذا تداینتم بدین الی اجل مسمی فاکتبوه ولیکتب بینکم
کاتب بالعدل » - بقره/282 -
«ای کسانی که ایمان آورده اید، هرگاه بدهی مدت داری
به یکدیگر پیدا کنید، آن را بنویسید . و باید نویسنده ای [صورت معامله را] براساس
عدالت، میان شما بنویسد .»
4 . معامله نقدی نیازی به سند ندارد:
« الا ان تکون تجارة حاضرة تدیرونها بینکم فلیس علیکم جناح الا تکتبوها » - بقره/282 -
«مگر آنکه داد و ستدی نقدی باشد که آن را در میان خود دست به دست
برگزار می کنید; در این صورت، بر شما گناهی نیست که آن را ننویسید .»
5 .
هنگام نماز جمعه، دست از تجارت بردارید:
« و اذا راو تجارة او لهوا انفضوا
الیها وترکوک قائما قل ما عند الله خیر من اللهو ومن التجارة » - جمعه/11 -
«و
چون داد و ستد یا سرگرمی ببینند، به سوی آن روی می آورند و تو را در حالی که
ایستاده ای، ترک می کنند . بگو آنچه نزد خداست، از سرگرمی و از داد و ستد بهتر است
.»
شرایط تجارت:
رسول اکرم صلی الله علیه و
آله از تجارت به عنوان پاکیزه ترین شغل یاد فرموده اند، اگر
دارای شرایط لازم باشد:
« ان اطیب الکسب کسب التجار الذین اذا حدثوا لم
یکذبوا واذا ائتمنوا لم یخونوا واذا وعدوا لم یخلفوا واذا اشتروا لم یذموا واذا
باعوا لم یطروا واذا کان علیهم لم یمطلوا واذا کان لهم لم یعسروا - میزان الحکمة، ح 17622 -
« همانا پاکیزه ترین شغل، شغل بازرگانانی است که چون سخنی گویند، دروغ نگویند
و هرگاه امانتی به آنها سپرده شود، خیانت نکنند و هرگاه وعده دهند، خلف وعده نکنند
و وقتی چیزی می خرند، [از آن] نکوهش نکنند و وقتی چیزی می فروشند، تعریف و تبلیغ
نکنند و هرگاه بدهکارند [در پرداخت بدهی خود] تعلل نورزند و هرگاه طلبکار باشند
[برای گرفتن حق خود] فشار نیاورند .»
برگرفته از:
مجله مبلغان ش 47
جمعى از وزیرى نزد سلطان خبرچینی کرده و پیشنهاد دادند او را به جرم خیانت به بند کشد.
سلطان مجلسى آراست ، و وزیر را در صدر مجلس جاى داد، و هدایای نفیسى به وى اعطاء نمود!!
چون مجلس به پایان رسید، به سلطان اعتراض کردند چرا به جاى حبس او را احسان نمودى؟!
سلطان گفت : شما خواستید او را به بند کشم و من سخت ترین بند را برایش تدارک دیدم ؛ نه دست و پا ، دل او را به بند کشیدم!!
پیامبر عزیز خدا صلی الله علیه و آله می فرمایند:
از حقوق فرزند این است که نام نیکو و زیبا برای او انتخاب شود. - وسائل الشیعه، ج15، ص123 -
امام صادق علیه السلام می فرمایند:
اگر نام دختر را «فاطمه» گذاشتی، به او حرف بد نزن و وی را نفرین نکن و او را کتک نزن. - کافی، ج6، ص49 -
اما کاظم علیه السلام می فرمایند:
در خانه ای که نام «فاطمه» باشد، سختی و تنگدستی وارد نمی شود. - کافی، ج6، ص49 -
با نام تو دل چه با صفا می گردد با مهر تو دل زغم رها می گردد
باشی تو کلید راز هستی، زهرا! با نام تو قفل بسته وا می گردد
نامهای زهرایی:
چهل نام و لقب مربوط به حضرت زهرا علیهاالسلام که از آیات، روایات، زیارات وادعیه برگرفته شده اند و شایسته و نیکوست که در نامگذاری دختران از آنها استفاده شود، به ترتیب حروف الفبا عبارتند از:
1. اِنسیه؛ 2. بتول؛ 3. حانیه؛ 4. حبیبه؛ 5. حَورا؛ 6. حوریه؛ 7. راضیه؛ 8. راکعه؛ 9. رضیه؛ 10. ریحانه؛ 11. زکیه؛ 12. زهرا؛ 13. زهره؛ 14. ساجده؛ 15. شفیعه؛ 16. شهلا؛ 17. شهیده؛ 18. صابره؛ 19. صدیقه؛ 20. طاهره؛ 21. طیبه؛ 22. عذرا؛ 23. عزیزه؛ 24. فائزه؛ 25. فاطمه؛ 26. کریمه؛ 27. کوثر؛ 28. کوکب؛ 29. مبارکه؛ 30. مُبَشّره؛ 31. محبوبه؛ 32. مُحَدّثه؛ 33. مرضیه؛ 34. مِشکات؛ 35. مُطَهَّره؛ 36. معصومه؛ 37. منصوره؛ 38. منیره؛ 39. مهدیه؛ 40. وجیهه.
نامهای دیگر:
چهل نام دیگر از زنان نمونه که از آنها نیز می توان برای نامگذاری دختران استفاده کرد، به ترتیب حروف الفبا عبارتند از:
1. آسیه (پرورش دهنده حضرت موسی علیه السلام )
2. آمنه (مادر پیامبر عزیز اسلام صلی الله علیه و آله )
3. اَسماء (همسر حضرت جعفر طیار علیه السلام )
4. ام البنین (مادر حضرت ابوالفضل علیه السلام )
5. انیسه (خواهر رضاعی پیامبر عزیز اسلام صلی الله علیه و آله )
6. بلقیس (همسر حضرت سلیمان علیه السلام )
7. جمیله (همسر حنظله از شهدای اسلام)
8. حدیثه (نام مادر امام حسن عسکری علیه السلام )
9. حکیمه (دختر امام جواد علیه السلام )
10. حلیمه (دایه پیامبر عزیز اسلام صلی الله علیه و آله )
11. حمیده (مادر امام کاظم علیه السلام )
12. حوّا (همسر حضرت آدم علیه السلام )
13. خدیجه (همسر پیامبر عزیز اسلام صلی الله علیه و آله )
14. رباب (مادر حضرت علی اصغر علیه السلام )
15. رقیه (دختر امام حسین علیه السلام )
16. زینب (دختر حضرت علی علیه السلام )
17. ساره [سارا] (مادر حضرت اسحاق علیه السلام )
18. سبیکه (مادر امام جواد علیه السلام )
19. سکینه (دختر امام حسین علیه السلام )
20. سمانه (مادر امام هادی علیه السلام )
21. سُمَیّه (نخستین زن شهید در اسلام)
22. سوده (همسر پیامبر عزیز اسلام صلی الله علیه و آله )
23. سوسن (نام دیگر مادر امام حسن عسکری علیه السلام )
24. شهربانو (مادر امام سجاد علیه السلام )
25. شیما (خواهر رضاعی پیامبر عزیز اسلام صلی الله علیه و آله )
26. صفورا (همسر حضرت موسی علیه السلام )
27. صَفیّه (عمه پیامبر عزیز اسلام علیه السلام )
28. عاتکه (عمه پیامبر عزیز اسلام صلی الله علیه و آله )
29. علیّه (دختر امام سجاد علیه السلام )
30. فضّه (کنیز حضرت زهرا علیهاالسلام )
31. اُمّ کلثوم (دختر حضرت علی علیه السلام )
32. لیلا (مادر حضرت علی اکبر علیه السلام )
33. مریم (مادر حضرت عیسی علیه السلام )
34. ملیکه (نام مادر امام زمان علیه السلام )
35. نجمه (مادر امام رضا علیه السلام )
36. نرجس [نرگس] (نام دیگر مادر امام زمان علیه السلام )
37. نسیبه (از زنان نمونه صدر اسلام)
38. نفیسه (عروس امام صادق علیه السلام )
39. هاجر (مادر حضرت اسماعیل علیه السلام )
40. هاله (خواهر حضرت خدیجه علیه السلام )
منبع:
مجله مبلغان ش 56
یکى از شاگردان مرحوم شیخ انصارى چنین مى گوید:
زمانى که در نجف در محضر شیخ به تحصیل علوم اسلامى اشتغال داشتم یک شب شیطان را در خواب دیدم که بندها و طنابهاى متعدّدى در دست داشت .
از شیطان پرسیدم : این بندها براى چیست ؟ پاسخ داد: اینها را به گردن مردم مى افکنم و آنها را به سوى خویش مى کشانم و به دام مى اندازم . روز گذشته یکى از این طنابهاى محکم را به گردن شیخ مرتضى انصارى انداختم و او را از اتاقش تا اواسط کوچه اى که منزل شیخ در آنجا قرار دارد کشیدم ولى افسوس که علیرغم تلاشهاى زیادم شیخ از قید رها شد و رفت .
وقتى از خواب بیدار شدم در تعبیر آن به فکر فرو رفتم . پیش خود گفتم : خوب است تعبیر این رؤ یا را از خود شیخ بپرسم . از این رو به حضور معظم له مشرّف شده و ماجراى خواب خود را تعریف کردم .
شیخ فرمود:
آن ملعون (شیطان ) دیروز مى خواست مرا فریب دهد ولى به لطف پروردگار از دامش گریختم .
دیروز پولى نداشتم و اتّفاقاً چیزى در منزل لازم شد که باید آنرا تهیّه مى کردم . با خود گفتم : یک ریال از مال امام زمان (عج ) در نزدم موجود است و هنوز وقت مصرفش فرا نرسیده است . آنرا به عنوان قرض برمى دارم و انشاءاللّه بعداً ادا مى کنم . یک ریال را برداشتم و از منزل خارج شدم . همین که خواستم جنس مورد احتیاج را خریدارى کنم با خود گفتم : از کجا معلوم که من بتوانم این قرض را بعداً ادا کنم ؟
در همین اندیشه و تردید بودم که ناگهان تصمیم قطعى گرفته و از خرید آن جنس صرف نظر نمودم و به منزل بازگشتم و آن یک ریال را سر جاى خود گذاشتم .
منبع:
داستانهائى از علماء
علیرضا خاتمى
روزى شخصى به بازار برده فروشان رفت .
برده اى زیبا و قوى که به انواع هنرها آراسته بود ؛ نظر وى را به خود جلب کرد.
نزدیک رفت و قیمت او را پرسید.
صاحب برده اعلام آمادگى کرد، او را به نصف قیمت متعارف بفروشد.
مشترى : سبب ارزانى او را پرسید.
گفت : او هیچ عیبى ندارد مگر یک عیب کوچک که چندان مهم نیست .
مشترى : عیب او چیست ؟
برده فروش : تنها عیب او سخن چینى است ، ولى در مقابل زیبائى و توانائى او این موضوع قابل توجه نمى باشد.
مشترى : در دستگاه ما کارى از او ساخته نیست! او را خرید وبه منزل آورد.
مدتــــــــــى گذشــــــــــــت.
یکروز غلام به همسر ارباب خود گفت :
تو به من احسان و انعام فراوان کرده اى ، و حق بزرگى بر عهده من دارى . من اخیرا متوجه مطلبى شده ام که بر خود لازم مى دانم آن را به اطلاع شما برسانم .
خانم ارباب باکنجکاوى پرسید: قضیه چیست ؟
غلام : ارباب عاشق دختر جوان زیبائى شده و تصمیم گرفته تو را طلاق دهد و با او ازدواج کند. و من بارها ارباب را با آن دختر دیده ام .
خانم ارباب : اى واى برمن ، راست مى گوئى ؟
غلام سوگند یاد کرد که جز حقیقت بر زبان جارى نکرده است .
خانم ارباب : راه چاره چیست ؟ چه باید کرد!؟
غلام : نمى دانم . مدتى به فکر فرو رفت . آنگاه گفت : یافتم ، راه علاج آنست که وقتى ارباب خوابیده ، مقدار از موى زیر گلویش را به تیغ بچینى ، و آن را نزد ساحر ببرى تا او افسونى بخواند و دل ارباب را مسخر تو گرداند، و محبت آن دختر از دلش بیرون رود.
خانم ارباب پذیرفت و تصمیم گرفت پیشنهاد غلام را بکار بندد.
غلام نزد ارباب رفت و گفت :
این لطف و محبتى که تو به من دارى ، هیچ کس در حق فرزند خویش ندارد. به همین خاطر بر خود لازم دانستم آنچه را برایم معلوم گشته ، برایتان بازگو کنم . شاید ذره اى از الطاف و مراحم شما جبران شود.
ارباب پرسید: داستان چیست ؟
غلام گفت : خانم با مرد دیگرى طرح دوستى ریخته و رابطه دارد، و چون شما مانع ازدواج آن دو هستید. تصمیم گرفته اند شما را در خواب به قتل برسانند.
ارباب : چگونه سخن تو را باور کنم . سالیان دراز با صفا و صمیمیت و صداقت بایکدیگر زندگى کرده ایم .
غلام : وقتى به منزل رفتى ، تظاهر به بیمارى کن و در بستر دراز بکش و وانمود کن که در خوابى عمیق هستى . آنگاه به صدق گفتار من پى خواهى برد.
ارباب پیشنهاد غلام را بکار بست . در حالى که در بستر على الظاهر خوابیده بود، ناگهان همسرش را بالاى سر خود دید که تیغ بدست گرفته و قصد جان وى دارد. بلافاصله از جاى برخاست و زن را کشت .
غلام بدون فوت وقت ، خود را به قبیله زن رساند و آنان را از وقوع قتل توسط شوهر مطلع ساخت . آنان بدون تفحص شوهر را کشتند.
سپس اقوام مرد از ماجرا آگاهى یافتند، در نتیجه شمشیرها کشیده شد، و دو قبیله زن و شوهر به جان هم افتادند و خون بسیاری به ناحق برزمین ریخت.
پس از چندى حقیقت امر آشکار گشت . هر دو قبیله از عمل خود پشیمان شدند، دست اتحاد و اتفاق به یکدیگر دادند، و غلام نمام را یافتند و به سزاى خویش رساندند.
امام صادق علیه السلام فرماید:
الساعى قاتِلُ ثَلاثَةٍ: قاتِلُ نَفسِهِ وَ قاتِلُ مَن یَسعى بِهِ وَ قاتِلُ من یَسعَى اِلَیهِ - خصال صدوق / ص 122 -
سخن چین قاتل سه نفر است :
1 - قاتل خویش .
2 - قاتل کسى که از او نمامى کرده است .
3 - قاتل کسى که نزد او سعایت کرده است .
منبع:
کشکول جبهه
سلام و مصافحه:
پیوندهاى اجتماعى، نیازمند « تحکیم » است.
استوارسازى این رشته ها با کلى گویى به دست نمى آید. باید نمونه هاى عملى و مصداقهاى خاص و روشن ارائه شود، تا مرزهاى دوستى و پیوندهاى عاطفى استوارتر گردد و پایدار بماند. « سلام » و « دست دادن » از این امورند.
سلام، چراغ سبز آشنایى است!
وقتى دو نفر به هم مى رسند، نگاهها که به هم مى افتد، چهره ها که رو در رو قرار مى گیرد، نخستین علامت صداقت و مودت و برادرى،« سلام دادن » است و در پى آن، دست دادن و « مصافحه ».
دو نفر را تصور کنید که به یکدیگر مى رسند، آشنا و دوست هم هستند. در این برخورد، بهتر است نخستین کلامشان چه باشد؟ آیامناسب تر از «سلام » چیزى سراغ دارید؟
مفهوم سلام:
سلام: اطمینان دادن به طرف مقابل است که: هم سلامتى وتندرستى تو را خواستارم، هم از جانب من آسوده باش و مطمئن، که گزندى به تو نخواهد رسید. من خیرخواه تو هستم، نه بدخواه وکینه ورز و دشمن. نیز نوعى درود و تحیت اسلامى است که دو مسلمان به هم مى گویند. این معناى شعار اسلامى سلام است.
دست دادن و دست هم را صادقانه به گرمى فشردن، نشان دیگرى از محبت و صمیمیت و خیرخواهى است. دلها را به هم نزدیکتر ومحبتها را بیشتر مى سازد. تماس دو دست، قلبها را نیز به هم نزدیکترمى کند، اگر منافقانه و دروغ و فریب نباشد!
«دست در دست، چو پیوند دو قلب
گرمتر مى گردد!
دل آزرده دوست،
نرمتر مى گردد ...»
بارى ... سلام، نام خداست.
و تحیت الهى. سفارش پیامبر است وامامان. تا آنجا که فرموده اند:
اگر کسى پیش از سلام، شروع به سخن کرد، جواب ندهید!
«من بدء بالکلام قبل السلام فلا تجیبوه.» (1) .
در حدیث دیگرى امام صادق(ع) از قول خداوند نقل مى کند که: بخیل، کسى است که از سلام دادن به دیگرى بخل ورزد!
«البخیل من بخل بالسلام.» (2) .
راستى ... سلام دادن به دیگرى نه تنها چیزى از قدر و جایگاه انسان نمى کاهد و هیچ گونه ضرر و زیان مادى، پولى، آبرویى و ... ندارد، بلکه محبت آور و صفابخش است و خداپسند و سیره رسول خدا(ص) و روش و منش اولیاء الهى است. به علاوه، نشانه اى ازتواضع و فروتنى و نداشتن کبر است. انسانهاى متواضع، نه تنها زیان نمى بینند، بلکه عزت و محبوبیت هم پیدا مى کنند.
امام صادق(ع)فرمود:
«من التواضع ان تسلم على من لقیت »; (3) .
از نشانه هاى فروتنى این است که به هر کس برخوردى، سلام دهى.
پیامبر اکرم(ص) نیز فرمود:
«اذا تلاقیتم، فتلاقوا بالتسلیم و التصافح »; (4) .
هرگاه یکدیگر را دیدار کردید، با «سلام » و «دست دادن » با هم دیدارکنید.
ادب و آداب سلام:
سیره رفتارى پیامبر خدا آن بود که به هر که مى رسید - حتى کودکان - ابتدا به او سلام مى کرد، بخصوص در مورد سلام کردن به کودکان مى فرمود:
پنج صفت است که تا زنده ام، آنها را رها نخواهم کرد، یکى هم سلام دادن به کودکان است، تا پس از من « سنت » گردد. (5) .
این خصلت خجسته، از اخلاق حسنه و روحیه پاک و تواضع اوسرچشمه مى گرفت. اینها درست; ولى ادب اقتضا مى کند که کوچکترها به بزرگترها سلام کنند.
در حدیث آمده است که پیامبراکرم(ص) فرمود:
کوچک به بزرگ سلام کند،
یک نفر به دو نفر،
و جمعیت کم به جمعیت فراوان،
و سواره بر پیاده،
و رهگذر، بر کسى که ایستاده است.
و ایستاده بر کسى که نشسته است. (6) .
و البته که اگر جز این باشد، نشان تواضع نخواهد بود!
سلام را باید آشکارا، بلند و با صداى رسا ادا کرد. احادیث فراوانى با عنوان « الجهر بالسلام » و « افشاء السلام » آمده که سفارش اکید دارد که سلامها، رسا و بلند باشد، نه زیر لب و آهسته و نامفهوم و ناقص. جواب سلام نیز باید همین گونه باشد، یعنى بلند و واضح، تا طرف بشنود.
اگر در برخورد با دیگران یا ورود به جلسه و جمعى، یا رسیدن به خانه و محل کار، سلام بگویید، ولى آهسته، شاید سلامتان را نشنوند. بااینکه شما سلام داده اید، ولى به دلیل سر و صدا یا جمع نبودن حواس یاهر عامل دیگر، سلامتان را نشنوند، شما را بى ادب و بى اعتنا خواهندشمرد و متکبر خواهند پنداشت.
یا اگر سلام دیگرى را جواب دهید; اما آهسته و زیر لب، به گونه اى که نفهمد و نشنود، شاید پیش خود فکر کند مساله اى، خصومتى و ...پیش آمده، یا شما سرسنگین و متکبر شده اید که حتى جواب سلامش را هم نمى دهید یا با دشوارى و بى علاقگى جواب مى دهید.
راه جلوگیرى از این سوءتفاهمها و بدگمانیها، رعایت همان دستور دینى در معاشرتها است، یعنى آشکارا سلام کردن.
امام صادق(ع) مى فرماید:
«هرگاه یکى از شما سلام مى دهد، سلامش را آشکارا بگوید. نگوید که « سلام دادم، ولى جوابم ندادند»، شاید سلام داده ولى آنان نشنیده باشند! و هرگاه یکى ازشما جواب سلام مى دهد، جواب را آشکارا و بلند بگوید، تا آن مسلمان دیگر نگوید که «سلام کردم ولى جوابم را ندادند!» (7) .
اگر سلام مستحب است، جوابش واجب است. البته بیشترین ثواب نیز از آن کسى است که شروع به سلام کند.
آن که سلام مى دهد، پاسخش را باید گرمتر و بیشتر داد، چرا که سلام نوعى تحیت و هدیه از سوى یک مؤمن است و هدیه را بایدپاسخى بهتر ارائه داد، تا نشان قدرشناسى باشد. و این تعلیم قرآن کریم است که تحیت دیگران را به گونه اى بهتر پاسخ دهید: «... فحیوا باحسن منها او مثلها » (8) ، یا مثل همان را بازگردانید.
دست دادن:
گفتیم که «مصافحه » هم، «دوستى آور»، «کدورت زدا» و «محبت آفرین »است. ما علاقه خود و صمیمیت را با دست دادن ابراز مى کنیم. برعکس، اگر با کسى کدورت و دشمنى داشته باشیم، از دست دادن با او پرهیز مى کنیم. به همین خاطر، این دستور مقدس و پربرکت اسلامى،در تحکیم رابطه هاى دوستى و اخوت، ثمربخش است.
امام باقر(ع) فرمود:
هر دو نفر مؤمنى که با هم دست بدهند، دست خدا میان دست آنان است و دست محبت الهى بیشتر با کسى است که طرف مقابل را بیشتر دوست بدارد. (9) .
و نیز امام صادق(ع) فرمود:
هنگامى که دو برادر دینى به هم مى رسند و با هم دست مى دهند،خداوند با نظر رحمت به آنان مى نگردد و گناهانشان، آن سان که برگ درختان مى ریزد، فرو مى ریزد، تا آنکه آن دو از هم جدا شوند. (10) .
شیوه مصافحه:
دست دادن نیز، همچون سلام، ادب و آدابى دارد. یکى از آنها پیوستگى و تکرار است. در یک سفر و همراهى و دیدار، حتى چند باردست دادن نیز مطلوب است.
ابوعبیده نقل مى کند:
همراه امام باقر(ع) بودم. اول من سوارمى شدم، سپس آن حضرت. چون بر مرکب خویش استوار مى شدیم، سلام مى داد و احوالپرسى مى کرد، چنان که گویى قبلا یکدیگر راندیده ایم. آنگاه مصافحه مى کرد. هرگاه هم از مرکب فرود مى آمدیم وروى زمین قرار مى گرفتیم، باز هم به همان صورت، سلام مى کرد ودست مى داد و احوالپرسى مى کرد و مى فرمود: « با دست دادن دو مؤمن،گناهانشان همچون برگ درختان فرو مى ریزد و نظر لطف الهى با آنان است، تا از هم جدا شوند.» (11) .
از آداب دیگر مصافحه، فشردن دست، از روى محبت و علاقه است، اما نه در حدى که سبب رنجش و درد گردد. (12) .
جابر بن عبدالله مى گوید:
در دیدار با رسول خدا(ص) بر آن حضرت سلام کردم. آن حضرت دست مرا فشار داد و فرمود: دست فشردن، همچون بوسیدن برادر دینى است. (13) .
همچنین هنگام مصافحه، طول دادن و دست را زود عقب نکشیدن از آداب دیگر این سنت اسلامى است. در مصافحه، پاداش کسى بیشتر است که دستش را بیشتر نگه دارد. (14) .
پیامبر اسلام(ص) نیز این سنت نیکو را داشت که چون با کسى دست مى داد، آن قدر دست خود را نگه مى داشت، تا طرف مقابل دست خود را سست کند و عقب بکشد. (15) .
بارى ... محبت قلبى را باید آشکار ساخت!
علاقه، گنجى نهفته در درون است که باید آن را استخراج و آشکار کرد، تا از برکاتش بهره برد. روشنترین خیر و برکتش، تقویت دوستیهاو تحکیم آشناییها و رابطه ها است. به دستور اسلام، هرگاه مؤمنى را ملاقات مى کنید، مصافحه کنید، خوشرویى و چهره گشاده و بشاش وخندان به هم نشان دهید. (16) .
از آثار دیگر مصافحه، « کینه زدایى » است. پیامبر خدا(ص) فرمود:
« تصافحوا، فان التصافح یذهب السخیمة » (17) و « تصافحوا فانه یذهب بالغل ». (18) مصافحه کنید و دست دهید، چرا که آن، کینه و کدورت را مى زداید.
دست دادن با زنان:
بر اساس مکتبى بودن مرز دوستیها و رابطه ها و معاشرتها، دست دادن با نامحرم، حرام است و صرف دوستى و رفاقت و آشنایى وهمکار بودن یا ملاحظات سیاسى و دیپلماسى در سفرهاى خارجى ودیدارهاى رسمى، دلیل نمى شود که کسى با نامحرم و اجنبى، مصافحه کند. روشنفکر مآبى در این مساله جایى ندارد!
رسول خدا فرمود: با زنان دست نمى دهم (19) ( البته زنان نامحرم ).
و در حدیث نبوى دیگرى آمده است:
« اگر زنى بخواهد با مرد نامحرم دست بدهد (که نباید دست دهد) و ناچار باشد، یا بخواهد با او « بیعت » کند، از پشت لباس (و با وجود حایل و پوشش دست،دستکش) مانعى ندارد.» (20) .
البته معیار عمل، فتواى مجتهدى است که از او تقلید مى کنید و هرمسلمان متعهد، باید براى عمل خود ملاک و حجت شرعى داشته باشد.
پى نوشتها:
1) سفینة البحار، محدث قمى، ج 1، ص 645.
2) میزان الحکمه، رى شهرى، ج 4، ص 535.
3) خصال صدوق، ص 11.
4) سفینة البحار. ج 1، ص 465.
5) بحارالانوار (بیروت)، ج 73، ص 10.
6) میزان الحکمه، ج 4، ص 538.
7) اصول کافى (عربى) کلینى، ج 2، ص 645.
8) نساء، آیه 86.
9) اصول کافى، ج 2، ص 179.
10) همان، ص 183.
11) همان، ص 179.
12) بحارالانوار، ج 73، ص 26.
13) همان، ص 23.
14) همان، ص 28.
15) همان، ص 30.
16) میزان الحکمه، ج 5، ص 355.
17) بحارالانوار، ج 74، ص 158.
18) میزان الحکمه، ج 5، ص 354.
19) کنزالعمال، حدیث 475.
20) همان، حدیث 25346.
منبع:
اخلاق معاشرت
جواد محدثى
امیر شهوت ( نه اسیر شهوت ) :
مرحوم شیخ جعفر کاشف الغطاء مدّتی دور از اهل و عیال در
زنجان به سر می برد.
از یکی از بزرگان شهر خواست زمینه ازدواج موقّتی را برای او
فراهم کند. او نیز دختر زیبای خود را به منزل شیخ فرستاد. هنگامی که شیخ داخل منزل
شد و دختری زیبا و با جمال را دید، تعجب کرد.
پرسید: دختر کیستی؟
گفت: دختر
فلان شخص.
شیخ گفت: آیا قلبا راضی هستی که به عقد شیخ درآیی؟
گفت: بله.
شیخ فرمود:
تو با این حُسن و جمال چرا تا به حال ازدواج نکرده ای؟
گفت: من فردی را دوست می
داشتم، ولی پدرم رضایت نداد و افرادی را که پدرم می پسندید، من راضی نشدم با آنها
ازدواج کنم.
شیخ فرمود: آن فردی را که دوست می داشتی، حاضری با او ازدواج
کنی؟
گفت: اکنون به همسری شما درآمده ام و این امر باعث افتخار من است.
شیخ احساس کرد که دختر به فرد مورد نظرش عشق و محبّت دارد ؛ بلافاصله پدر دختر و جوان مورد نظر را احضار نمود، و همان شب دختر را به عقد او درآورده، به خانه شوهر فرستاد.
منبع:
قصص العلماء
آخرالزمان ( دوره پایانى دنیا ) :
آخر به بخش پایانى هر مجموعه گفته، «1» و زمان در لغت بر وقت کم یا زیاد اطلاق مى شود. «2» و مقصود از آن در اینجا روزگار و عمر جهان است.
«آخرالزمان» ترکیبى اضافى و به معناى بخش پایانى حیات دنیا است.
واژه آخرالزمان در قرآن به کارنرفته؛ امّا مطالب گوناگونى درباره این موضوع از آیات قابل استفاده است.
قرآن به طور کلّى، جهانیان را به دو بخش پیشینیان (الأَوّلینَ، المُستَقدِمینَ) و پسینیان (الأَخِرینَ، المُستَأخِرینَ) قسمت کرده است (واقعه/ 56، 13 و 39 و 49؛ حجر/ 15، 24).
افزون بر آن، آیاتى در قرآن از میراث برى زمین به وسیله صالحان و مستضعفان، پیروزى نهایى حق بر باطل و گسترش اسلام در سرتاسر جهان سخن مى گوید که پس از وقوع بلاها و فتنه هاى بسیار محقّق مى شود. (اعراف/ 7، 128؛ نور/ 24، 55؛ قصص/ 28، 5؛ فتح/ 48، 28 و ...) این آیات با دوره پایانى دنیا ارتباط دارند «1» و برخى از نشانه هاى قیامت که از آن به «اشْراط الساعة» تعبیر شده (محمد/ 47، 18) نیز در این بخش واقعند. در روایات و تفاسیر، بسیارى از نشانه هاى آخرالزمان از اشراط الساعة نیز شمرده شده است؛ «2» از این رو براى جدایى این دو موضوع مقاله آخرالزمان به حوادث و تحوّلات اجتماعى در واپسین دوره حیات بشرى اختصاص یافته که معمولًا در کتابهایى تحت عنوان الْمَلاحِمُ والْفِتَن «3» و کتابهاى مربوط به غیبت امام زمان «4» بررسى مى شوند و اشراط الساعة به حوادث طبیعى و دگرگونى هاى کیهانى در آستانه قیامت، مانند: طلوع خورشید از مغرب، پوشیده شدن آسمان از دود، تاریک شدن خورشید و ماه و ستارگان، متلاشى شدن کوهها و ... محدود شده است. «5»
تعبیر «الیوم الأخر» که در قرآن فراوان به کار رفته، با جهان آخرت مرادف و ناظر به این واقعیّت است که زندگانى آن جهان، در پى حیات دنیایى، سرانجامِ نهایى آن است «6»؛ در نتیجه، این اصطلاح نیز به بحث «آخرالزمان» مربوط نمى شود.
از آنجا که مفهوم «آخر» نسبى است و در تاریخ انقراض دنیا اختلاف فراوانى وجود دارد «7» و قرآن نیز از تعیین وقتى مشخّص براى آن پرهیز کرده (لقمان/ 31، 34؛ احزاب/ 33، 63 و زخرف/ 43، 85) محدوده آخرالزمان به دقّت قابل اندازه گیرى نیست؛ با این حال، با استفاده از روایات «8» مى توان بعثت پیامبر خاتم را سرآغاز دوره «آخرالزمان» دانست «9»؛ البتّه در بیشتر روایات، آخرالزمان به دوره پایانى که با ظهور مهدى مقارن است، اطلاق شده است.
بشر به مقتضاى حبّ ذات و طبیعت جست و جو گر خود، همواره به سرانجام دنیا مى اندیشیده است. «1» همه ادیان الهى و بیشتر مکاتب بشرى، درباره پایان تاریخ، اظهار نظر کرده اند. «2» در همه پیشگویى هاى مربوط به آخرالزمان، خبرهاى وحشتناک و نگران کننده اى وجود دارد؛ «3» ولى اغلب بر این امر اتّفاق نظر است که پایان کار بشر، روشن و سعادت آمیز است. «4» در تمام فرقه ها و مذاهب اسلامى، کم و بیش سرانجام سعادتمند بشر پیش بینى شده است. «5»
در متون زرتشتى (از آیینهاى باستان) به صراحت از دوره طلایى بشر در پایان جهان یاد شده که به آشوبها و بلاهاى بسیار مسبوق خواهد بود و با ظهور واپسین منجى (سوشیانس) محقّق مى شود. «6»
در آیین هندوان نیز هر دوره انسانى به چهار قسمت تقسیم شده که قسمت چهارم آن، مظهر غروب و افول تدریجى معنویت اوّلیه است و از آن، به عصر ظلمت (Yuga Kali) تعبیر مى شود؛ سپس منجى بشر ظاهر و با فروپاشى جوامع انسانى و ازبین رفتن شرارتها، دوره اى نو آغاز مى گردد. «7»
در متون بودایى نیز از این دوره، سخن به میان آمده است. «8»
در ادیان ابراهیمى، بیش از آیینها و مکاتب دیگر بر دوره طلایى بشر در پایان تاریخ، تأکید شده است.
در عهد عتیق، برقرارى سعادت و عدالت در سرتاسر جهان پیش بینى شده که به وسیله «مشیح» محقّق مىشود. «9» در عهد جدید نیز به این مطلب پرداخته شده «10» و مکاشفه یوحنا به طور کامل به حوادث ناگوار آخرالزمان، اختصاص یافته و در پایان آن، به برقرارى صلح و آرامش جهان تحت حاکمیت مؤمنان اشاره شده است. «11»
در میان مکاتب بشرى، پیشبینى «مارکس» از مدینه کمونیستى همراه با کمون نهایى ایجاد شده، تصویرى از جامعه بى طبقه و بى نیاز از دولت را ارائه مى دهد. «12»
پیش بینى هاى «رنهگنون» (عبدالواحد یحیى) از افول و فروپاشى تمدّن مادّى غرب و ظهور مجدّد حقّ و حقیقت که با نظر به داده هاى آیینهاى باستان و ادیان ابراهیمى ارائه شده خبر مى دهد. «13»
نظریّه پایان تاریخ «فوکویاما» پیروزى نهایى نظام غربى و حاکمیّت ابدى آن بر سرتاسر جهان را پیشبینى کرده است «1»
و نظریّه «برخورد تمدّنها» از «هانتنگتون» جنگ جهانى تمدّنها و نظم جهانى نوى براساس مرزهاى تمدّنى را در پایان این دوره از جهان، پیشبینى مى کند. «2»
دیدگاه کلّى قرآن درباره پایان تاریخ:
دیدگاه قرآن درباره سرانجام بشر، دیدگاهى خوش بینانه بوده، پایان دنیا پایانى روشن و سعادت آمیز دانسته شده است. سرانجامِ سعادتمند جهان، همان تحقّق کامل غرض از آفرینش انسانها است که چیزى جز عبادت خداوند نخواهد بود: «و مَا خَلَقتُ الجِنَّ والإِنسَ إِلَّا لِیَعبدونَ.» (ذاریات/ 51، 56) عبودیّت الهى در سطوح گوناگون فردى و اجتماعى آن، براساس برنامه ریزى خداوند و در چارچوب اصل اختیار واقع شده و غالب انسانها از آن بهره مند مى شوند:
«وَعدَاللّهُ الَّذینَ ءَامَنوا مِنکُم وعَمِلوا الصالِحتِ لَیَستخلِفنَّهُم فِى الأَرضِ ... ولَیُمَکّننَّ لَهُم دِینَهُم الَّذِى ارتَضى لَهُم و لَیُبدّلنَّهُم مِن بَعدِ خَوفهِم أَمناً یَعبُدونَنِى لَایُشرِکونَ بِى شَیئاً» (نور/ 24، 55)، «هُو الَّذِى أَرسَلَ رَسولَهُ بِالهُدى وَدِینِ الحَقّ لِیُظهِرَهُ عَلَى الدّینِ کُلّهِ.»
(توبه/ 9، 33؛ فتح/ 48، 28 وصف/ 61، 9) «3»
آیات ناظر به آینده جوامع انسانى، بر عنصر خوشبینى در جریان کلّى نظام طبیعت و طرد عنصر بدبینى درباره پایان کار بشر تأکید ورزیده، به نوعى فلسفه تاریخ براساس سیر صعودى و تکاملى آن اشاره دارد. «4»
از نگاه اسلام، دین با پشت سر گذاشتن مراحل مختلف، در کاملترین شکل خود به بشر عرضه شده: «الیَومَ أَکمَلتُ لَکُم دِینَکُم و أَتمَمتُ عَلیکُم نِعمَتى و رَضیتُ لَکُم الإِسلمَ دِیناً» (مائده/ 5، 3) و همواره با انتقال از جامعه اى به جامعه دیگر شکوفاتر مى گردد:
«مَنْ یَرتدَّ مِنکُم عَن دِینِه فَسوفَ یأتِى اللّهُ بِقَومٍ یُحِبُّهم و یُحِبّونَه». (مائده/ 5، 54) «5» خداوند از پیامبران گذشته، پیمان گرفته که به پیامبر خاتم صلى الله علیه و آله ایمان آورده، به او یارى رسانند (آل عمران/ 3، 81) بنابراین، تمام نبوتها و شرایع پیشین، مقدمه و پیش درآمد شریعت ختمیّه اند. «6»
از ظاهر برخى آیات، چون «والسابقونَ السباقونَ أُولئِکَ المُقرَّبونَ ... ثُلَّةٌ مِن الأَوَّلینَ وَ قَلیلٌ مِن الأَخِرین» (واقعه/ 56، 10- 13 و 14) و نیز بعضى روایات «7» برمى آید که پیشینیان از مردم آخرالزمان، فضیلت و مرتبه بالاترى داشته اند؛ «1» امّا اهل تفسیر، سبقت گرفتگان را پیامبران و اصحابشان دانسته و سبقت را فضیلتى براى اقوام گذشته نشمرده اند؛ زیرا طبیعى است که اصحاب پیامبر صلى الله علیه و آله، نسبت به تمام پیامبران دیگر و اصحابشان بسیار کمتر باشند؛ «2» البته روایاتى نیز حاکى از نسخ آیه مزبور نقل شده «3» که درست به نظر نمى رسد؛ «4»
و به دلیل سطح بالاى معرفت مردم آخرالزمان معجزات حسّى اقوام گذشته، جاى خود را در اسلام* به معجزه عقلى و علمى (قرآن) داده «5» و وحى قرآنى، با سخن از قرائت و علم و قلم، آغاز مى شود: «اقرَأ بِاسمِ رَبِّکَ الَّذِى خَلَقَ* خَلَقَ الإِنسنَ مِن عَلَقٍ* اقرَأ و رَبُّکَ الأَکرَمُ* الَّذِى عَلَّمَ بِالقَلمِ* عَلَّمَ الإِنسنَ ما لَم یَعلَم»(علق/ 96، 1- 5) و قرآن، از دوره ماقبل اسلام، به عنوان عصر جاهلیت در مقابل عصر علم و خرد یاد مىکند: «الجاهِلیَّةِ الأُولَى» «6» (احزاب/ 33، 33) از این رو، طبق روایات، سوره توحید و شش آیه آغازین حدید، براى اقوامى در آخرالزمان نازل شده که در کاوش هاى دینى، از اقوام پیشین ژرف اندیشتر و دقیقترند. «7»
در روایات متعدد دیگر نیز دوره آخرالزمان و مردم آن، به رغم وقوع فتنه ها و آشوبهاى بسیار، بهترین زمان و بهترین مردم شناسانده شده اند؛ «8» بنابراین، میان دیدگاه خوشبینانه اسلام درباره پایان تاریخ و ظهور آفتهاى اجتماعى بسیار در آن دوره، هیچ گونه تنافى وجود ندارد. برخى از پیامبران نیز به دلیل فضیلت مردم آخرالزمان، از خداوند خواسته اند که نام و راهشان در میان آنان جاوید بماند (شعراء/ 26، 84) «9»
قرآن، امت پیامبر را معتدلترین و در نتیجه کاملترین: «و کَذلِکَ جَعلنکُم أُمَّةً وَسَطاً» (بقره/ 2، 143) «10» و بهترین امّت: «خَیرَ أُمَّةٍ اخرِجَت لِلنَّاسِ» (آل عمران/ 3، 110) معرفى مى کند؛ «11» بر همین اساس، خوارق عادت در آخرالزمان به کمترین میزان رسیده خداوند از طریق سنت هاى طبیعى تاریخ، جوامع بشرى را با آزمایشهاى مختلف به حدى از بلوغ، شعور و تجربه مى رساند که زمینه حکومت جهانى صالحان مهیا شده «12» و بر اساس سنّت همیشگى خویش، مؤمنان را بر همه موانع چیره ساخته، به فتح و پیروزى پایدار مى رساند: «إِنَّهُم لَهمُ المَنصُورونَ* و إِنَّ جُندَنا لَهُم الغلِبون» (صافات/ 37، 172 و 173) «1» از مجموعه مباحث گذشته مى توان نتیجه گرفت که دوره اسلامى، همان دوره آخرالزمان است که تحقق کامل دیدگاه مثبت اسلام درباره پایان تاریخ، در عصر ظهور امام مهدى به وقوع خواهد پیوست.
نشانه ها و رخدادهاى مهم آخرالزمان:
ختم نبوت و نزول واپسین شریعت که با ظهور پیامبر اسلام تحقق یافت، نخستین نشانه پایان تاریخ به شمار مى رود؛ «2» لذا مفسران، مقصود از نشانه هاى قیامت را در آیه ذیل، بعثت پیامبر صلى الله علیه و آله دانسته اند که نسبت به عمر جهان، فاصله بسیار کمى تا قیامت دارد: «3» «فَهَل یَنظُرونَ إِلَّا السَّاعَةَ أَن تَأتِیَهُم بَغتَهً فَقَد جَاءَ أَشراطُها».
(محمد/ 47، 18)
در آخرالزمان وقایع فراوان دیگرى نیز پیش بینى شده که بیشتر به دوره پایانى آن (مقارن با ظهور مهدى) مربوط مى شود.
1. بحران معنویّت:
پیش از ظهور امام زمان جوّ حاکم بر جهان، جوّ ستم، گناه و فساد خواهد بود. «اقتَربَ لِلنَّاسِ حِسابُهُم و هُم فِى غَفلَةٍ مُعرِضون.»
(انبیاء/ 21، 1) در این آیه، مردم آخرالزمان، به غفلت و اعراض از خداوند، متّصف شده اند. «4» در روایات نیز منظور از اشراط الساعة که در آیه 18 سوره محمد/ 47 به آن اشاره شده، رواج بیش از حدّ کفر، فسق و ظلم دانسته و موارد متعدّدى از آن بر شمرده شده است. «5»
2. وقوع اختلافها و درگیرىهاى بسیار:
یکى از نشانه هاى آخرالزمان، اختلافها و درگیرى هاى فراوان میان گروههاى گوناگون است:
«فَاختَلفَ الأَحزابُ مِن بَینهِم فَویلٌ لِلَّذینَ کَفَروا مِن مَشهَدِ یَومٍ عَظِیم.» (مریم/ 19، 37)
روایات، این آیه را به ظهور فرقه هاى مختلف در جهان اسلام مربوط دانسته اند که در آخرالزمان پدید آمده، موجب اختلافهاى بسیار خواهند شد. «6» آیه «یَلبِسَکُم شِیَعًا و یُذِیقَ بَعضَکُم بَأسَ بَعض» (انعام/ 6، 65) نیز به وقوع اختلافها و قتل و کشتار در آخرالزمان تفسیر شده است. «7» بر اساس روایتى، آیه «ولَنبلونَّکم بشىءٍ مِن الخَوف و الجُوع و نَقصٍ من الأَمولِ و الأَنفُس ...» (بقره/ 2، 155) به ترس و ناامنى، گرسنگى و قحطى و فقر و کشتار در آخرالزمان اشاره دارد. «8»
3. ظهور دجّال:
درهرسه دین آسمانى یهود، مسیحیت واسلام، ظهور فاسدترین ومخرّبترین جریان منحط در طول تاریخ، پیش بینى و از خطر آن پرهیز داده شده است. «1»
دجّال که تجسّم کفر، فریب و گمراهى است، در آخرالزمان ظاهر شده، مردم را به پرستش خویش مى خواند. برخى از مفسّران، تفسیر آیه «لَخلقُ السّموت و الأرض أکبر من خلق النّاس» (غافر/ 40، 57) را به ظهور دجّال ناظر دانسته اند که در دید مردم، عظیمترین موجود جلوه مى کند!! «2» در حالى که خداوند، او را از بسیارى مخلوقات دیگر کوچکتر مى شمارد. «3» سرانجام این پدیده به دست عیسى علیه السلام محو و نابود خواهد شد. «4»
4. وقوع مصائب:
برخى از آیات ؛ عذاب بر کافران و گنهکاران آخرالزمان - که نزول عذاب را انکار مى کنند - تطبیق داده شده است: «إن أتکُم عَذابُهُ بَیتاً أَو نَهاراً مَا ذَا یَستَعجِلُ مِنهُ المُجرِمونَ». (یونس/ 10، 50) «فَإِذا نَزلَ بِسَاحَتهِم فَساءَ صَباحُ المُنذرین»(صافات/ 37، 177) «5»
با استفاده از آیه 65 انعام/ 6 برخى از این عذابها بدین شرح گزارش شده اند:
صدایى هراسناک و دود در آسمان و حاکمان ستمگر «قُل هُو القادِرُ عَلى أَن یَبعَثَ عَلیکُم عَذاباً مِن فَوقِکُم»، فرو رفتن برخى انسانها در زمین «أَو مِن تَحتِ أَرجُلِکُم»، اختلافات بسیار در دین، «أَو یَلبِسَکُم شِیَعاً» قتل و کشتار «و یُذِیقَ بَعضَکُم بَأسَ بَعض». در این دوره زمانى، «6» ترس و ناامنى، گرسنگى و قحطى و فقر و کشتار نیز بسیار رخ خواهد داد: «وَ لَنبلُونَّکُم بِشَىءٍ مِنَ الْخَوفِ والْجُوعِ و نَقصٍ مِن الأَمولِ وَالأَنفُس ....» «7»
5. خروج سفیانى:
بیشتر مفسّران، از ظهور لشکرى طغیانگر که آخرالزمان در کشورهاى اسلامى به ستم و تعدّى پرداخته، سرانجام در صحرایى بیرون از مکّه، گرفتار عذاب الهى مى شوند، خبر داده و آیه «ولَو تَرى إِذ فَزِعُوا فَلَا فَوتَ و أُخِذوا مِن مَکانٍ قَرِیب» (سبأ/ 34، 51) را درباره آن لشکر دانسته اند.
در روایات شیعه و سنّى، نام رهبر این لشکریان، سفیانى ذکر شده است. «8»
آیه «أَفأَمِنَ الَّذینَ مَکَروا السَّیَاتِ أَن یَخسِفَ اللّهُ بِهِمُ الأَرضَ ....» (نحل/ 16، 45) نیز که توطئه گران را به فرو رفتن در زمین تهدید مى کند، بر لشکر سفیانى تطبیق داده شده است. «1» آیه «... ءَامِنوا بِما نَزَّلنا مُصَدّقًا لِما مَعَکُم مِن قَبلِ أَن نَطمِسَ وُجوهًا فَنَرُدَّها عَلى أَدبارِهَا» (نساء/ 4، 47) نیز درباره بازماندگان لشکر سفیانى تأویل شده که صورتهایشان معکوس گشته، پشت سرشان قرار مى گیرد. «2»
6. نداى آسمانى:
بنابر روایات شیعه، جبرئیل نخستین کسى است که با امام زمان بیعت و با صدایى بلند به گونه اى که به گوش همه جهانیان برسد، این آیه را تلاوت مى کند: «أَتى أَمرُ اللّهِ فَلَا تَستَعجِلُوهُ: فرمان خدا رسید؛ پس دیگر شتاب مکنید». (نحل/ 16، 1) «3» آیه «وَاستَمِع یَومَ یُنادِ المُنادِ مِن مَکانٍ قَریبٍ* یَومَ یَسمَعونَ الصَّیحَةَ بِالحَقّ ذلِکَ یَومُ الخُروجِ» (ق/ 50، 41 و 42) نیز درباره این حادثه، تأویل شده است. «4»
7. ظهور منجى بزرگ بشر:
مهمترین رخداد آخرالزمان، ظهور دوازدهمین امام شیعیان براى رهایى انسانها است:
«جَاءَالحَقُّ و زَهقَ البطِلُ إِنَّ البطِلَ کانَ زَهوقًا.» (اسراء/ 17، 81) این آیه که از پیروزى چشمگیر حق بر باطل سخن مى گوید، در روایات به ظهور مهدى تأویل شده است. «5»
آیه 148 بقره/ 2 (أَینَ ماتَکونُوا یَأتِ بِکُمُ اللّهُ جَمِیعًا) نیز بر یاران نخستین مهدى که خداوند آنان را گرداگرد حضرت حاضر مى سازد، تطبیق داده شده است «6». آیه «فَإِن یَکفُربِها هؤُلَاءِ فَقَد وَکَّلنا بِها قَومًا لَیسوا بِها بِکفرین» «7» (انعام/ 6، 89) نیز چنین است.
8. نزول عیسى علیه السلام:
یکى از رخدادهاى آخرالزمان، فرود آمدن عیسى علیه السلام از آسمان است: «و إِنَّه لَعِلمٌ لِلسَّاعَةِ فَلاتَمتَرُنَّ بِها» (زخرف/ 43، 61)، «وإِن مِن أَهلِ الکِتبِ إِلَّا لَیُؤمِنَنَّ بِه قَبلَ مَوتِهِ.» (نساء/ 4، 159) مفسّران با استفاده از این آیات، ظهور دوباره عیسى علیه السلام در آخرالزمان را پیش بینى کرده اند «8»
و در روایات نیز تصریح شده که وى در بیت المقدّس به نماز جماعت امام زمان اقتدا و در جنگهاى ایشان نیز شرکت خواهد کرد. «9» براساس این تفسیر، فرود آمدن عیسى علیه السلام از آسمان، یکى از نشانه هاى نزدیکى قیامت شمرده شده و از ایمان آوردن همه اهل کتاب به حضرت عیسى علیه السلام در آخرالزمان که یکى از فرماندهان امامزمان به شمار مى رود، خبر داده شده است.
9. خروج جنبنده اى از زمین:
قرآن با رمز و ابهام از خروج جنبده اى حکایت مى کند که هنگام روىگردانى مردم از معنویّت، از زمین خارج شده، با مردم سخن مى گوید. «1» «و إِذا وَقعَ القَولُ عَلَیهِم أَخرَجنا لَهُم دابَّةً مِنَ الأَرضِ تُکَلّمُهُم أَنَّ النَّاسَ کَانوا بَایتِنا لَایُوقِنون». (نمل/ 27، 82) در تفاسیر، مطالب بسیارى درباره این موجود شگفت بیان شده «2» که تا حدّ بسیارى غیر واقعى و بى اساس به نظر مى رسد! «3» و در ظاهر برگرفته از منابع اسرائیلى است. «4»
10. هجوم یأجوج و مأجوج:
قومى وحشى و فاسد با تخریب سدّ ذوالقرنین، در اندک زمانى سرتاسر جهان را پر از ظلم و فساد خواهد کرد تا آن که بنابر روایات، در عصر ظهور مهدى، به طور کلّى از بین خواهد رفت. «5» «حَتَّى إِذا فُتِحَت یَأجوجُ و مَأجوجُ و هُم مِن کُلّ حَدَبٍ یَنسِلون.» (انبیاء/ 21، 96)
برخى، یأجوج و مأجوج را یکى از نژادهاى انسانى، با صفات ظاهرى خاص یا موجوداتى خارق العاده دانسته اند که از پشت مانعى مادّى خارج شده، به کشتار مردم و تخریب منابع طبیعى خواهند پرداخت. «6»
برخى دیگر نیز آنان را نمادى از یک تمدّن مادّى مخرّب شمرده اند که سدّ معنوىِ ساخته شده به دست پیامبران را منهدم و حیات طبیعى و معنوى را بر کره زمین تهدید خواهد کرد؛ «7»
در هر حال، بیشتر مفسّران با استناد به آیه «وَ تَرَکنَا بَعضَهُم یومَئِذٍ یَموجُ فِى بَعضٍ و نُفِخَ فِى الصُّورِ فَجَمَعناهم جَمعًا» (کهف/ 18، 99) که بنابر قول مشهور، به هجوم آنان اشاره داشته و بى درنگ از قیامت سخن به میان آورده، آن را از نشانه هاى متّصل به قیامت شمرده اند و سخن از بازگشت برخى اقوام گذشته را هنگام خروج یأجوج و مأجوج مربوط به قیامت دانسته اند: «8» «و حَرامٌ عَلى قَریَةٍ أَهلَکنها أَنَّهُم لَایَرجِعونَ* حَتَّى إِذا فُتِحَت یَأجوجُ و ....» (انبیاء/ 21، 95 و 96) برخى دیگر، این حادثه را به استناد روایات بسیار، به دوران ظهور مربوط دانسته «9» و اشاره به بازگشت برخى اقوام را به مسأله «رجعت» ارتباط داده اند. «10»
11. رجعت:
در آخرالزمان برخى از نیکوکاران و بدکاران زمانهاى گذشته، دوباره زنده مى شوند. «وَ یَومَ نَحشُرُ مِن کُلّ أُمَّةٍ فَوجاً مِمَّن یُکَذّبُ بَایتِنا.»
(نمل/ 27، 83)
این آیه فقط به برانگیخته شدن عدّه اى از مکذّبان و نه همه آنها اشاره کرده؛ بدین جهت، روایات و مفسّران شیعه، میان مصداق این آیه و قیامت ( که حشر همگانی ست ) تفاوت قائل شده و آیه را به آخرالزمان مربوط دانسته اند که عدّه اى از نیکوکاران و بدکاران اعصار گذشته، زنده شده، هر یک نتیجه دنیایى اعمال خویش را خواهد دید. «1»
مرگ و زندگى دوباره: «رَبَّنا أَمَتَّنا اثنَتَینِ و أَحیَیتَنَا اثنَتَینِ» (غافر/ 40، 11)، «2» عذاب پیش از عذاب بزرگ: «و لَنُذیقَنَّهُم مِنَ العَذابِ الأَدنَى دُونَ العَذابِ الأَکبَر» (سجده/ 32، 21)، «3» ظهور بندگان پیکارجو پیش از قیامت: «فَإِذا جاءَ وَعدُ أُولهُما بَعَثنا عَلَیکُم عِباداً لَنا أُولِى بَأسٍ شَدید» (اسراء/ 17، 5)، «4» میثاق پیامبران با خداوند براى ایمان آوردن و یارى رساندن به پیامبراسلام: «و إِذ أَخَذَ اللّهُ مِیثقَ النَّبِیّینَ ... لَتُؤمِنُنَّ بِه و لَتَنصُرنَّهُ» (آل عمران/ 3، 81) «5» و منّت الهى بر مستضعفان تاریخ: «و نُریدُ أَن نَمُنَّ عَلَى الَّذینَ استُضعِفوا فِى الأَرضِ و نَجعلَهُم أَئِمَّةً و نَجعَلَهُم الوارِثین.»(قصص/ 28، 5) «6» همگى به رجعت، تفسیر و تأویل شده اند؛ با این حال در تفسیر آیات پیشین، آراى دیگرى نیز گفته شده است. «7»
12. صلح و آرامش پایدار در سرتاسر جهان:
پس از پیروزى حضرت مهدى و یارانش، آرامش و معنویّت بر جهان حاکم خواهد شد: «وَعَدَ اللّهُ الَّذینَ ءَامَنوا ... وَ لَیُبدّلَنَّهُم مِن بَعدِ خَوفِهِم أَمناً ....» (نور/ 24، 55)، «إِنَّ الأَرضَ لِلّهِ یُورِثُها مَن یَشاءُ مِن عِبادِهِ و العقِبَةُ لِلمُتَّقین» (اعراف/ 7، 128)، «و قاتِلوهُم حَتَّى لَاتَکونَ فِتنةٌ و یَکونَ الدّینُ کُلُّهُ لِلّه» (انفال/ 8، 39)، «لِیُحِقَّ الحَقَّ و یُبطِلَ البطِلَ.» (انفال/ 8، 8) این آیات و آیات دیگر که از میراث برى صالحان و مستضعفان و جانشینى آنان در زمین یاد مى کند (انبیاء/ 21، 105 و اعراف/ 7، 137 و قصص/ 28، 5) همگى بیانگر این واقعیّتند که سرنوشت این جهان، پس از جهادى الهى به امامت امام زمان سرانجام به دست مؤمنان افتاده و جهانیان همگى در سایه حکومت حضرت در صلح و معنویّت به سرخواهند برد. «8»
افزون بر این، تحقّق کامل آیات «وَ لَه أَسلَمَ مَن فِى السَّموتِ و الأَرضِ» (آل عمران/ 3، 83) و «یُحىِ الأَرضَ بَعدَ مَوتِها» (حدید/ 57، 17) و «الیَومَ یَئِسَ الَّذینَ کَفروا مِن دِینِکُم فَلاتَخشَوهُم وَ اخشَون» (مائده/ 5، 3) و «یَومئذٍ یَفرُح المؤمِنونَ بِنَصرِاللّهِ ...» (روم/ 30، 4 و 5) نیز در این دوره زمانى دانسته شده است. «1»
در آن هنگام، همه نعمتهاى آسمان و زمین بر آنها نازل و از آسایش و سعادت کامل بهره مند خواهند شد: «لَفَتحنَا عَلیهِم بَرکتٍ مِنَ السَّماءِ والأَرضِ ....» (اعراف/ 7، 96) «2» چون این مردم در سایه حکومت حضرت مهدى به بالاترین حدّ رشد و بلوغ مى رسند، بدین ترتیب، خلافت انسان بر زمین به کاملترین حدّ خود خواهد رسید؛ در عین حال، وجود مقدّس امام معصوم (امام مهدى یا امامان دیگر هنگام رجعت) تا قیامت در دنیا حضور داشته، جامعه انسانى هیچگاه از حضورشان بى نیاز نمى شود. «3»
على معمورى
منابع:
الاتقان؛ انوارالتنزیل، بیضاوى؛ اوپانیشاد؛ اوستا؛ الایقاظ من الهجعه؛ بحارالأنوار؛ بحران دنیاى متجدّد؛ برخورد تمدّنها و بازسازى نظم جهانى؛ البرهان فىتفسیر القرآن؛ بودا؛ تاریخ ابنخلدون؛ تاریخ الغیبة الکبرى؛ تاریخ ما بعد الظهور؛ التحقیق فى کلمات القرآنالکریم؛ تفسیر التحریر والتنویر؛ تفسیر العیّاشى؛ تفسیر القرآن العظیم، ابنکثیر؛ تفسیر القمى؛ التفسیرالکبیر؛ تفسیر من وحى القرآن؛ تفسیر نمونه؛ تفسیر نورالثقلین؛ جامعالبیان عن تأویل آى القرآن؛ الجامع لأحکام القرآن، قرطبى؛ خاتمیّت؛ الدرّالمنثور فى التفسیر بالمأثور؛ روحالمعانى فى تفسیر القرآن العظیم؛ سفینةالبحار؛ سیطره کمیت و علائم آخرالزمان؛ صحیح البخارى؛ على و پایان تاریخ؛ الغیبه، شیخ طوسى؛ الفتن والملاحم فى آخرالزمان، ابن کثیر؛ الفرقان فى تفسیر القرآن؛ فلسفه تاریخ؛ فى ظلال القرآن؛ قیام و انقلاب مهدى؛ الکافى؛ کتاب مقدّس؛ الکشّاف؛ الکشّاف الموضوعى للقرآنالکریم؛ کشفالأسرار و عدّةالأبرار؛ الکلیّات؛ لسانالعرب؛ مارکس و مارکسیسم؛ مجلّه اطلاعات سیاسى و اقتصادى؛ مجمعالبیان فى تفسیر القرآن؛ الملاحم و الفتن، ابن طاووس؛ المیزان فى تفسیر القرآن؛ نجات بخشى ادیان؛ نهجالبلاغه؛ نهجالبیان؛ هزارهگرایى.
دائرة المعارف قرآن کریم، ج1، ص: 115 تا ص 123
منصور دوانقی به زیاد بن عبداللَّه مبلغی داد تا آن را در میان افراد نابینا و یتیم تقسیم نماید.
ابو زیاد تمیمی که انسان طمعکاری بود، گفت:
نام
مرا در میان نابینایان بنویس!
زیاد بن عبدالملک گفت:
باشد می نویسم؛ چرا که خداوند می فرماید: "فَانَّها لاتَعْمیَ الاَبصارُ وَلکِنْ تَعْمی الْقُلوبُ الَّتی فِی الصُّدُورِ" - سوره مبارکه حج آیه 46 - چشمهاى ظاهر نابینا نمى شوند ، بلکه دلهائى که در سینه ها جاى دارد بینائى را از دست مى دهند!.
سپس ابو زیاد درخواست کرد که نام فرزندش نیز در دفتر نام ایتام نوشته شود!
زیاد بن عبداللَّه گفت :
آن را هم می نویسم ؛ هر که را تو پدری ، یتیم
است!!
عصر رسول خدا(ص ) بود، روزى آن حضرت وارد مسجد شد ناگاه دید گروهى در اطراف شخصى حلقه زده اند و به گفتار او گوش فرا می دهند، پیامبر (ص )، از آنها پرسید: این شخصیت کیست ؟
شخصى گفت : این شخص ، ( علّامه ) است!
پیامبر (ص ) فرمود: علامه یعنى چه ؟
گفتند: علامه کسى است که از همه بیشتر به نسبتهای عرب و رخدادهاى بین انسانها، آگاهى دارد، و حوادث دوران جاهلیت و اشعار مردم آن عصر را مى داند.
پیامبر (ص ) فرمود:
(این گونه علم ، نه براى آن کسى که آن را نمى داند زیانبخش است! و نه براى آنکه آن را مى داند سودمند است! )
سپس فرمود:
انما العلم ثلاثة : آیه محکمة ، او فریضة عادلة اوسنة قائمة و ما خلاهن فهو فضل
( علم سودمند و علم شرع بر سه گونه است:
1- اصول عقائد(که براهین آیات روشن قران ، بیانگر آن است .)
2- علم اخلاق (که مرکب از لشگر عقل و جهل است ، و بر انسان واجب است لشگر عقل را بپذیرد و از لشگر جهل ، عدول و دورى کند).
3- احکام شریعت و مسائل حلال و حرام
و غیر از این سه علم ، زیادى است. )
توضیح :
علوم اصلى که بر همه مسلمانان ، آموختن آن لازم است و در رابطه با دین و معاد، سودمند است ، همان سه علم مذکور است ، اما بقیه علوم اگر زیانبار باشند(مثل علم سحر و شعبده و طلسمات )، زیادى است ، و اگر مفید باشند مانند علم طب و کشاورزى و...، برگشتش به همان علوم سه گانه است .
و یا اینکه منظور از واژه ( فضل )در حدیث فوق ( نه زیادی، بلکه ) یکنوع استحباب باشد، ولى آموختن آن سه علم ، واجب است ، و کسى که از آن سه علم بهره ندارد، علمهاى دیگر براى او بى فایده است ).
منبع:
داستانهاى اصول کافى جلدهاى 1 و 2
محمد محمدى اشتهاردى
به گزارش خبرنگار آیین و اندیشه خبرگزاری فارس، حجت‌الاسلام والمسلمین محسن قرائتی رئیس ستاد اقامه نماز در ذیل آیه 14 سوره عنکبوت درباره طول عمر امام زمان(عج) می‌نویسد:
«وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا نُوحاً إِلى قَوْمِهِ فَلَبِثَ فیهِمْ أَلْفَ سَنَةٍ إِلاَّ خَمْسینَ عاماً فَأَخَذَهُمُ الطُّوفانُ وَ هُمْ ظالِمُونَ»
و به راستى نوح را به سوى قومش فرستادیم، پس در میان آنان هزار سال، به استثناى پنجاه سال، درنگ کرد-ولى جز اندکى از مردم به سخن او گوش ندادند- پس طوفان (قهر خداوند) آنان را در حالى که ستمگر بودند، فرا گرفت.
نکته‌ها:
1. قرآن، با بیان عمر طولانى انسانهای گذشته، آن را امری ممکن و شدنی خوانده است.«أَلْفَ سَنَةٍ»
2. تنها پیامبرى که مدت رسالتش در قرآن بیان شده، حضرت نوح(ع) است، البته طبق این آیه 950 سال، مدت رسالت آن حضرت تا زمان طوفان است!! اما مدت پیامبری ایشان پس از طوفان و سال‌های عمرش بیان نشده است.
3. عمر طولانى دادن به بشر، برای خداوند محال نیست؛ همانگونه که او حضرت مهدى(عج) را قرن‌ها زنده نگه داشته تا حکومت عدل جهانى را بر پا کند، گر چه جسم تمام مردم پس از کهولت سن فرسوده می‌شود، ولى آن حضرت به گفته بزرگان دین، همچنان در چهره انسان چهل ساله ثابت است و این جاى تعجب نیست.
در صورت همه ما، موى ابرو و مژه دهها سال ثابت است، در صورتى که موى سر و صورت همواره در حال تغییر و تحول است، با آنکه آب و غذا و هوا و محل هر دو مو، یکى است. آرى! خداوند میتواند انسانى را ثابت و دیگران را متغیر قرار دهد.
4. گاهی پرسیده می‌شود که چگونه عمر بیش از هزار سال حضرت مهدى(عج) را باور کنیم؟
پاسخ آن است که در آیه 259 سوره بقره مىخوانیم:
شخصى ـ که به گفته روایات و تفاسیر، عُزیر نام داشت ـ از کنار یک آبادى عبور می‌کرد که دیوارهاى آن بر روى سقفهایش فرو ریخته بود و مشخص بود که مدتی طولانى از مرگ ساکنین آنجا و زمان تخریبش می‌‌گذرد، با خود گفت: «خداوند چگونه ساکنین اینجا را پس از مرگشان زنده مىکند؟».
خداوند در همان لحظه جان او را گرفت و پس از صد سال زنده کرد و به او گفت: «چقدر درنگ کردى؟»، گفت: «یک روز یا بخشى از یک روز!»، خداوند فرمود: «نه؛ بلکه صد سال است که در اینجا ماندهاى، به غذا و نوشیدنى خود که همراه داشتى، نگاه کن که با گذشت سالها تغییر نکرده است، به الاغ خود نگاه کن که هیچ اثرى از آن باقى نمانده است، ما زنده شدن تو را نشانه و حجتى براى مردم قرار مىدهیم، اکنون به استخوانهاى الاغ مرده خود بنگر و ببین که چگونه آنها را به هم پیوند مىدهیم و بر آنها گوشت مىپوشانیم و زندگى دوباره به آن مى‌بخشیم».
طبق این آیه، غذا و نوشیدنى به مدت صد سال تغییر نکرد!! در حالى که به طور طبیعى می‌بایست پس از چند روز فاسد مىشد، صد سال برابر 5200 هفته است و خداوند غذایى که فقط یک هفته سالم می‌ماند را 5200 برابر عمر طبیعىاش سالم نگاه داشت، اکنون به سراغ عمر امام زمان(عج) مىرویم که هنوز حتى به حد 20 برابر عمر طبیعى نرسیده است، بنابراین نه دلیل عقلى بر محدود کردن عمر انسان داریم و نه عمر طولانى، چیز محالى است.
از طرفى تعجب ما از طولانى بودن عمر به خاطر مقایسه آن با خودمان و قدرت محدود خودمان است، در حالی که نمونههاى دیگرى از طول عمر نیز در تاریخ و طبیعت وجود دارد؛ از جمله: مدت رسالت حضرت نوح(ع) 950 سال، اصحاب کهف و خواب چند صدساله آنها، عمر چندین هزارساله نوعى ماهى و برخى از درختان و... . آرى! خداوندى که به استخوان، قدرت شنیدن و به پیه چشم، قدرت دیدن مىدهد، مىتواند عمر انسان را نیز طولانى کند.
متأسفانه برخی در پذیرفتن مسائل منطقی دین، دیرباور
هستند،
اگر یک روزنامه خارجى گفته باشد که یک ماهى در اقیانوس اطلس پیدا شده است که سه میلیون سال عمر دارد، فوراً باور می‌کنند، اما اگر 150 حدیث داشته باشیم که امام زمان(عج) زنده است و هزار و سیصد سال عمر دارد، مىگوید: از نظر علمى نمىشود!!
لَنْ تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَیْءٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِیمٌ (92) - سوره مبارکه آل عمران -
هرگز به (حقیقت ) نیکوکارى نمى رسید مگر اینکه از آنچه دوست مى دارید (در راه خدا) انفاق کنید، و آنچه انفاق مى کنید خداوند از آن با خبر است.
یک نشانه ایمان:
در آیات گذشته بحث هایى درباره ایمان و کفر و نشانه ها و آثار آن و بخشى از سرگذشت انبیاء آمده بود ؛ و در این آیه به یکى از طرق وصول به حقیقت ایمان و مقام بر و نیکوکارى اشاره مى کند؛ همان چیزى که بهترین نشانه شخصیت و عواطف انسانى ، و تقوا به اسلام است .
آیه مى گوید: (شما هرگز به حقیقت (بر) و (نیکى ) نمى رسید مگر اینکه از آنچه دوست مى دارید در راه خدا انفاق کنید) (لن تنالوا البر حتى تنفقوا مما تحبون )
واژه (برّ) در اصل به معنى (وسعت ) است ، و لذا صحراهاى وسیع را (برّ) (بفتح ب ) مى گویند، و به همین جهت به کارهاى نیک که نتیجه آن گسترده است و به دیگران مى رسد (بر) (بکسر ب ) گفته مى شود،
- تفاوت میان (بر) و (خیر) از نظر لغت عرب این است که (بر) نیکوکارى تواءم با توجه و از روى قصد و اختیار است ، ولى (خیر) به هر نوع نیکى که به دیگرى بشود اگر چه بدون توجه باشد، اطلاق مى گردد -
...
از آیه 177 سوره بقره استفاده مى شود که ایمان به خدا و روز جزا و پیامبران ، و کمک به نیازمندان ، و نماز و روزه ، و وفاى به عهد، و استقامت در برابر مشکلات و حوادث همه از شعب بر محسوب مى شوند.
بنابراین رسیدن به مقام نیکوکاران واقعى ، شرایط زیادى دارد که یکى از آنها انفاق کردن از اموالى است که مورد علاقه انسان است!
زیرا عشق و علاقه واقعى به خدا، و احترام به اصول انسانیت و اخلاق ، آنگاه روشن مى شود که انسان بر سر دو راهى قرار گیرد، در یک طرف مال و ثروت یا مقام و منصبى قرار داشته باشد که مورد علاقه شدید او است ، و در طرف مقابل خدا و حقیقت و عواطف انسانیت و نیکوکارى ، اگر از اولى بخاطر دومى صرف نظر کرد معلوم مى شود که در عشق و علاقه خود صادق است ، و اگر تنها در این راه از موضوعات جزئى حاضر بود صرف نظر کند، معلوم مى شود عشق و علاقه معنوى او نیز به همان پایه است و این مقیاسى است براى سنجش ایمان و شخصیت .
در پایان آیه براى جلب توجه انفاق کنندگان مى فرماید: (آنچه در راه خدا انفاق مى کنید (کم یا زیاد از اموال مورد علاقه یا غیر مورد علاقه ) از همه آنها آگاه است ) (و ما تنفقوا من شى فان الله به علیم ) و بنابراین هرگز گم نخواهد شد و نیز چگونگى آن بر او مخفى نخواهد ماند.
نفوذ آیات قرآن در دلهاى مسلمانان:
نفوذ آیات قرآن در دلهاى مسلمانان بقدرى سریع و عمیق بود که بلافاصله بعد از نزول آیات اثر آن ظاهر مى گشت ، به عنوان نمونه در مورد آیه فوق در تواریخ و تفاسیر اسلامى چنین مى خوانیم :
1 - یکى از یاران پیامبر صلى اللّه علیه و آله بنام ابوطلحه انصارى در مدینه نخلستان و باغى داشت بسیار مصفا و زیبا، که همه در مدینه از آن سخن مى گفتند، در آن چشمه آب صافى بود که هر موقع پیامبر صلى اللّه علیه و آله به آن باغ مى رفت از آن آب میل مى کرد و وضو مى ساخت ، و علاوه بر همه اینها آن باغ درآمد خوبى براى ابو طلحه داشت.
پس از نزول آیه فوق به خدمت پیامبر صلى اللّه علیه و آله آمد و عرض کرد:
مى دانى که محبوبترین اموال من همین باغ است ، و من مى خواهم آن را در راه خدا انفاق کنم تا ذخیره ه اى براى رستاخیز من باشد. پیامبر صلى اللّه علیه و آله فرمود: (بخ بخ ذلک مال رابح لک ؛ آفرین بر تو، آفرین بر تو، این ثروتى است که براى تو سودمند خواهد افتاد) سپس فرمود: من صلاح مى دانم که آن را به خویشاوندان نیازمند خود بدهى ، ابو طلحه دستور پیامبر صلى اللّه علیه و آله را عمل کرد و آن را در میان بستگان خود تقسیم کرد.
2 - روزى میهمانى بر ابوذر وارد شد، او که زندگى ساده اى داشت از میهمان معذرت خواست که من بر اثر گرفتارى نمى توانم شخصا از تو پذیرایى کنم ، من چند شتر در فلان نقطه دارم ، قبول زحمت کن بهترین آنها را بیاور (تا براى تو قربانى کنم ) میهمان رفت و شتر لاغرى با خود آورد، ابوذر به او گفت :
به من خیانت کردى! چرا چنین شترى آوردى ؟!!
او در جواب گفت : من فکر کردم روزى به شترهاى دیگر نیازمند خواهى شد.
ابوذر گفت : روز نیاز من زمانى است که از این جهان چشم مى بندم (چه بهتر که براى آن روز ذخیره کنم ) خداوند مى فرماید:(لن تنالوا البر حتى تنفقوا مما تحبون ).
3 - زبیده همسر هارون الرشید قرآنى بسیار گرانقیمت داشت که آن را با زر و زیور و جواهرات تزیین کرده بود و علاقه فراوانى به آن داشت ، یک روز هنگامى که از همان قرآن تلاوت مى کرد به آیه (لن تنالوا البر حتى تنفقوا مما تحبون ) رسید.
با خواندن آیه در فکر فرو رفت و با خود گفت هیچ چیز مثل این قرآن نزد من محبوب نیست و باید آن را در راه خدا انفاق کنم ، کسى را به دنبال جواهر فروشان فرستاد و تزیینات و جواهرات آن را بفروخت و بهاى آن را در بیابانهاى حجاز براى تهیه آب مورد نیاز بادیه نشینان مصرف کرد که مى گویند امروز هم بقایاى آن چاهها وجود دارد و به نام او نامیده مى شود.
منبع:
تفسیر نمونه - ذیل آیه شریفه -
مرحوم آیة اللّه العظمی بروجردی کنار مرقد مطهر آیة اللّه
حاج شیخ عبد الکریم حائری (واقع در مسجد بالا سر حضرت معصومه علیهاالسلام ) تدریس
می کردند.
در یکی از روزها هنگام درس، آقا متوجه شد که یکی از شاگردان به قبر حاج
شیخ عبدالکریم تکیه داده است، با تندی به او فرمود:
« آقا! به قبر تکیه نکنید! این
بزرگان برای اسلام زحمت کشیده اند، به آنها احترام بگذارید! »
همچنین آقای بروجردی
نسبت به کتب علمی و دینی، احترام بسیاری قائل بودند و می فرمودند:
« در تمام عمرم در اطاقی که کُتب حدیث باشد ، حتّی دارای یک حدیث باشد، نخوابیده ام!! »
منبع:
مجله مبلغان ش 59
ثواب مسواک کردن:
حدیث : 1
ابى رحمه الله قال حدثنا احمد بن ادریس قال حدثنى محمد بن احمد قال حدثنى ابراهیم بن اسحاق عن محمد بن عیسى عن عبیدالله الدهقان عن درست بن ابى منصور عن عبدالله بن سنان عن ابى عبدالله علیه السلام قال:
فى السواک اثنتا عشره خصله هو من السنه و مطهره للفم و مجلاه للبصر و یرضى الرحمن و یبیض الاسنان و یذهب بالحفر و یشد الطعام و یذهب بالبلغم و یزید فى الحفظ و یضاعف الحسنات و تفرح به الملائکه
ترجمه :
امام صادق علیه السلام :
مسواک کردن دوازده خاصیت دارد:
سنت پیغمبر است ، پاک کننده دهان و روشن کننده چشم است ، خداوندا را راضى مى کند، دندانها را سفید مى کند، از فاسد شدن دندآن جلوگیرى مى کند، لثه را محکم مى کند، میل غذا مى آورد، بلغم را از بین مى برد،حافظه را افزایش مى دهد، حسنات را مضاعف مى کند، و فرشتگان از آن خوشحال مى شوند.
حدیث : 2
حدثنى محمد بن الحسن رضى الله عنه قال حدثنى محمد بن الحسن الصفار عن احمد بن الحسن بن على بن فضال عن عمروبن سعید المدائنى عن مصدق بن صدقه عن عمار الساباطى عن ابى عبدالله علیه السلام قال قال ابوجعفر علیه السلام:
و لو یعلم الناس ما فى السواک لاباتوه معهم فى لحاف .
ترجمه :
امام باقر علیه السلام :
اگر مردم فواید مسواک کردن را مى دانستند، با آن در رختخواب مى خوابیدند!!
حدیث : 3
ابى رحمه عن عبدالله بن جعفر عن محمد بن الحسین بن ابى الخطاب عن صفوان بن یحیى عن ابراهیم بن ابى البلاد عن ابیه یحیى ابى بلاد عن ابى جعفر علیه السلام قال:
السواک یذهب بالبلغم و یزید فى العقل
ترجمه :
امام باقر علیه السلام : مسواک کردن بلغم را از بین مى برد و عقل را زیاد مى کند.
منبع:
ثواب الاعمال و عقاب الاعمال
مرحوم شیخ صدوق (ره )
مرحوم شیخ امین الدین طبرسی، دچار سکته شدیدی گشت، تا بدان جا که اطرافیان وی گمان
بردند که از دنیا رفته است؛ لذا او را دفن کردند!
وقتی به هوش آمد،خود را در قبر دید!!
در آن حال، با خدا عهـــــــــد بست که اگر از لحد رهایی یابد، دست به تألیف کتابی در
تفسیر قرآن بزند.
چیزی نگذشت که کفن دزدی قبر را باز کرد و مشغول باز کردن کفن شد!
مرحوم طبرسی به حرکت آمده، مچ دزد را گرفت!
دزد از ترس میخکوب شد و با صدای ضعیفِ طبرسی خوفش افزون گشت؛ تا اینکه با سخنان امید دهنده « نترس و آرام باش! » آرامشی در خود احساس کرد. او که چیزی نمانده بود از ترس جان دهد، به شرح حکایت طبرسی گوش فرا داد.
آن گاه مرحوم طبرسی را بر دوش خود سوار کرد و به منزلش رساند. و سرانجام کفن
دزد نیز به دست مرحوم طبرسی توبه کرد.
پس از این ماجرا، مرحوم طبرسی دست به
تألیف کتاب ارزنده « مجمع البیان » زد.
- خدایش رحمت کند -
1. پوشیدن جورابهای بدن نما که با پوشیدن آنها پوست بدن نمایان
است در برابر نامحرم حرام است، همچنین است پوشیدن لباسهای بدن نما.(1)
2.
پوشیدن لباسی که برجستگیهای بدن را به گونه ای ظاهر می سازد که موجب سوق دادن زن به
گناه و جلب نظر نامحرم است، جایز نیست.(2)
3. بیرون گذاشتن مقداری از موها
به هر انگیزه ای که باشد حرام و ناپسند است. نمایان گذاشتن روی پا و کف پا ناپسند و
حرام است.(3)
4. سخن گفتن زن با نامحرم و یا شنواندن صدایش به نامحرم اگر به
کیفیتی باشد که تهییج کننده و یا خوف فتنه باشد حرام است.(4)
5. حضور مرد و
زن نامحرم در جای خلوت جایز نیست و احتیاط در نماز نخواندن در آنجا است، لکن اگر
خواند نمازش باطل نیست.(5)
6. مکروه است اختلاط ( قاطی پاتی شدن ) زن و مرد نامحرم ( توضیح: با رعایت مسائل شرعی ؛ وگرنه که حرام است) مگر برای
افراد از کار افتاده(6)
7. اگر مرد و زن نامحرم در محل خلوتی باشند و کسی
در آن جا نباشد و دیگری هم نتواند وارد شود، چنان که بترسند که به حرام بیفتند،
باید از آنجا بیرون بروند و ماندن آنها در آن مکان حرام است.(7)
8 . هر کسی
که نگاه کردن به او جایز نیست، تماس بدنی با او نیز جایز نیست. هر گونه لمس کردن
بدن با هر عضوی باشد، حرام است و باید از آن اجتناب کرد، مگر از روی لباس، بدون قصد
لذت و ریبه ( توضیح: مثل برخوردهای ناخواسته در خیابان و تاکسی و این قبیل چیزها ) (8)
9. دست دادن به نامحرم جایز نیست ولو بدون قصد لذت
باشد.(9)
10. نگاه کردن بر دستها تا آرنج، مقداری از موی سر، پا تا زانو،
زیر چانه و گردن پیرزنهای نامحرم اشکال ندارد.(10)
11. نگاه کردن آقایان به
آلبوم عکسهای خانوادگی که در آن عکس زنان فامیل بدون حجاب قرار دارد جایز
نیست.(11)
12. زنها می توانند به عکس مردان نگاه کنند مشروط بر آنکه قصد لذت
نباشد؛ خواه مرد را بشناسند یا نشناسند؛ خواه مرد محرم باشد یا نامحرم. خرید و فروش
و نگهداری عکسهای مبتذل حرام است و باید آنها را از بین برد.(12)
13. مرد می
تواند به عکس نامحرمی که حجاب خود را کاملاً رعایت کرده نگاه کند مشروط به آنکه قصد
لذت نباشد.
14. نگاه کردن به هر چیز! یا هر کس! به قصد لذت یا با خوف فساد،
حرام است (به استثنای همسر) خواه نگاه به زن باشد یا به مرد، به حیوان باشد یا
جماد، به عکس باشد یا فیلم، مجسمه باشد یا هر چیز دیگر.(13)
15. نامحرم به
هر منظور که زینت کرده باشد، نگاه کردن به او جایز نیست. نگاه کردن به نامحرم به
قصد لذت حرام است، اگر چه به صورت و دستها تا مچ یا حجم بدن او باشد.(14)
16. اگر
خانم مسلمان کاملاً حجاب خود را رعایت کرده باشد نگاه کردن به وجه و کفین او برای
مرد با شرایط ذیل اشکال ندارد:
1. وجه و کفین زینت نشده باشد.
2.
نگاه به قصد لذت نباشد.(15)
17. صحبت کردن با هر کس از روی شهوت جایز نیست،
مگر با همسر.(16)
18. خانمها می توانند با نامحرم صحبت نمایند ، مشروط به آنکه :
به قصد لذت و ریبه نباشد و صدای خود را ترقیق و نازک نکنند و خوف افتنان
نباشد.(17)
19. مردها می توانند با نامحرم با شرایط ذیل صحبت
نمایند:
1. به قصد لذت نباشد.
2. با این صحبت به گناه آلوده
نشود.(18)
20. صحبت کردن با نامحرم به غیر ضرورت مکروه است، خصوصا اگر مخاطب
جوان باشد.(19)
21. کسی که به واسطه نداشتن زن به حرام می افتد واجب است، زن
بگیرد.(20)
22. مستحب است همسری را برای زندگی انتخاب نمود که باکره و
پاکدامن و نجیب باشد.(21)
23. مستحب است در شوهر دادن دختری که بالغه است؛
یعنی مکلف شده، عجله کنند.(22)
24. مستحب است کسی که قدرت بر ازدواج ندارد
روزه بگیرد.(23)
سؤال: استفاده از فیلمهای مستهجن چگونه است؟
جواب:
استفاده از فیلمهای فوق که به منظور انحراف مردم تدارک دیده شده جایز
نیست.(24)
سؤال: دختر و پسرهای امروزه که در دانشگاهها و مؤسسات با هم معاشر
هستند آیا اجازه می فرمایید برای محرمیت بدون اذن ولی صیغه جاری گردد یا
خیر؟
جواب: اذن پدر را شرط می دانم.(25)
کاشت مو و حکم وضو و غسل :
به وسیله کاشت مو، موهای سر یا ابرو ترمیم می گردد، آیا وضو یا غسل با موی کاشته شده چه صورت دارد؟
حضرت آیت ا... خامنه ای:
اگر مانع از رسیدن آب در وضو و غسل باشد جایز نیست ؛ وگرنه اشکال ندارد.
حضرت آیت ا... بهجت:
در فرض سؤال، کاشتن خلاف احتیاط وجوبی است و
در صورت کاشتن باید بر طرف شود و اگر امکان ندارد احوط : جمع بین وضو ( یا غسل ) جبیره
است و تیمم.
حضرت آیت ا... فاضل لنکرانی:
اشکال دارد و در صورت
امکان باید برطرف شود، اگر نمی شود، وضو و غسل جبیره انجام شده و احتیاطا تیمم هم
بکند.
حضرت آیت ا... صافی گلپایگانی:
اشکال دارد.
حضرت آیت
ا... مکارم شیرازی:
در صورتی که واقعا مو را بکارند و جزء بدن شود و رشد و
نمو کند هیچ اشکالی ندارد ؛ و اگر مو به صورت مصنوعی باشد و مانع از رسیدن آب به بدن
نگردد آن هم اشکالی ندارد ولی اگر مانع رسیدن آب به بدن است فقط در مواقع ضرورت
جایز است.
حضرت آیت ا... سیستانی:
اگر احتمال داده شود که مانع
رسیدن آب به بشره (پوست) است باید برطرف شود.
حضرت آیت ا... تبریزی:
چنانچه کاشتن مو طوری باشد که در وقت وضو و غسل آب به پوست سر و صورت برسد
مانعی ندارد.
1 - هرگاه نفس مسخّر دو قوه شهویّه و غضبیّه باشد، آن را نفس امّاره گویند.
اثر آن : بروز اخلاق رذیله و اعمال سیئه ،و نتیجه آن : سقوط به اسفل السافلین است.
وَمَا أُبَرِّئُ نَفْسِی إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلَّا مَا رَحِمَ رَبِّی إِنَّ رَبِّی غَفُورٌ رَحِیمٌ
من هرگز نفس خویش را تبرئه نمى کنم که نفس (سرکش ) بسیار به بدیها امر مى کند مگر آنچه را پروردگارم رحم کند، پروردگارم غفور و رحیم است - سوره یوسف آیه 53 -
2 - هرگاه نفس مسخّر دو نیروى عقل و شرع باشد، آن را نفس مطمئنّه نامند.
اثر آن : ظهور اخلاق فاضله و اعمال حسنه و نتیجه آن : صعود به اعلى علیین است .
یَا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ (27) ارْجِعِی إِلَى رَبِّکِ رَاضِیَةً مَرْضِیَّةً (28) فَادْخُلِی فِی عِبَادِی (29) وَادْخُلِی جَنَّتِی (30)
اى نفس مطمئن و آرام! باز گـرد به سوى پروردگارت که هم تو از او خشنود هستى ، و هم او از تو، و داخل در زمره بندگان خاص من شو ، و در بهشتم گام نه ! - سوره فجر -
3 - هرگاه نفس مسخّر هیچیک نباشد بلکه قواى اربعه با یکدیگر در ستیز باشند - گاهى شرع و عقل غلبه یابد و گاهى شهوت و غضب ، در این صورت آن را نفس لوّامه گویند.
اثر آن : - در هنگام غلبه شرع و عقل - ظهور حسن خلق و عمل صالح ؛ و در هنگام غلبه شهوت و غضب ، بروز سوء خلق و عمل قبیح مى باشد.
و چون در هر حال نور عقل و شرع در وجود او بکلى خاموش نگشته ، در وقت بروز خلق سوء و ارتکاب فعل قبیح خود را ملامت مى کند. و در غالب موارد همین حالت ملامت و ندامت ، منشاء توبه و انابه مى شود.
لَا أُقْسِمُ بِیَوْمِ الْقِیَامَةِ (1) وَلَا أُقْسِمُ بِالنَّفْسِ اللَّوَّامَةِ (2)
سوگند به روز رستاخیز و سوگند به نفس سرزنشگر! - سوره قیامت -
در هر حال وى گاهى سیر صعودى و گاهى سیر نزولى دارد.
رئیس دادگاه : جلسه رسمى است .
شاکى : جناب قاضى! این آقا مدتها است موعد وامش سر آمده و هنوز بدهى خود را نپرداخته است .
قاضى : آقا، شما چرا دین خود را ادا نمى کنید؟
متهم : جناب قاضى! این آقا خیلى بى انصاف است ؛ چون دوسال است از او تقاضا مى کنم دو روز به من فرصت بدهد و نمى دهد!!
شخصى از امام صادق علیه السلام پرسید:
هنگامى که انسان قصد کند طاعت یا معصیتى بجا آورد، آیا ملائکه موکل بر اعمال انسان مى دانند او چه قصدى دارد؟
فرمود: آیا بوى خوش و طیب ، و بوى ناخوش و خبیث ، باهم مساوى است ؟!
عرض کرد: نه .
فرمود: وقتى انسان قصد مى کند کار نیکى را انجام دهد، از نفس او بوى خوشى خارج مى شود. و هرگاه قصد انجام کار زشتى را دارد، بوى بدى از او بیرون مى آید.
به این ترتیب ، فرشتگان از طریق استشمام بوى خوش و ناخوش پى مى برند که قصد انسان چیست .
اگر قصد خیر داشته باشد هر چند عمل خیر از او صادر نشود، ثواب آن را در پرونده اش ثبت مى کنند.
و اگر قصد شر داشته باشد تا زمانى که عمل از او سر نزد، عذاب برایش منظور نمى شود.
