سه کله پوک!

دو نفر احمق با یکدیگر همسفر شدند.

اولى : اگر بدانى هر چه از خدا بخواهى بتو مى بخشد، از او چه تقاضا مى کنى ؟
دومى : یک گله گوسفند که از دیدن آنها لذت ببرم .
دومى : اگر تو بدانى خدا خواسته ات را اجابت مى کند، چه چیزى از او مى خواهى ؟
اولى : یک گرگ که گوسفندان ترا پاره پاره کند.
دومى : گرگ تو، گوسفندان مرا !؟
اولى : بله گرگ من ، گوسفندان ترا !!

نزاع و درگیرى آغاز مى شود.

سوارى از راه مى رسد؛ سبب نزاع را مى پرسد؛ فورا یک ظرف بزرگ عسل مى آورد و روى زمین مى ریزد و به آن دو مى گوید:

خون من مثل این عسل بریزد، اگر شما دو نفر احمق نباشید!!!

حاجت ...

روزى هشام بن عبدالملک خلیفه اموى ، سالم بن عبدالله زاهد را در مسجد الحرام دید.

به او گفت : حاجتى از من بخواه .
سالم : حیا مى کنم در خانه خدا، از غیر خدا چیزى بخواهم .

هنگامى که سالم از مسجد بیرون رفت؛ هشام به دنبال او از مسجد خارج شد و گفت:

اینجا که خانه خدا نیست پس از من چیزى بخواه .

سالم : از حاجات دنیوى بخواهم یا حاجات اخروى ؟.
هشام : حاجات اخروى به دست من نیست؛ دنیوى بخواه!
سالم : من حوائج دنیوى خویش را از کسى که مالک همه چیز است نخواستم، چگونه از آن کس که مالک چیزى نیست طلب کنم!

مواظب مشاوراتت باش!!

زن و شوهرى با هم نزاع کردند. مرد عصائى بر زوجه زد که بر اثر آن ضربت از دنیا رفت ، بدون اینکه شوهر قصد کشتن او را داشته باشد. مرد از اقوام و خویشان همسر ترسید و براى یافتن چاره کار مدتى اندیشید و چون فکرش بجایى نرسید با یکى از دوستانش ‍ مشورت کرد.
مستشار گفت : چاره کار آنست که جوان زیبائى را پیدا کنى و او را بکشى . آنگاه او را کنار جسد زنت قرار دهى ، تا وقتى اقوام همسرت یا اقارب آن جوان از ماجراى قتل مطلع شدند، به ایشان بگوئى : این جوان با زوجه من زنا مى کرد و لذا من هر دو را به قتل رساندم .
مرد ساده ، کلام مستشار را پذیرفت و تصمیم بر اجراى آن گرفت . جلو منزل خود نشست . اتفاقا جوان زیبائى از آنجا مى گذشت ، او را به بهانه اى به داخل منزل آورد و به قتل رساند و جسدش را کنار جسد همسرش قرار داد.
هنگامى که خویشان زن اطلاع یافتند، براى انتقام نزد شوهر آمدند.
شوهر آن زن گفت : من دیدم این جوان با عیال من عمل منافى عفت انجام مى دهد، نتوانستم تحمل کنم ، هر دو را بقتل رساندم .
خویشان زن با مشاهده صحنه و اینکه هر دو در کنار یکدیگر قرار گرفته بودند، آرام شدند، و اعتراض و اقدامى نکردند.

از سوى دیگر مستشار ظالم با خیالى آسوده در منزل خود نشسته بود، تا اینکه شب فرا رسید و هوا تاریک شد. چون پسرش به خانه نیامد، نگران شد. در جستجوى پسر از منزل خارج شد و به هر کوى و برزن سر زد تا شاید او را پیدا کند.
سرانجام از همه جا نومید گشت و به منزل دوست خود رفت و گفت : آیا به پیشنهاد من عمل نمودى .
گفت : آرى .
مستشار: ببینم آن جوانى را که به قتل رسانده اى کیست ؟
وقتى داخل اطاق شد، دید جوان مقتول ، پسر خود او است !!

***
امیرالمؤ منین علیه السلام فرمود: مَن حَفَرَ لاَِخیِه بِئراً وَقَعَ فیها - هر که براى برادرش چاهى بکند؛ خود در آن افتد! -

فضولى موقوف!

پیرزنى بیمار شد.

پسرش او را نزد پزشک برد.

دکتر مشاهده کرد پیرزن خود را آرایش کرده و لباس نیکو پوشیده است . پس حال او بدانست و گفت : این زن چقدر به شوهر احتیاج دارد!
پسر با تعجب گفت : آقاى دکتر! چه مى گوئید، او خیلى پیر است .

زن نگاه تندى به پسرکرد و گفت : پسره فضول! یعنى تو از دکترى که اینهمه سال درس خونده؛ بهتر میفهمى؟!

آیه اى در شأن ایرانیان!

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آَمَنُوا مَنْ یَرْتَدَّ مِنْکُمْ عَنْ دِینِهِ فَسَوْفَ یَأْتِی اللَّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَیُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْکَافِرِینَ یُجَاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَلَا یَخَافُونَ لَوْمَةَ لَائِمٍ ذَلِکَ فَضْلُ اللَّهِ یُؤْتِیهِ مَنْ یَشَاءُ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ (54) - سوره مبارکه مائده -

ترجمه:
اى مؤ منان! هر کس از شما مرتد شود و پس از اظهار ایمان کافر گردد، بداند به خداوند زیانى نمى رسد و او خود از دینش به وسیله ملتى که شش صفت ممتاز دارد، حمایت خواهد کرد:
1 - خدا ایشان را دوست دارد.
2 - ایشان نیز خدا را دوست دارند.
3 - نسبت به مؤ منان فروتن و مطیع هستند.
4 - نسبت به کافران سخت گیر و سر کش هستند.

5 - در راه خدا و براى اعتلاء کلمه توحید جهاد مى کنند!
6 - از ملامت هیچ ملامت کننده اى نمى هراسند!!

هنگامى که این آیه نازل شد ، از رسول خدا ( ص ) پرسیدند: آنان چه کسانى هستند؟

پیامبر اکرم دست مبارک خود را به شانه سلمان فارسى زد و فرمود: این مرد و قومش

سپس افزود : لوکان الدین معلقا بالثریا لتناوله رجال من ابناء فارس ، اگر دین در دورترین نقاط جهان باشد، ایرانیان آنرا حفظ خواهند نمود!!

منبع:

کشکول جبهه از: مجمع البیان ذیل آیه شریفه.

ازدواج مادر و فرزند!

ازدواج مادر و فرزند

عاصم بن حمزه گوید:

صداى جوانى را شنیدم که مى نالید ومى گفت : یا احکم الحاکمین! بین من و مادرم حکم کن .
عمر گفت : چرا به مادر خود نفرین مى کنى ؟
جوان گفت : مادرم نه ماه مرا در شکم خود حمل کرده و دو سال به من شیر داده است . اکنون که رشد کرده ، و خوب و بد را از یکدیگر تمیز داده ، دست راست را از چپ باز مى شناسم ، مرا طرد و از خود نفى مى کند ، و مى گوید مرا نمى شناسد!

عمر دستور داد مادرش را احضار کنند.
ماءموران آن زن را به همراه چهار برادرش ، و چهل نفر دیگر آوردند؛ همگى گواهى دادند این زن فرزندى ندارد و شوهر نکرده است ، و این جوان پسر دروغگوئى است که مى خواهد این زن را در میان عشیره خود رسوا کند.

عمر گفت : اى جوان در مقابل شهادت ایشان چه مى گوئى ؟
جوان : بخدا سوگند، آن زن مادر من است . و ادعاى خود را تکرار کرد.
عمر: اى زن این جوان چه مى گوید ؟
زن سوگند یاد کرد که آن پسر را نمى شناسد.
عمر: آیا بر گفته خود شاهد دارى ؟
زن : آرى این چهل نفر شهود من هستند.
آنان نزد عمر گواهى دادند که او هرگز ازدواج نکرده است .

عمر دستور داد: پسر جوان را زندانى کنند و از شهود تحقیق بعمل آید. اگر عدالت آنان احراز شد بر این پسر جوان حد مفترى بزنید.

هنگامى که جوان را به سوى زندان مى بردند، امیرالمؤ منین علیه السلام ایشان را ملاقات کرد.
جوان فریاد زد: اى پسر عم رسول خدا! من جوان مظلومى هستم و ماجرا را براى حضرت نقل کرد.
حضرت امیر فرمان داد: او را نزد عمر برگردانند تا در حضور وى ، حضرت میان این جوان و آن زن حکم فرماید.پس سخن زن و شاهدان او را شنید. همه سخن اول خود را تکرار کردند.
حضرت فرمود: امروز میان شما چنان قضاوت کنم که مرضى خداوند باشد.
خطاب به زن فرمود: آیا ولى دارى ؟
گفت : آرى ، اینان برادران من هستند.

پس به آنان فرمود: آیا شما به هر چه حکم کنم راضى مى شوید ؟
گفتند : آرى .

آنگاه حضرت فرمود: من خدا و همه شما را شاهد مى گیرم که این جوان را به این زن به چهار صد درهم تزویج کردم . سپس به قنبر فرمود: برو دراهم را بیاور، به این جوان بده . به جوان نیز امر کرد آن دراهم را در دامن این زن بریز، دست او را بگیر و برو، و نزد ما باز نگردى مگر غسل جنابت کرده باشى .
چون زن این سخنان را شنید، فریاد کشید: النار النار و خطاب به امیرمؤ منان کرد: آیا مى خواهى مرا به پسرم تزویج کنى ؟ بخدا سوگند، او پسر من است .آنگاه حقیقت را گفت . برادرانم مرا با مرد پستى تزویج کردند و من از آن مرد این پسر را آوردم .شوهرم از دنیا رفت .و زمانى که پسرم به سن بلوغ رسید، برادرانم گفتند: باید او را از خود طرد کنم . و من از ترس آنان چنین کردم . بخدا سوگند، او پسر من و دلم برایش کباب است .
سپس آن زن دست فرزند خود را گرفت و براه افتاد.

در اینجا عمر با صداى بلند گفت : لولا على لهلک عمر - اگر على نبود؛ عمر هلاک مى شد! -

منبع:

کشکول جبهه به نقل از:

فروع کافى / ج 5 / ص 423.
وشبیه این در الغدیر/ ج 6 / ص 104.

نسب پیامبر خاتم تا حضرت آدم

نسب پیامبر خاتم تا حضرت آدم:

محمد بن عبداللّه بن عبدالمطلب بن هاشم بن عبد مناف بن قصى بن کلاب بن مرة بن کعب بن لوى بن غالب بن فهر بن مالک بن نضر بن کنانه بن خزیمة بن مدرکه بن الیاس بن مضر بن نزار بن معد بن عدنان بن اود بن یسع بن سلامان بن نبت بن حمل بن قیدار بن اسمعیل بن ابراهیم بن تارخ بن تاحور بن شاروح بن اورغو (هود نبى ) بن فالغ بن عامر بن شالح بن ارفحشد بن سام بن نوح بن مالک بن متوشلح بن اخنوخ (ادریس نبى ) بن بارض بن مهلائیل بن قینان بن انوش بن شیث بن آدم صلوات اللّه علیهم اجمعین - بحار الانوار، ج 15/ ص 105 -

ابن عباس روایت مى کند رسول خدا فرمود: هر گاه نسب من به عدنان رسید توقف کنید و بالاتر نروید. (روى عن النبى صلى الله علیه و آله قال: اذا بلغ نسبى الى عدنان فاءمسکوا) - سفینة البحار، ج 1 / ص 8 -

شاید این فرمایش بدان جهت باشد که تا جد بیستم قطعى و مورد اتفاق مورخین است ، ولى از آن به بعد مورد اختلاف مى باشد. 

منبع:

کشکول جبهه

شمام از این جور آدما دیدین؟!

شخصى پرادعا پرسید:

آن دو دختر که نامشان سکینه و رقیه بود و پشت دروازه کوفه ، شیر آنها را خورد، دختران کدام امام بودند؟!

پاسخ شنید:

اولا یک نفر بود، نه دو نفر!

ثانیا پسر بود، نه دختر!

ثالثا در بیابان کنعان بود، نه پشت دروازه کوفه!

رابعا پسر پیغمبر بود، نه دختر امام!

خامسا نامش یوسف بود، نه سکینه و رقیه!

سادسا گرگ او را خورد، نه شیر!

سابعا آن هم دورغ بود!!

تو براى چى گریه مى کنى؟!

جوان عابدى هنگام مرگ ، خانواده خود را دید که گرد او حلقه زده اند و گریه مى کنند.
پس رو به پدرش کرد و گفت :اى پدر! چرا گریه مى کنى ؟
گفت : پسرم فراق تو و تنهائى خود را بیاد مى آورم اشک از دیدگانم جارى مى شود.
خطاب به مادرش گفت : مادرم! تو چرا گریه مى کنى ؟
گفت : گریه من به خاطر غم فقدان تو است . عمرى من و پدرت زحمت کشیدیم که عصاى دوران پیرى ما باشى ، اکنون از میان ما مى روى و ما را تنها مى گذارى .
پس به همسرش گفت : چه چیزى ترا به گریه وا داشته است ؟
گفت : اینکه نیکى ترا از دست مى دهم و به غیر تو نیازمند مى شوم .
آنگاه از فرزندانش پرسید: شما چرا مى گریید؟
گفتند: به خاطر یتیمى و خوارى پس از تو.
پس جوان عابد به آنان نگریست و گریست .
خانواده اش پرسیدند: تو چرا گریه مى کنى ؟

پاسخ داد: شما براى خودتان مى گریید، من هم بر خود مى گریم!!
آیا چه کسى براى سفر طولانى که در پیش دارم مى گرید؟
چه کسى به خاطر کمى زاد و توشه من اشک مى ریزد؟
چه کسى براى من در آن خانه خاکى و تنگ و تاریک قبر گریان است ؟
چه کسى براى بدى اعمال و سوءحساب من مى نالد.؟
آیا در میان شما که عزیزترین افراد نسبت به من هستید، و من نیز عزیزترین افراد نسبت به شما هستم ، کسى هست که براى وقوف من در مقابل پروردگار براى رسیدگى اعمال بگرید؟
این بگفت ، و آهى جانکاه کشید و بمرد!!

وصیت سگ!!

گویند:

سگ گله اى بمرد . چون صاحبش خیلى آن را دوست داشت ، او را در یکى از مقابر مسلمین دفن کرد.

خبر به قاضى شهر رسید. دستور داد او را احضار کنند و بسوزانند. زیرا او سگ خود را در قبرستان مسلمانان بخاک سپرده است.

وقتى او را دستگیر کردند، و نزد قاضى آوردند، گفت :

اى قاضى ، این سگ وصیتى کرده که مى خواهم به شما عرض کنم تا بر ذمه من چیزى باقى نماند!
قاضى پرسید: وصیت چیست ؟
آن مرد گفت : هنگامى که سگ در حال موت بود به او اشاره کردم که همه این گوسفندان از آن تو است . پس وصیت کن که آنها را به چه کسى بدهم .
سگ به خانه شما که قاضى شهر هستید اشاره کرد!!

اینک گله گوسفندان حاضر و آماده ، و در اختیار شما است!

قاضى با تاءثر و تاءسف گفت : علت فوت مرحوم سگ چه بود؟ آیا به چیز دیگرى وصیت نکرد؟

خداوند به نعمات اخروى بر او منت نهد و تو نیز به سلامت برو.

چنانچه آن مرحوم وصایاى دیگرى داشت ما را آگاه گردان تابه آن عمل کنیم.
به این ترتیب چوپان از مرگ نجات یافت!

جواب بى ادبى...

روزى در مجلسى ، حکیم خاقانى را زیردست فرد بى فضل و کمالى نشاندند.

وى ناراحت شد و این رباعى را خطاب به آن شخص ‍ سرود:

گر فروتر نشست خاقانى
              نه او را عیب و نه ترا ادب است
قل هو الله نیز در قرآن
                 زیر تبت یدا ابى لهب است!!

معماى زن سه شوهره!!!

 آن کدام زنى است که در یک روز از سه شوهر سه مهریه گرفته ، و در پایان روز بى شوهر است؟!!

جواب:

* زنى باردار که از شوهرش طلاق گرفته و پس از ساعتى وضع حمل کند، مهرش را به طور کامل دریافت نماید، و عده اش با وضع حمل تمام است.

*پس به نکاح شوهر دوم در آید و قبل از عروسى طلاق بگیرد و نصف مهرش را اخذ کند، و غیر مدخول بها عده ندارد.

*آنگاه شوهر کند و شوهر سوم بعد عقد بمیرد!

بردگى اسلامى تا بردگى داعشى...

روزانه اخبار زیادى از به بردگى گرفتن دیگران توسط داعش و رفتار نامناسب با آنها را از طرق مختلف مى بینیم و مى شنویم!

واین لزوم پرداختن مجدد به امر بردگى در اسلام را زنده مى کند.

مطالب زیرین جوابگوى بسیارى از سؤالات مطروحه در این زمینه خواهد بود.

فَإِذَا لَقِیتُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقَابِ حَتَّى إِذَا أَثْخَنْتُمُوهُمْ فَشُدُّوا الْوَثَاقَ فَإِمَّا مَنًّا بَعْدُ وَإِمَّا فِدَاءً حَتَّى تَضَعَ الْحَرْبُ أَوْزَارَهَا ذَلِکَ وَلَوْ یَشَاءُ اللَّهُ لَانْتَصَرَ مِنْهُمْ وَلَکِنْ لِیَبْلُوَ بَعْضَکُمْ بِبَعْضٍ وَالَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَلَنْ یُضِلَّ أَعْمَالَهُمْ (4) - سوره مبارکه محمد(ص) -

تفسیر:

مى فرماید: (هنگامى که با کافران در میدان جنـگ روبرو مى شوید با تمام قدرت به آنها حمله کنید و گردن هایشان را بزنید)! (فاذا لقیتم الذین کفروا فضرب الرقاب )
بدیهى است گـردن زدن کنایه از قتل است ، بنابراین ضرورتى ندارد که جنگجویان کوشش خود را براى انجام خصوص این امر به کار برند، هدف این است که دشمن از پاى درآید، ولى چـون گـردن زدن روشنترین مصداق قتل بوده روى آن تکیه شده است .

و به هر حال این حکم مربوط به میدان نبرد است زیرا (لقیتم ) از ماده (لقاء) در این گـونه موارد به معنى (جنـگ ) است ، قرائن متعددى در خود این آیه مانند مساءله (اسارت اسیران ) و واژه (حرب -جنگ-) و (شهادت در راه خدا) که در ذیل آیه آمده است گواه بر این معنى است ...

و از اینجا روشن مى شود افرادى که به منظور تبلیغات ضد اسلامى آیه را طورى معنى کرده اند که اسلام مى گوید: (با هر کافرى روبرو شدى گردنش را بزن )! چیزى جز اعمال غرض و سوء نیت نیست ، و گرنه خود این آیه صراحت در مساءله روبرو شدن در میدان جنگ دارد.
بدیهى است هنگامى که انسان با دشمنى خونخوار در میدان نبرد روبرو مى شود اگر با قاطعیت هر چه بیشتر حملات سخت و ضربات کوبنده بر دشمن وارد نکند خودش نابود خواهد شد، و این دستور یک دستور کاملا منطقى است .

سپس مى افزاید: (این حملات کوبنده باید همچنان ادامه یابد تا به اندازه کافى دشمن را درهم بکوبید، و به زانو درآورید، در این هنگام اقدام به گرفتن اسیران کنید، و آنها را محکم ببندید) (حتى اذا اثخنتموهم فشدوا الوثاق ).

(اثخنتموهم ) از ماده (ثخن ) (بر وزن شکن ) به معنى غلظت و صلابت است و به همین مناسبت به پیروزى و غلبه آشکار و تسلط کامل بر دشمن اطلاق مى شود.
گر چه غالب مفسران این جمله را به معنى کثرت و شدت کشتار از دشمن گرفته اند، ولى چنانکه گفتیم این معنى در ریشه لغوى آن نیست ، اما از آنجا که گاه جز با کشتار شدید و وسیع دشمن ، خطر بر طرف نمى گردد یکى از مصادیق این جمله در چنین شرائطى مى تواند مساءله کشتار بوده باشد نه مفهوم اصلى آن.

به هر حال آیه فوق بیانگر یک دستور حساب شده جنگى است که پیش از درهم شکستن قطعى مقاومت دشمن نباید اقدام به گرفتن اسیران کرد، چرا که پرداختن به این امر گاهى سبب تزلزل موقعیت مسلمانان در جنگ خواهد شد، و پرداختن به امر اسیران و تخلیه آنها در پشت جبهه آنها را از وظیفه اصلى بازمى دارد.

تعبیر به (فشدوا الوثاق ) (با توجه به این که (وثاق ) به معنى طناب یا هر چـیزى است که با آن مى بندند) اشاره به محکم کارى در بستن اسیران است ، مبادا اسیر از فرصت استفاده کند و خود را آزاد ساخته و ضربه کارى وارد سازد.

در جمله بعد حکم اسیران جنگى را بیان مى کند که بعد از خاتمه جنگ باید در مورد آنها اجرا شود، مى فرماید: یا 1- بر آنها منت بگذارید، و بدون عوض آزادشان کنید، 2- و یا از آنها فدیه و عوض ‍ بگیرید و آزاد نمائید (فاما منا بعد و اما فداء).

و به این ترتیب اسیر جنـگـى را نمى توان بعد از پـایان جنـگ به قتل رسانید، بلکه رهبر مسلمین طبق مصالحى که در نظر مى گیرد آنها را گاه بدون عوض ، گـاه با عوض ، آزاد مى سازد، و این عوض در حقیقت یک نوع غرامت جنگى است که دشمن باید بپردازد.

البته 3- حکم سومى در این رابطه نیز در اسلام هست که اسیران را بصورت بردگان درآورند، ولى آن یک دستور الزامى نمى باشد بلکه در صورتى است که رهبر مسلمین در شرائط و ظروف خاصى آن را لازم ببیند، و شاید به همین دلیل در متن قرآن صریحا نیامده ، و تنها در روایات اسلامى منعکس است .

...
سـپـس در دنباله آیه مى افزاید: (این وضع باید همچنان ادامه یابد، و دشمنان را باید همـچـنان بکوبید، و گروهى را به اسارت درآورید تا جنگ بار سنگین خود را بر زمین نهد) (حتى تضع الحرب اوزارها).
تنها وقتى دست بکشید که توان مقابله دشمن را درهم شکسته باشید، و آتش جنگ خاموش گردد.
(اوزار) جمع (وزر) به معنى (بار سنگین ) است ، و گاه بر (گناهان ) نیز اطلاق مى شود، چرا که آن هم بار سنگینى بر دوش صاحبش مى باشد.
جالب اینکه این بارهاى سنگین در آیه ، به (جنگ ) نسبت داده شده ، مى گوید: (جنگ بارهاى خود را بر زمین نهد) این بارهاى سنـگـین کنایه از انواع (سلاحها) و (مشکلاتى ) است که جنگجویان بر دوش دارند، و با آن روبرو هستند، و تا جنگ پایان نپذیرد این بار بر دوش آنها است .

اما کى جنـگ میان اسلام و کفر پایان مى گیرد؟ این سئوالى است که مفسران پاسخهاى متفاوتى به آن داده اند.
بعضى مانند ابن عباس گفته اند: تا زمانى است که بت پرستى بر صفحه جهان باقى نماند و آئین شرک برچیده شود.
بعضى دیـگـر گـفته اند: جنـگ اسلام و کفر همـچـنان ادامه دارد تا مسلمانان بر (دجال ) پـیروز شوند، و این به استناد حدیثى است که از رسول گـرامى اسلام (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) نقل شده که فرمود: و الجهاد ماض مذ بعثنى الله الى ان یقاتل آخر امتى الدجال : (جهاد همچنان ادامه دارد، از آن روز که خدا مرا مبعوث کرد تا زمانى که آخر امت من با دجال پیکار کنند).
بحث درباره (دجال ) بحث دامنه دارى است ، ولى اینقدر معلوم است که (دجال ) مرد فریبکار یا مردان فریبکارى هستند که در آخر زمان براى منحرف ساختن مردم از اصل توحید و حق و عدالت به فعالیت مى پردازند، و مهدى (علیه السلام ) با قدرت عظیمش آنها را درهم مى کوبد.
و به این ترتیب تا دجالان بر صفحه زمین زندگـى مى کنند پـیکار حق و باطل ادامه دارد!

در حقیقت (اسلام ) با کفر دو نوع پیکار دارد: یکى پیکارهاى مقطعى است مانند غزواتى که پـیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) با دشمنان داشت که بعد از پایان هر جنگ شمشیرها به غلاف مى رفت ، و دیگر پیکار مستمرى است که با (شرک و کفر و ظلم و فساد) دارد، و این امرى است مستمر تا زمان گـسترش ‍ حکومت عدل جهانى به وسیله حضرت مهدى (علیه السلام ).

سپس اضافه مى کند: (برنامه شما همین گونه است ) (ذلک ).
(و هر گـاه خدا مى خواست از طرق دیگر از آنها انتقام مى گرفت ) (و لو یشاء لانتصر منهم ).
از طریق صاعقه هاى آسمانى ، زلزله ها، تندبادها، و بلاهاى دیگر، ولى در این صورت میدان آزمایش تعطیل مى شد، (اما خدا مى خواهد بعضى از شما را با بعضى دیگر بیازماید) (و لکن لیبلوا بعضکم ببعض ).
این در حقیقت فلسفه جنـگ و نکته اصلى درگـیرى حق و باطل است ، در این پـیکارها صفوف مؤ منان واقعى و آنها که اهل عملند از اهل سخن جدا مى شوند.
استعدادها شکوفا مى گردد، و نیروى استقامت و پایمردى زنده مى شود، و هدف اصلى زندگى دنیا که آزمودگى و پرورش قدرت ایمان و ارزشهاى دیگر انسانى است تاءمین مى گردد.
اگـر مؤ منان کنارى مى نشستند و سرگرم زندگى تکرارى روزانه بودند، و هر موقع گروه مشرک و ظالمى قیام مى کرد خداوند با نیروى غیبى و از طریق اعجاز آنها را درهم مى کوبید، جامعه اى بى ارزش ، خمود، سست ، ضعیف و ناتوان به وجود مى آمد که از ایمان و اسلام نامى بیشتر نداشت .
خلاصه اینکه خداوند براى استقرار آئینش نیازى به پیکار ما ندارد، این ما هستیم که در میدان مبارزه با دشمن پرورش مى یابیم و نیازمند به این پیکار مقدسیم .

همین معنى در آیات دیـگـر قرآن به صورتهاى دیـگر بازگو شده است ، در سوره آل عمران آیه 142 مى خوانیم : ام حسبتم ان تدخلوا الجنة و لما یعلم الله الذین جاهدوا منکم و یعلم الصابرین : (آیا چنان پنداشتید که شما با ادعاى ایمان وارد بهشت خواهید شد در حالى که هنوز خداوند مجاهدان شما و صابران را مشخص نساخته است )؟
و در آیه قبل از آن آمده : و لیمحص الله الذین آمنوا و یمحق الکافرین : (هدف این است که خداوند (در سایه این پـیکارها) افراد با ایمان را خالص گرداند و کافران را نابود سازد).

در آخرین جمله آیه مورد بحث از شهیدانى که در این پیکارها جان شیرین خود را از دست مى دهند، و حق بزرگى بر جامعه اسلامى دارند، سخن به میان آورده مى گوید: (کسانى که در راه خدا کشته شدند خداوند اعمالشان را هرگز نابود نمى کند) (و الذین قتلوا فى سبیل الله فلن یضل اعمالهم ).
زحمات و رنجها و ایثارهاى آنها از میان نمى رود، همه در پیشگاه خدا محفوظ است ، در این دنیا نیز آثار فداکاریهاى آنها باقى مى ماند، هر بانگ (لا اله الا الله ) به گوش مى رسد محصول زحمات آنها است ، و هر مسلمانى در پیشگاه خدا سر به سجده مى نهد از برکت فداکارى آنان است ، زنجیرهاى اسارت با زحمات آنها درهم شکسته شده و آبرو و عزت مسلمین مرهون آنها است .

احکام اسراى جنگى:

گـفتیم مسلمانان هیچگاه پیش از شکست کامل دشمن در میدان نبرد نباید به فکر گرفتن اسیران باشند کارى که به هر حال خطرات سنگینى در بر دارد.
ولى لحن آیات مورد بحث گواهى مى دهد که بعد از پیروزى بر دشمن باید بجاى کشتن آنها اقدام به اسارت آنان کرد، لذا مى گـوید: (هنگامى که با دشمن روبرو شدید ضربات سنگین خود را بر آنها وارد کنید).
سـپـس مى افزاید: هنگامى که به قدر کافى نیروى آنها را درهم کوبیدید به گرفتن و بستن آنها به پردازید (فاذا لقیتم الذین کفروا فضرب الرقاب حتى اذا اثخنتموهم فشدوا الوثاق ).
به این ترتیب بعد از غلبه باید بجاى کشتن آنها را اسیر کرد، کارى که گریزى از آن نیست ، چرا که اگر دشمن رها شود باز ممکن است نیروى خود را تجدید سازمان دهد و حمله مجددى را آغاز نماید.

اما بعد از اسارت صحنه دگرگون مى شود، و اسیر با تمام جنایاتى که مرتکب شده است به صورت یک امانت الهى در دست مسلمین درمى آید که باید حقوق بسیارى را درباره او رعایت کرد.

قرآن مجید از کسانى که ایثار کردند و غذاى خود را به اسیرى دادند تجلیل و احترام به عمل مى آورد، و مى گوید: و یطعمون الطعام على حبه مسکینا و یتیما و اسیرا: (ابرار و نیکان غذاى خود را با آنکه به آن علاقه و نیاز دارند به فقیر و یتیم و اسیر مى دهند) (این آیه طبق روایت معروف در مورد حضرت على و فاطمه و حسن و حسین (علیه االسلام ) نازل شده که روزه دار بودند و غذاى افطار خود را به مسکین و یتیم و اسیر دادند).
حتى در مورد اسیرانى که استثنائا به خاطر خطرناک بودنشان یا به علل ارتکاب جرائم خاصى اعدام مى شوند دستور داده شده قبل از اجراى حکم با آنها نیکى شودچنانکه در حدیثى از على (علیه السلام ) مى خوانیم : اطعام الاسیر و الاحسان الیه حق واجب و ان قتلته من الغد: (غذا دادن به اسیر و نیکى نسبت به او حق واجبى است هر چند بنا باشد که فردا او را اعدام کنى ).

و احادیث در این زمینه بسیار است .
حتى در حدیثى از امام (على بن الحسین ) (علیه االسلام ) آمده است که فرمود: اذا اخذت اسیرا فعجز عن المشى و لیس ‍ معک محمل فارسله ، و لا تقتله؛ فانک لا تدرى ما حکم الامام فیه : (هنگامى که اسیرى گرفتى و او را با خود مى آورى اگـر از راه رفتن ناتوان شد و مرکبى براى حمل او ندارى او را رها کن ، و به قتل مرسان ، چرا که نمى دانى هنگامى که او را نزد امام آوردى چه حکمى درباره او خواهد کرد.
حتى در حالات پـیشوایان اسلام در تاریخ آمده است که آنها از همان غذائى که خودشان تناول مى کردند به اسیران مى دادند.

اما حکم اسیر همانگونه که در تفسیر آیات گفتیم بعد از خاتمه جنگ یکى از سه چیز است : 1- آزاد کردن بى قید و شرط 2- آزاد کردن مشروط به پرداخت فدیه (غرامت ) و 3- برده ساختن او، و البته انتخاب یکى از این سه امر منوط به نظر امام و پیشواى مسلمین است . و او هم با در نظر گـرفتن شرائط اسیران و مصالح اسلام و مسلمین از نظر داخل و خارج آنچه را شایسته تر باشد برمى گزیند و دستور اجرا مى دهد.
بنابراین نه غرامت گـرفتن جنبه الزامى دارد نه برده گرفتن ، بلکه اینها تابع مصالحى است که امام مسلمین پیش بینى مى کند، هر گاه مصلحت نباشد از آن چشم مى پوشد و اسیران را بدون غرامت و بردگى آزاد مى کند.
درباره فلسفه گـرفتن فداء در جلد 7 صفحه 250 به بعد مشروحا بحث کرده ایم (ذیل آیه 70 سوره انفال ).

 بردگى در اسلام
گـر چـه در قرآن مجید مساءله (استرقاق) (برده گیرى و برده دارى ) به عنوان یک دستور حتمى در مورد اسیران جنگى نیامده است ولى انکار نمى توان کرد که احکامى در قرآن براى بردگـان ذکر شده است که اصل وجود بردگى را حتى در زمان پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) و صدر اسلام اثبات مى کند، مانند احکامى که در مورد ازدواج با بردگان ، یا احکام محرمیت یا مساءله مکاتبه (قرارداد براى آزادى بردگـان ) که در آیات متعددى از قرآن در سوره نساء - نحل - مؤ منون - نور - روم و احزاب آمده است .
اینجا است که بعضى بر اسلام خرده مى گیرند که چرا این آئین الهى با آن همه محتوا و ارزشهاى والاى انسانى مساءله بردگى را به کلى الغاء نکرده ، و طى یک حکم قطعى و عمومى آزادى همه بردگان را اعلام ننموده است ؟!.
درست است که اسلام سفارش زیادى در مورد بردگان کرده ، اما آنچه مهم است آزادى بى قید و شرط آنها است ، چرا انسانى مملوک انسان دیگرى باشد و آزادى را که بزرگترین عطیه الهى است از دست دهد؟!
پاسخ :
در یک جمله کوتاه باید گفت که اسلام برنامه دقیق و زمانبندى شده براى آزادى بردگان دارد که همه آنها تدریجا آزاد مى شوند، بى آنکه این آزادى عکس العمل نامطلوبى در جامعه به وجود آورد.
ولى پیش از آنکه به توضیح این طرح دقیق اسلامى بپردازیم ذکر چند نکته را مقدمتا لازم مى دانیم .

1 - اسلام هرگز ابداع کننده بردگى نبوده است.

اسلام هرگز ابداع کننده بردگى نبوده است ، بلکه در حالى ظهور کرد که مساءله بردگى سراسر جهان را گرفته بود، و با تار و پـود جوامع بشرى آمیخته بود، حتى بعد از اسلام نیز در تمام جوامع مساءله بردگى ادامه یافت ، تا حدود یکصدسال قبل که (نهضت آزادى بردگان ) شروع شد، چرا که به خاطر دگـرگـون شدن نظام زندگـى بشر مساءله بردگـان به شکل قدیمى دیگر قابل قبول نبود.
الغاى بردگـى نخست از اروپا شروع شد سپس در سایر کشورها از جمله آمریکا و آسیا گسترش یافت .

در انـگـلستان تا سال 1840 میلادى ، و در فرانسه تا سال 1848، و در هلند تا سال 1863، و در آمریکا تا سال 1865 بردگـى ادامه داشت ، و سـپـس کنـگـره (بروکسل ) ضمن اعلامیه اى تصمیم به الغاى بردگى در سراسر جهان گرفت ، و این در سال 1890 بود (یعنى کمتر از صدسال قبل ).

2 - تغییر شکل بردگى در دنیاى امروز:

درست است که غربیها به اصطلاح پیشقدم در الغاى بردگى بودند، اما وقتى دقیقا مساءله را بررسى مى کنیم مى بینیم بردگى نه تنها ریشه کن نشد، بلکه به صورت خطرناکتر و وحشتناکترى یعنى در شکل استعمار ملتها و بردگى مستعمرات آشکار گشت ، بطورى که هر قدر بردگى فردى رو به ضعف مى گذاشت بردگى دستجمعى و استعمار قوى تر و نیرومندتر مى شد، امـپـراطورى انگلستان که پیشقدم در الغاى بردگى بود پیشقدم در امر استعمار نیز محسوب مى شود!.
جنایاتى که استعمارگران غربى در طول مدت استعمار خود انجام دادند نه تنها کمتر از جنایات دوران بردگى نبود، بلکه از شدت و گسترش بیشترى برخوردار بود.
حتى بعد از آزاد شدن مستعمرات باز بردگى ملتها ادامه یافت چرا که این آزادى ، آزادى به اصطلاح سیاسى بود، ولى استعمار اقتصادى و فرهنگى هنوز در بسیارى از مستعمرات آزاد شده و غیر آن حکمفرما است .
مخصوصا کشورهاى کمونیستى که براى مساءله الغاى بردگى بیش از همه سینه چاک مى کنند خود گرفتار یکنوع برده دارى شرم آور عمومى هستند،
و مردمى که در این کشورها زندگى مى کنند مانند بردگان کمترین اختیارى از خود ندارند، و همه چـیز آنها را گـردانندگان حزب کمونیست تعیین مى کنند، و اگر کسى اظهار نظر مخالفى کند یا به اردوگـاههاى کار اجبارى فرستاده مى شود، یا در سیاه چـال زندان مى افتد، و یا اگر از دانشمندان باشد به عنوان (بیمار روانى )! روانه تیمارستانها مى گردد.

خلاصه اینکه بردگـى تابع اسم نیست ، آنچه زشت و ناپسند است مفهوم و محتواى بردگى است ، و مى دانیم این مفهوم و محتوا در کشورهاى استعمار زده و در ممالک کمونیستى به بدترین اشکال پیاده مى شود.
نتیجه اینکه الغاى بردگـى در جهان امروز صورى بوده و در حقیقت تنها یک تغییر شکل است !.

3 - سرنوشت دردناک بردگـان در گـذشته.

بردگـان در طول تاریخ سرنوشت بسیار دردناکى داشته اند، به عنوان نمونه بردگان اسپارتها را که به اصطلاح قومى متمدن بودند در نظر مى گـیریم ، به قول نویسنده روح القوانین غلامان اسپارتى به قدرى بدبخت بودند که تنها غلام یک نفر نبودند، بلکه غلام تمام جامعه محسوب مى شدند، و هر کس بدون ترس از قانون مى توانست هر قدر بخواهد غلام خود یا دیگرى را آزار و شکنجه دهد، و در حقیقت زندگانى آنها از حیوانات نیز بدتر بود!
از زمانى که بردگـان را از کشورهاى عقب افتاده صید مى کردند تا هنگامى که در بازارهاى فروش عرضه مى شد بسیارى از آنها مى مردند، و باقیمانده وسیله اى بودند براى بهره گیرى برده فروشان طماع و اندک غذائى که به آنها مى دادند براى زنده ماندن و کار کردن بود، و به هنـگـام پـیرى و بیماریهاى صعب آنها را به حال خود رها مى کردند تا به شکل دردناکى جان دهند!
لذا نام بردگى در طول تاریخ با انبوهى از جنایات هولناک همراه است .

با روشن شدن این چند نکته به صورت فشرده به طرح اسلام در زمینه آزادى تدریجى بردگان بازمى گردیم .

 طرح اسلام براى آزادى بردگان:

آنـچه غالبا مورد توجه قرار نمى گیرد این است که اگر نظام غلطى در بافت جامعه اى وارد شود ریشه کن کردن آن احتیاج به زمان دارد، و هر حرکت حساب نشده نتیجه معکوسى خواهد داشت ، درست همانند انسانى که به یک بیمارى خطرناک مبتلا شده و بیماریش کاملا پـیشرفت نموده است ، و یا شخص معتادى که دهها سال به اعتیاد زشت خود خو گرفته ، در اینگونه موارد حتما باید از (برنامه هاى زمان بندى ) شده استفاده کرد.
صریحتر بگوئیم : اگر اسلام طبق یک فرمان عمومى دستور مى داد همه بردگان موجود در آن را آزاد کنند، چـه بسا بیشتر آنها تلف مى شدند، زیرا گاه نیمى از جامعه را بردگان تشکیل مى دادند، آنها نه کسب و کار مستقلى داشتند، و نه خانه و لانه و وسیله اى براى ادامه زندگى .
اگـر در یک روز و یک ساعت معین همه آزاد مى شدند یک جمعیت عظیم بیکار ظاهر مى گشت که هم زندگـى خودش با خطر مواجه بود و هم ممکن بود نظم جامعه را مختل کند، و به هنـگـامى که محرومیت به او فشار مى آورد به همه جا حمله ور شود و درگیرى و خونریزى به راه افتد.
اینجا است که باید تدریجا آزاد شوند، و جذب جامعه گردند، نه جان خودشان به خطر بیفتد، و نه امنیت جامعه را به خطر اندازند، و اسلام درست این برنامه حساب شده را تعقیب کرد.
این برنامه مواد زیادى دارد که رؤوس مسائل آن به طور فشرده و فهرست وار در اینجا مطرح مى شود و شرح آن نیاز به کتاب مستقلى دارد:

ماده اول: بستن سرچشمه هاى بردگى
بردگـى در طول تاریخ اسباب فراوانى داشته ، نه تنها اسیران جنگى و بدهکارانى که قدرت بر پرداخت بدهى خود نداشتند به صورت برده درمى آمدند که زور و غلبه نیز مجوز برده گـرفتن و برده دارى بود، کشورهاى زورمند نفرات خود را با انواع سلاحها به ممالک عقب افتاده آفریقائى و مانند آن مى فرستادند، و گروه ، گروه از آنها را گرفته و اسیر کرده و با کشتیها به بازارهاى ممالک آسیا و اروپا مى بردند.

اسلام جلو تمام این مسائل را گرفت ، تنها در یک مورد اجازه برده گیرى داد و آن در مورد اسیران جنگى بود، و تازه آن نیز جنبه الزامى نداشت ، و به طورى که در تفسیر آیات فوق گـفتیم اجازه مى داد طبق مصالح اسیران را بى قید و شرط یا پس از پرداخت فدیه آزاد کنند.
در آن روز زندانهائى نبود که بتوان اسیران جنگى را تا روشن شدن وضعشان در زندان نـگـهداشت ، و راهى جز تقسیم کردن آنها در میان خانواده ها و نگهدارى به صورت برده نداشت .
بدیهى است هنـگامى که چنین شرائطى تغییر یابد هیچ دلیلى ندارد که امام مسلمین حکم بردگـى را درباره اسیران بپذیرد مى تواند آنها را از طریق (من ) و (فداء) آزاد سازد، زیرا اسلام پیشواى مسلمین را در این امر مخیر ساخته تا با در نظر گرفتن مصالح اقدام کند، و به این ترتیب تقریبا سرچشمه هاى بردگى جدید در اسلام بسته شده است .

ماده دوم: گشودن دریچه آزادى
اسلام برنامه وسیعى براى آزاد شدن بردگان تنظیم کرده است که اگر مسلمانان آن را عمل مى کردند در مدتى نه چندان زیاد همه بردگان تدریجا آزاد و جذب جامعه اسلامى مى شدند.

رؤ وس این برنامه چنین است :

الف - یکى از مصارف هشتـگانه زکات در اسلام خریدن بردگان و آزاد کردن آنها است (توبه - آیه 60) و به این ترتیب یک بودجه دائمى و مستمر براى این امر در بیت المال اسلامى در نظر گـرفته شده که تا آزادى کامل بردگان ادامه خواهد داشت .

ب - براى تکمیل این منظور مقرراتى در اسلام وضع شده که بردگان طبق قراردادى که با مالک خود مى بندند بتوانند از دسترنج خود آزاد شوند (در فقه اسلامى فصلى در این زمینه تحت عنوان (مکاتبه ) آمده است ).

ج - آزاد کردن بردگـان یکى از مهمترین عبادات و اعمال خیر در اسلام است ، و پیشوایان اسلام در این مساءله پیشقدم بودند، تا آنچه که در حالات على (علیه السلام ) نوشته اند: اعتق الفا من کدیده : (هزار برده را از دسترنج خود آزاد کردند)!

د - پـیشوایان اسلام بردگان را به کمترین بهانه اى آزاد مى کردند تا سرمشقى براى دیگران باشد، تا آنجا که یکى از بردگان امام باقر (علیه السلام ) کار نیکى انجام داد امام (علیه السلام ) فرمود: اذهب فانت حر فانى اکره ان استخدم رجلا من اهل الجنة : (برو تو آزادى که من خوش ندارم مردى از اهل بهشت را به خدمت خود درآورم ).
در حالات امام سجاد على بن الحسین (علیه االسلام ) آمده است : (خدمتکارش آب بر سر حضرت مى ریخت ظرف آب افتاد و حضرت را مجروح کرد، امام (علیه السلام ) سر را بلند کرد، خدمتکار گـفت : و الکاظمین الغیظ حضرت فرمود: (خشمم را فرو بردم ) عرض کرد: و العافین عن الناس فرمود: (خدا تو را ببخشد) عرض کرد: و الله یحب المحسنین فرمود: (برو براى خدا آزادى ).

ه - در بعضى از روایات اسلامى آمده است : بردگـان بعد از هفت سال خود به خود آزاد مى شوند، چنانکه از امام صادق (علیه السلام ) مى خوانیم : من کان مؤ منا فقد عتق بعد سبع سنین ، اعتقه صاحبه ام لم یعتقه ، و لا یحل خدمة من کان مؤ منا بعد سبعة سنین : (کسى که ایمان داشته باشد بعد از هفت سال آزاد مى شود صاحبش بخواهد یا نخواهد و به خدمت گرفتن کسى که ایمان داشته باشد بعد از هفت سال حلال نیست .
در همین باب حدیثى از پـیامبر گـرامى اسلام (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) نقل شده که فرمود: ما زال جبرئیل یوصینى بالمملوک حتى ظننت انه سیضرب له اجلا یعتق فیه : (پیوسته جبرئیل سفارش بردگان را به من مى کرد تا آنجا که گمان کردم به زودى ضرب الاجلى براى آنها مى شود که به هنگام رسیدن آن آزاد شوند).

و - کسى که برده مشترکى را نسبت به سهم خود آزاد کند موظف است بقیه را نیز بخرد و آزاد کند.
و هر گاه بخشى از برده اى را که مالک تمام آن است آزاد کند این آزادى سرایت کرده و خود بخود همه آزاد خواهد شد!

ز - هر گـاه کسى پدر یا مادر و یا اجداد و یا فرزندان یا عمو یا عمه یا دائى یا خاله ، یا برادر یا خواهر و یا برادرزاده و یا خواهرزاده خود را مالک شود فورا آزاد مى شوند.

ح - هر گـاه مالک از کنیز خود صاحب فرزندى شود فروختن آن کنیز جائز نیست و باید بعد از سهم ارث فرزندش آزاد شود.
این امر وسیله آزادى بسیارى از بردگان مى شد، زیرا بسیارى از کنیزان به منزله همسر صاحب خود بودند و از آنها فرزند داشتند.

ط - کفاره بسیارى از تخلفات در اسلام آزاد کردن بردگـان قرار داده شده کفاره قتل خطا - کفاره ترک عمدى روزه - و کفاره قسم را به عنوان نمونه در اینجا مى توان نام برد).

ى - پاره اى از مجازاتهاى سخت است که اگر صاحب برده نسبت به برده اش انجام دهد خود به خود آزاد مى شود.

ماده سوم: احیاى شخصیت بردگان
در دوران برزخى که بردگان مسیر خود را طبق برنامه حساب شده اسلام به سوى آزادى مى پـیمایند اسلام براى احیاى حقوق آنها اقدامات وسیعى کرده است ، و شخصیت انسانى آنان را احیاء نموده ، تا آنجا که از نظر شخصیت انسانى هیچ تفاوتى میان بردگان و افراد آزاد نمى گذارد و معیار ارزش را همان تقوا قرار مى دهد، لذا به بردگان اجازه مى دهد همه گـونه پستهاى مهم اجتماعى را عهده دار شوند، تا آنجا که بردگان مى توانند مقام مهم قضاوت را عهده دار شوند.
در عصر پـیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) نیز مقامات برجسته اى از فرماندهى لشکر گرفته تا پستهاى حساس دیگر به بردگان یا بردگان آزاد شده سپرده شد.
بسیارى از یاران بزرگ پـیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) بردگان بودند و یا بردگـان آزاد شده ، و در حقیقت بسیارى از آنها به صورت معاون براى بزرگان اسلام انجام وظیفه مى کردند.

سلمان و بلال و عمار یاسر و قنبر را در این گروه مى توان نام برد.

بعد از غزوه بنى المصطلق پـیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) با یکى از کنیزان آزاد شده این قبیله ازدواج کرد و همین امر بهانه اى آزادى تمام اسراى قبیله شد.

ماده چهارم: رفتار انسانى با بردگان
در اسلام دستورات زیادى درباره رفق و مدارا با بردگان وارد شده تا آنجا که آنها را در زندگى صاحبان خود شریک و سهیم کرده است .
پـیغمبر اسلام (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) مى فرمود: کسى که برادرش زیر دست او است باید، از آنـچـه مى خورد به او بخوراند و از آنچه مى پوشد به او بپوشاند، و زیادتر از توانائى به او تکلیف نکند.
على (علیه السلام ) به غلام خود (قنبر) مى فرمود: (من از خداى خود شرم دارم که لباسى بهتر از تو بـپـوشم ، زیرا رسول خدا (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) مى فرمود: از آنچه خودتان مى پوشید بر آنها بپوشانید و از آنچه خود مى خورید به آنها غذا دهید).
امام صادق (علیه السلام ) مى فرماید: (هنگامى که پدرم به غلامى دستور انجام کارى مى داد ملاحظه مى کرد اگـر کار سنـگـینى بود بسم الله مى گـفت و خودش وارد عمل مى شد و به آنها کمک مى کرد).

خوشرفتارى اسلام نسبت به بردگان در این دوران انتقالى به اندازه اى است که حتى بیگانگان از اسلام نیز روى آن تاءکید و تمجید کرده اند.
به عنوان نمونه (جرجى زیدان ) در تاریخ تمدن خود چنین مى گوید: (اسلام به بردگـان فوق العاده مهربان است پیغمبر اسلام (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) درباره بردگان سفارش بسیار نموده ، از آن جمله مى فرماید: (کارى که برده تاب آن را ندارد به او واگذار نکنید، و هر چه خودتان مى خورید به او بدهید)؛ در جاى دیگر مى فرماید: (به بندگان خود کنیز و غلام نگوئید، بلکه آنها را (پسرم ) و (دخترم ) خطاب کنید!
قرآن نیز درباره بردگان سفارش جالبى کرده و مى گوید: (خدا را بپرستید، براى او شریک مگیرید، با پدر و مادر و خویشان و یتیمان و بینوایان همسایگان نزدیک و دور و دوستان ، و آوارگـان ، و بردگـان جز نیکوکارى رفتارى نداشته باشید، خداوند از خودپسندى بیزار است .
ماده پنجم - بدترین کار انسان فروشى است !

اصولا در اسلام خرید و فروش بردگان یکى از منفورترین معاملات است تا آنجا که در حدیثى از پیغمبر اکرم (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) آمده است : شر الناس من باع الناس ! (بدترین مردم کسى است که انسانها را بفروشد).
همین تعبیر کافى است که نظر نهائى اسلام را در مورد بردگان روشن سازد و نشان دهد جهت گیرى برنامه هاى اسلامى به کدام سو است .

و از این جالبتر این که یکى از گناهان نابخشودنى در اسلام سلب آزادى و حریت از انسانها و تبدیل آنها به یک متاع است ، چنانکه در حدیثى از پیغمبر گرامى اسلام (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) آمده است : ان الله تعالى غافر کل ذنب الا من جحد مهرا، او اغتصب اجیرا اجره ، او باع رجلا حرا: (خداوند هر گناهى را مى بخشد جز (سه گـناه ): کسى که مهر همسرش را انکار کند، یا حق کارگرى را غصب نماید، و یا انسان آزادى را بفروشد)!
طبق این حدیث غصب حقوق زنان ، و حق کارگران ، و سلب آزادى از انسانها سه گناه نابخشودنى است .

همانگونه که در بالا آوردیم اسلام تنها در یک مورد اجازه برده گیرى مى دهد و آن در مورد اسیران جنگى است ، آن هم هرگز جنبه الزامى ندارد در حالى که در عصر ظهور اسلام ، و قرنها بعد از آن برده گیرى از طریق زور و حمله به کشورهاى سیاه پوستان و دستگیر کردن انسانهاى آزاد، و تبدیل آنها به بردگان ، بسیار زیاد بود، و گاهى در مقیاسهاى وحشتناک روى آن معامله مى شد، بطورى که در اواخر قرن 18 میلادى دولت انگلستان هر سال دویست هزار برده را معامله مى کرد، و هر سال یکصد هزار نفر را از آفریقا گرفته و به صورت بردگان به آمریکا مى بردند.
کوتاه سخن اینکه کسانى که به برنامه اسلام در مورد بردگان خود خرده گیرى مى کنند از دور سخنى شنیده اند، و از اصول این برنامه و جهت گیرى آن که همان (آزادى تدریجى و بدون ضایعات بردگان ) است اطلاع دقیقى ندارند، و یا تحت تاءثیر افراد مغرضى قرار گرفته اند که به گمان خود این را نقطه ضعف مهمى براى اسلام شمرده و روى آن تبلیغات دامنه دارى به راه انداخته اند.

منبع:

تفسیر نمونه؛ ذیل آیه

عبادت براى سگ سیاه!

مردى که هر کار مى کرد نمى توانست اخلاص خود را حفظ کند و ریاکارى نکند، روزى چاره اندیشى کرد و با خود گفت:

در گوشه شهر، مسجدى متروک هست که کسى به آن توجه ندارد و رفت و آمد نمى کند ، خوب است شبانه به آن مسجد بروم ، تا کسى مرا ندیده خالصانه خدا را عبادت کنم!

در نیمه هاى شب تاریک ، مخفیانه به آن مسجد رفت ، آن شب باران مى آمد و رعد و برق و بارش ، شدت داشت .
او در آن مسجد مشغول عبادت شد، در وسط هاى عبادت ، ناگهان صدایى شنید.

با خود گفت : حتما شخصى وارد مسجد شده؛ خوشحال گردید ( که آن شخص فردا مى رود و به مردم مى گوید این آدم چقدر انسان خداشناسى وارسته اى است که در نیمه هاى شب به مسجد متروک آمده و مشغول نماز و عبادت است!)

او بر کیفیت و کمیت عبادتش افزود و همچنان با کمال خوشحالى تا صبح به عبادت ادامه داد.

وقتى که هوا روشن شد، دید سگ سیاهى است که بر اثر رعد و برق و بارندگى شدید، نتوانسته در بیرون بماند و به مسجد پناه آورده است!! ...

منبع:

داستانها و حکایتهاى مسجد
مؤلف : غلامرضا نیشابورى

خاطره اى از اولین منبــــــــــر پیامبر(ص)

هنگامى که رسول خدا صلى الله علیه وآله با یاران اندک به مدینه مهاجرت نمودند، در آغاز چون مسلمانان ، کم ، بودند، پیامبر صلى الله علیه وآله هنگام سخنرانى ، بر ستون مسجد (که ستونى از نخل خرما بود ) تکیه مى داد، و به ارشاد مردم مى پرداخت.

ولى وقتى که جمعیت مسلمین ، بسیار شدند، به دستور پیامبر صلى الله علیه وآله منبرى سه پله اى ساخته شد.

براى اولین بار که رسول الله از پله هاى آن منبر بالا رفت فریاد ناله از تنه درخت خرما (که ستون مسجد و تکیه قبلى پیامبر صلى الله علیه وآله بود) بلند شد، همانند ناله شترى که از بچه خود جدا شده ، آه ناله مى کرد که همه حاضران آن ناله را شنیدند، و این ناله به خاطر فراق پیامبر صلى الله علیه وآله بود که دیگر هنگام سخن گفتن به آن تکیه نمى داد.

منبع:

داستانها و حکایتهاى مسجد
مؤلف : غلامرضا نیشابورى

شعــــــــــرى از فاطمــــــــــه زهراء(س) در سوگ پدر:

شعرى از فاطمه زهراء(س) در سوگ پدر:

و قد رزئنا به محضا خلیقته
صافى الضرائب و الاعراق و النسب

و کنت بدرا و نورا یستضاء به
علیک تنزل من ذى العزة الکتب

و کان جبریل روح القدس زائرنا
فغاب عنا و کل الخیر محتجب

فلیت قبلک کان الموت صادفنا
لما مضیت و حالت دونک الحجب

انا رزئنا بما لم یرز ذوشجن
من البریة لا عجم و لا عرب

ضاقت على بلاد بعد ما رحبت
و سیما سبطاک خسفا فیه لى نصب

فاءنت والله خیر الخلق کلهم
و اءصدق الناس حیث الصدق و الکذب

فسوف نبکیک ما عشنا و ما بقیت
منا العیون بتهمال لها سکب

- بحارالنوار ج 43 ص 196 -

ترجمه:

1 - حقا که ما دچار مصیبت شخصى شدیم که مخلوقى منحصر به فرد و داراى طبیعت و رگ و ریشه و حسب و نسب صاف و پاکى بود.
2 - پدرجان ! تو همان ماه شب چهارده و نورى بودى که موجودات از نور آن بهره مند مى شدند، از طرف خداوند با عزت کتبى به تو نازل مى گردید.
3 - جبرئیل که روح القدس است به زیارت ما مى آمد، ولى اکنون از نظر ما غایب شده کلیه اخبار آسمانى بر ما پوشیده و نامعلوم است.
4 - پدرجان ! اى کاش مرگ قبل از تو ما را ربوده بود، در آن هنگام که تو درگذشتى و پرده ها بین ما و تو حایل شدند.
5 - ما به مصیبتى مبتلا شدیم که هیچ مصیبت زده اى در میان خلق عرب و عجم به آن مبتلا نشد.
6 - دنیا با آن وسعتى که براى من داشت؛ اکنون تنگ شده!! دو سبط تو (حسن و حسین) در نظر مردم دچار نقص و ذلتى شده اند که مرا رنج مى دهد!!
7 - پدرجان ! به خداوند سوگند که تو بهترین خلق بودى ، هرکجا که راست و دروغى در کار بود تو راستگوترین مردم بودى .
8 - پدرجان ! تا ما زنده و چشمان ما باقى و داراى اشک باشند براى تو گریه مى کنیم.

منبع:

ترجمه و تحقیق از جلد 43 بحارالانوار
زندگانی حضرت زهرا (علیهاالسلام )
تالیف : علامه محمد باقر مجلسی
مترجم و محقق: محمد روحانی زمان آبادی

تألیفات در مورد فاطمه زهراء...

الف: کتب خطى:

 1ـ إتحاف السائل بما لفاطمة رضی الله عنها من الفضائل. محمد حجازی الشافعی.
2 ـ أخبار فاطمة علیها السلام. أبو علی الصولی.
3 ـ أخبار فاطمة علیها السلام. عبد الله بن أبی زید الأنباری.
4 ـ أخبار فاطمة علیها السلام. محمد بن أحمد بن عبد الله (ابن أبی الثلج).
5 ـ أخبار فاطمة علیها السلام ومنشأها ومولدها. محمد بن زکریا بن دینار.
6 ـ أربعون حدیثاً فی فضائل السیدة فاطمة علیها السلام. نجم الدین الشریف العسکری.
7 ـ الأربعین فی فضائل الزهراء علیها السلام. أحمد بن عبد الملک المؤذن.
8 ـ أضواء الدرر الغوالی لإیضاح غصب فدک والعوالی. لبعض الأعلام.
9 ـ تزویج فاطمة علیها السلام. عبد العزیز بن یحیى الجلودی.
10 ـ تفسیر خطبة فاطمة علیها السلام. ابن عبدون.
11 ـ الثغور الباسمة فی مناقب السیدة فاطمة. جلال الدین السیوطی.
12 ـ خطبة فاطمة علیها السلام. أبو محنف لوط بن یحیى الأزدی.
13 ـ الدرة البیضاء فی أحوال فاطمة الزهراء. السید جمال الدین محمد بن الحسین الواعظ.
14 ـ الدرة البیضاء فی تاریخ حیاة فاطمة الزهراء علیها السلام -جزءان- نجم الدین الشریف العسکری.
15 ـ الروضة الزهراء فی مناقب فاطمة الزهراء. محمد بن أحمد بن أحمد الخزاعی.
16 ـ زهد فاطمة علیها السلام. الشیخ الصدوق(17).
17 ـ شرح خطبة الزهراء علیها السلام. السید عبد الله شبر.
18 ـ شرح الخطبة. خلیل الکمرئی.
19 ـ شرح الخطبة. فضل علی القزوینی.
20 ـ شرح الخطبة. السید علی محمد تاج العلماء.
21 ـ شرح الخطبة. هادی البنابی.
22 ـ شرح خطبة الزهراء. محمد نجف المشهدانی الکرمانی.
23 ـ الصوارم الحاسمة فی مصائب الزهراء فاطمة. السید أبو القاسم الحلی.
24 ـ الظلامة الفاطمیة. الناصر للحق إمام الزیدیة.
25 ـ الظلامة الفاطمیة. محمد بن أحمد بن الجنید الإسکافی.
26 ـ الفاطمیات. أبو الحسن المدائنی.
27 ـ الفتح والبشرى فی مناقب فاطمة الزهراء. محمد الجفری.
28 ـ فدک. إبراهیم بن محمد بن سعید الثقفی.
29 ـ فدک. الحسن بن علی بن الحسن (أبو محمد الأطروش).
30 ـ فدک. مظفر بن محمد أبو الجیش البلخی.
31 ـ فدک. عبد الرحمن بن کثیر الهاشمی.
32 ـ فدک. عبید الله بن أبی زید الأنباری.
33 ـ فدک. یحیى بن زکریا الزماشیری.
34 ـ فضائل الزهراء علیها السلام. أحمد بن علی بن أبی طالب الطبرسی.
35 ـ فضائل فاطمة. عمر بن شاهین.
36 ـ فضائل فاطمة الزهراء علیها السلام. الحاکم النیسابوری.
37 ـ کتاب ذکر فاطمة. عبد العزیز بن یحیى الجلودی.
38 ـ کلام فی فدک. طاهر غلام أبی الحبیش.
39 ـ کلام فاطمة علیها السلام. أبو الفرج الإصفهانی.
40 ـ مباحثة إمامی وسنی فی أفضلیة الزهراء على مریم علیهما السلام. نجم الدین الشریف العسکری.
41 ـ مباحثة علوی وإمامی فی تفضیل فاطمة الزهراء علیها السلام على سائر النساء. نجم الدین الشریف العسکری.
42 ـ من روى عن فاطمة علیها السلام من أولادها. أحمد بن محمد بن سعید (ابن عقدة).
43 ـ مولد فاطمة علیها السلام وفضائلها وتزویجها وظلامتها ووفاتها. الشیخ الصدوق.
44 ـ وفاة فاطمة علیها السلام. أبو الحسن البکری

ب: کتب چاپى:

1 ـ احتجاج الزهراء فاطمة علیها السلام /حجة الله النجفی الرضوی/ صفحة 224، القطع الکبیر / إیران 1376.
2 ـ البتول العذراء /محمد حسین شمس الدین/ تقدیم العلایلی /صفحة 96، قطع الکف/ لبنان.
3 ـ بیت الأحزان /عباس القمی/ صفحة 82، القطع الکبیر /إیران.
4 ـ تزویج فاطمة بنت الرسول صلى الله علیه وآله /الإمام محمد الباقر علیه السلام/ تحقیق الدکتور صلاح الدین المنجد /صفحة 10، القطع الکبیر/ بیروت.
5 ـ خطب فاطمة الزهراء علیها السلام /شرح وتحقیق الشیخ مسلم الجابری/ صفحة 24، قطع الکف /النجف.
6 ـ الدرة البیضاء فی شرح خطبة فاطمة الزهراء /محمد تقی السید إسحاق الرضوی القمی/ صفحة 190، القطع الکبیر /إیران 1354.
7 ـ الزهراء /محمد جمال الهاشمی/ الکتاب التاسع من حدیث الشهر /صفحة 134، قطع الکف

8 ـ الزهراء علیها السلام فی السنة والتاریخ والأدب /محمد کاظم الکفائی/ الجزء الأول صفحة 225، قطع الربع، الجزء الثانی صفحة 406 /النجف.
9 ـ سیرة فاطمة الزهراء علیها السلام /محمد سلطان مرزا دهلوی/ أردو /صفحة 384، القطع الکبیر/ کراجی.
10 ـ شرح خطبة فاطمة علیها السلام /أحمد بن عبد الرحیم/ فارسی /صفحة 439، القطع الکبیر /إیران.
11 ـ فاطمة البتول /وآیة تاریخیة اجتماعیة/ معروف الأرناؤط /صفحة 376، القطع الکبیر.
12 ـ فاطمة بنت محمد أم الشهداء وسیدة النساء /عمر أبو النصر/ صفحة 71، قطع الربع /مصر 1366.
13 ـ فاطمة زهراء سلام الله علیها /جواد فاضل/ فارسی /صفحة 221، قطع الربع /إیران.
14 ـ فاطمة الزهراء /توفیق أبو علم/ صفحة 302 /مصر.
15 ـ فاطمة الزهراء والفاطمیون /عباس محمود العقاد/ ط2 /صفحة 226، القطع الکبیر /بیروت 1967.
16 ـ فاطمة الزهراء وقصائد أخرى /یوسف محمود عمرو/ قطع الکف /107/ لبنان 1397.
17 ـ فدک فی التاریخ /محمد باقر الصدر/ صفحة 168، قطع الربع /النجف.
18 ـ فی بیت فاطمة /عبد الصمد ترکی/ صفحة 202، قطع الربع /الکویت.
19 ـ الکلمة الغراء فی تفضیل الزهراء علیها السلام /عبد الحسین شرف الدین الموسوی/ طبع ملحقاً بکتابه الفصول المهمة /النجف.
20 ـ اللمعة البیضاء فی شرح خطبة الزهراء /محمد علی الأنصاری/ صفحة 470، القطع الکبیر /إیران 1289.
21 ـ مجمع النورین وملتقى البحرین /أبو الحسن الزیدی النجفی/ صفحة 282، القطع الکبیر /إیران 1328.
22 ـ مصادر الدراسة عن الزهراء علیها السلام /علی محمد علی دخیل/ صفحة 58، قطع الکف /النجف.
23 ـ مظهر الأشجان عن مهج الأخزان /جعفر بن محمد البحرانی/ صفحة 132، قطع الربع /1320.
24 ـ مناقب الفاطمیة /إبراهیم بن محسن الکاشانی/ صفحة 47، قطع الربع /دمشق.
25 ـ النار الحاطمة لقاصد إحراق بیت فاطمة /السید مقرب علی النقوی الحسینی/ صفحة 91، القطع الکبیر /الهند 1281.
26 ـ النفحات القدسیة فی الأنوار الفاطمیة /عبد الرزاق کمونة
الحسینی/ صفحة 142، القطع الکبیر /بیروت 1970.
27 ـ وفاة الصدیقة الزهراء علیها السلام /عبد الرزاق الموسوی المقرم/ صفحة 152، قطع الربع /النجف 1370.
28 ـ وفاة فاطمة الزهراء /حسین بن شیخ محمد البحرانی/ صفحة 96، قطع الربع /النجف 1372.
29 ـ وفاة فاطمة الزهراء /علی الشیخ حسین البلادی/ صفحة 72، قطع الربع /النجف.
30 ـ مسند فاطمة الزهراء /الحافظ عبد الرحمن السیوطی/ حیدر آباد دکن 1406.
31 ـ فاطمة الزهراء من المهد إلى اللحد /السید محمد کاظم القزوینی/ بیروت 1397.
32 ـ الصدیقة فاطمة الزهراء /لجنة التألیف/ الکویت 1400.
33 ـ فاطمة الزهراء أحمد الکاتب.
34 ـ فاطمة الزهراء قدوة وأسوة /السید محمد تقی المدرسی/ 1404.
35 ـ مولود الصدیقة فاطمة الزهراء /الشیخ أبو عزیز الخطی/ النجف 1385.
36 ـ مناقب الزهراء /السید غلام رضا الکسائی/ قم 1398.
37 ـ الزهراء /مجموعة مقالات من عدة أساطین/ طهران.
38 ـ حیاة فاطمة الزهراء وابنتیها زینب وأم کلثوم (زند کانى فاطمة زهرا ودختران آنحضرت زینب وأم کلثوم) /السید هاشم الرسولی المحلاتی/ طهران.
39 ـ حیاة فاطمة الزهراء (زند کانى فاطمة زهرا) /السید جعفر الشهیدی/ طهران 1363 هـ.ش
40 ـ فاطمة الزهراء، بهجة قلب المصطفى /أحمد الرحمانی الهمدانی/ وهو الکتاب الذی بین یدی القارئ الکریم.
41 ـ أحادیث فاطمة بنت رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم /فی مسند الإمام أحمد بن حنبل، مجلد 6، صفحة 282ـ283./ بیروت، دار الفکر.
42 ـ أخبار الزهراء علیها السلام /للشیخ الصدوق، أبو جعفر محمد بن علی بن الحسین بن موسى بن بابویه القمی، المتوفى 381هـ./ أنظر: الذریعة 1/331 و344.
43 ـ أخبار فاطمة علیها السلام /لأبی عبد الله المرزبانی، المتفى 378هـ./ أنظر: الذریعة 1/344.
44 ـ أخبار الفاطمیات /لأبی الحسن علی بن عبد الله بن جعفر المدنی البغدادی الحافظ، المعروف بابن المدینی (161ـ 234هـ)./ وهو غیر أبی الحسن علی بن محمد بن عبد الله المدائنی، صاحب کتاب: (الفاطمیات) الذی سیأتی. /أنظر: إیضاح المکنون 1/44، الذریعة 11/39. أنظر ترجمته فی: أعلام الزرلی 4/303، الکنى والألقاب 1/405، تذکرة الحفاظ 2/15، تهذیب التهذیب 7/349، میزان الاعتدال 2/229، تاریخ بغداد 11/485.

45 ـ الأربعون حدیثاً فی مناقب سیدة النساء فاطمة الزهراء علیها السلام /للشیخ رشید الدین محمد بن علی بن شهر آشوب السروی المازندرانی، المتوفى 588هـ./ أنظر: الذریعة 1/426.
46 ـ أرجوزة فی مناقب سیدة النساء فاطمة الزهراء علیها السلام /وفی فضلها وعصمتها وسائر أحوالها التاریخیة إلى وفاتها./ للشیخ هادی بن عباس آل کاشف الغطاء / أنظر: الذریعة 1/497ـ498.
47 ـ إزالة الرین فی مناقب فاطمة والحسنین /إسلام بول، طبعة حجریة.
48 ـ الأسرار السیاسیة فی التاریخ الإسلامی. /والبحث فی حیاة الزهراء البتول وأبنائها علیهم السلام./ فارسی، بعنوان: أسرار سیاسی تاریخ إسلام وبر رسی زند کی زهرای بتول وفرزندانش. /لنعمت الله قاضی (شکیب)./ طهران، بیروز، سنة 1349هـ. ش. 624 صفحة، القطع الکبیر.
49 ـ إشراق الإصباح فی مناقب الخمسة الأشباح /(محمد وعلی وفاطمة والحسن والحسین وذریتهم علیهم الصلاة والسلام)./ لإبراهیم بن محمد بن نزار الصنعانی (القرن الثامن الهجری)./ نسخة بقلم المؤلف سنت 753هـ، فی 165ورقة، فی إحدى المکتبات الخاصة بصنعاء، ومصورة عنها فی معهد المخطوطات العربیة. /أنظر: مصادر الفکر العربی الإسلامی فی الیمن: 414.
50 ـ أم الأئمة /فی فضائل سیدة النساء فاطمة الزهراء علیها السلام ومناقبها ومصائبها، والجواب عن (أمهات الأئمة) الذی ألفه نذیر أحمد الدهلوی./ للقاضی السید محمد محسن الهندی. /الهند، 1329هـ./ أنظر: الذریعة 2/302.
51 ـ أنوار الزهراء علیها السلام /فارسی، بعنوان أنوار زهرا علیها السلام./ للسید حسن الأبطحی. /مشهد، سنة 1366هـ.ش/ 1987م، الطبعة الثانیة، 320 صفحة، القطعة الکبیر.
52 ـ الأنوار اللامعة فی تواریخ سیدتنا الصدیقة الطاهرة فاطمة علیها السلام /للشیخ محمد رضا الطبسی./ أنظر: الذریعة 2/439.
53 ـ أنوار الهدایة فی مبحث فدک والقرطاس ودفع بعض شبهات الناس /للمولوی محمد أنور بن نور الدین محمد الأکبر آبادی، فرغ منه سنة 1192هـ./ أنظر: الذریعة 2/447.
54 ـ البتول فاطمة الزهراء /لعبد الفتاح عبد المقصود المصری./ الکویت، مکتبة المنهل، 1982م.
55 ـ البتول فاطمة الزهراء /للدکتور عبد الفتاح محمد الحلو./ طبعة الکویت، مکتبة المنهل.
56 ـ بحرا الرحمة: علی مظهر العدالة، وفاطمة مظهرة التقوى /فارسی بعنوان: دو دریای رحمت: علی مظهر عدل وفاطمة مظهر تقوا./ مجموعة شعریة. لمحمد علی مردانی. طهران، مؤسسة أمیر کبیر، سنة 1366هـ. ش/1987م، 384 صفحة، القطع المتوسط.
57 ـ بعض مناقب فاطمة الزهراء علیها السلام /فی: سفینة البحار ومدینة الحکم والآثار، المجلد2، صفحة 374ـ375./ للشیخ عباس القمی. /بیروت، دار المرتضى، أوفسیت.
58 ـ البلاغة الفاطمیة /فی خطبها علیها السلام مع تعلیقات علیها فی بیان معانیها./ لعبد الرضا بن محمد علی المطبعی. النجف الأشرف، مطبعة الغری الحدیثة.
59 ـ البلاغة الفاطمیة /مجموعة خطب فاطمة الزهراء علیها السلام./ النجف الأشرف، 1952م، الطبعة الثالثة.
60 ـ بنات النبی یتحدثن /شرح حیاة وخطب فاطمة الزهراء علیها السلام، زینب الکبرى علیها السلام، أم کلثوم، سکینة./ فارسی، بعنوان: دختران بیغمبر سخن می کویند. /لجواد فاضل./ طهران، سنة 1327هـ. ش، 104 صفحة، القطع المتوسط. طهران، سنة 1340 هـ.ش. 95صفحة، القطع المتوسط.
61 ـ بیت الأحزان فی مصائب سادات الزمان الخمسة الطاهرین من ولد عدنان علیهم السلام. /فارسی./ لملا عبد الخالق بن عبد الرحیم الیزدی المشهدی، المتوفى 1268هـ. /تبریز، 1275هـ، حجریة./ إیران، 1235هـ، حجریة.
62 ـ تاریخ سیدة نساء العالمین وبضعة سید المرسلین /فی: بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، المجلد 43./ طهران، دار الکتب الإسلامیة، الطبعة الأولى. /بیروت، مؤسسة الوفاء، الطبعة الثانیة، 1403 هـ/ 1983م، 373 صفحة، أوفسیت على طبعة طهران.
63 ـ تحریر النقول فی مناقب أمنا حواء وفاطمة البتول /لابن الصباغ المالکی، نور الدین علی بن محمد بن أحمد المکی (784ـ855). /نسخة فی دار الکتب الوطنیة فی باریس، برقم 1927.
64 ـ التحفة الفاطمیة /فی أحوال سیدة النساء فاطمة الزهراء علیها السلام ومناقبها ومصائبها./ فارسی. /لمیرزا عبد الحسین بن محمد علی الأصفهانی، الشهیر بخوش نویس./ تفریظ: المولى محمد حسین بن جعفر الفشارکی. /أصفهان: 1328هـ، حجریة./ أنظر: الذریعة 3/460.
65 ـ تحفة المؤمنات فی أحوال فاطمة الزهراء سلام الله علیها /باللغة الکجراتیة./ للمولوی غلام علی البهاونکری. مطبوع فی 400 صفحة. أنظر: الذریعة 3/473.
66 ـ التحفة النورانیة / فی مناقب الشیخ عبد الله بن أبی بکر العیدروس، المتوفى سنة 865هـ، ضمنه استطرادات فی مناقب السیدة والإمام علی علیهما السلام./ لعبد الله بن عبد الرحمن باوزیر (القرن التاسع الهجری). /نسخة فی مکتبة الحسینی، بتبریم بحضر موت./ انظر: مصادر الفکر العربی الإسلامی فی الیمین: 426.

67 ـ ترجمة أحوال الصدیقة علیها السلام من کتاب (العوالم) /للحاج مولى حسن بن إبراهیم بن عبد الغفور الیزدی./ انظر: الذریعة 26/189.
68 ـ ترجمة حدیث لوح فاطمة علیها السلام /فارسی./ ترجمة: أحمد البروجردی الجواهری. /کرمنشاهـ، سنة 1321هـ. ش، 16 صفحة، القطع الصغیر.
69 ـ تزویج فاطمة رضی الله عنها /لابن أبی الدنیا، أبی بکر عبد الله بن محمد بن عبید بن سفیان بن قیس القرشی الأموی مولاهم البغدادی (208ـ281)./ انظر: أهل البیت ـ علیهم السلام ـ فی المکتبة العربیة، فی: (تراثنا) العدد الثانی، السنة الأولى، 1406هـ، صفحة 62، معجم المؤلفین 6/131، معجم رجال الحدیث 10/304.
70 ـ تسبیح فاطمة علیها السلام /فارسی/. للآقا مهدی اللکهنوی. /طبعة کراجی، 1377هـ، 21 صفحة، القطع المتوسط.
71 ـ تعزیة فاطمة الزهراء /للشاعر عبد الجواد الخراسانی، المتخلص بجودی، المتوفى 1302هـ./ فارسی، بعنوان: تعزیة فاطمة زهراء. مجموعة شعریة. /مطبوع فی إیران فی 32 صفحة./ انظر: الذریعة 1/209.
72 ـ تفنید أکذوبة خطبة الإمام علی على الزهراء علیهما السلام /للشیخ لطف الله الصافی الکلبایکانی./ طهران، مؤسسة البعثة، ضمن کتاب المؤلف (لمحات فی الکتاب والحدیث والمذهب) الجزء1، صفحة 257ـ270.
73 ـ ثمرة النبوة /أو: الزهراء علیها السلام./ فارسی. للسید نیاز حسین العابدی الهندی./ حیدر آباد الدکن. /انظر: فهرست خانبار مشار: 1476، الذریعة 5/16.
74 ـ جزء فیه تزویج فاطمة بنت رسول الله صلى الله علیه وآله بعلی بن أبی طالب علیهما السلام. /للحافظ أبی بکر محمد بن هارون الرویانی، المتوفى 307هـ./ نسخة فی المکتبة الظاهریة برقم 129 تصوف، من الورقة 142ـ 144 علیها سماع سنة 717هـ. بیروت، نشرة الدکتور صلاح الدین المنجد.
75 ـ الحاشیة على عاشر بحار الأنوار /فی أحوال سیدة النساء فاطمة وولدیها الحسن والحسین علیهم السلام. /لمحمد مهدی الحجار، المتوفى سنة 1195 هجریة. انظر: الذریعة 6/27.
76 ـ الحماسة الکبرى /یتضمن خطبة الزهراء علیها السلام التاریجیة وعظم شخصیتها بعد وفاة الرسول صلى الله علیه وآلهـ./ فارسی، بعنوان: حماسة بزرک. للشیخ ناصر مکارم الشیرازی./ مشهد، سنة 1364هـ، ش، 104 صفحة، القطع المتوسط.
77 ـ حیاة السیدة خدیجة والسیدة فاطمة والسیدة زینب والسیدة سکینة /فارسی، بعنوا: زندکی حضرة خدیجة وحضرت فاطمة وحضرت زینب وسکینة./ لحسین عماد زادهـ. /طهران،شرکت سهامى طبع کتاب، 1377هـ، 718 صفحة، القطع الکبیر.
78 ـ حیاة السیدة فاطمة علیها السلام /فارسی، بعنوان: زندکانی حضرت فاطمة علیها السلام./ لحسین حماسیان (صابر کرمانی). /طهران، سنة 1344هـ. ش، 48 صفحة.
79 ـ حیاة السیدة فاطمة الزهراء علیها السلام /فارسی، بعنوان: زندکانی حضرت فاطمة زهراء علیها السلام./ لعبد الحسین المؤمنی. /طهران، منشورات جاویدان، سنة 1350هـ.ش، 304 صفحة، القطع المتوسط.
80 ـ حیاة السیدة فاطمة والسیدة خدیجة مع الرسول صلى الله علیه وآله /فارسی، بعنوان: زندکی حضرت فاطمة وحضرت خدیجة با حضرت محمد علیهم السلام. لبدر الدین نصیری./ طهران، سنة 1351هـ. ش، الطبعة الثانیة، 138 صفحة، القطع المتوسط.
81 ـ حیاة الصدیقة الکبرى فاطمة الزهراء علیها السلام /فارسی، بعنوان: زندکانی صدیقه کبرى فاطمة زهرا علیها السلام. للسید الشهید عبد الحسین دستغیب./ شیراز، مکتبة المسجد الجامع القدیم، 1343هـ. ش، 143 صفحة، القطع الصغیر. قم، منشورات باقر العلوم، الطبعة الثالثة، سنة 1364هـ. ش، 240 صفحة، القطع المتوسط.
82 ـ حیاة فاطمة علیها السلام /لمحمود شلبی./ بیروت، دار الجیل، 1403هـ.
83 ـ حیاة فاطمة الزهراء علیها السلام /للشیخ المیرزا نجم الدین جعفر بن محمد الطهرانی العسکری، المولود فی حدود سنة 1313هـ./ انظر: الذریعة. 7/121.
84 ـ حیاة فاطمة الزهراء علیها السلام /فارسی، بعنوان: زندکانی فاطمة الزهراء علیها السلام./ للشیخ ناصر مکارم الشیرازی. /مشهد، سنة 1366هـ. ش، 232صفحة، القطع الکبیر.
85 ـ حیاة فاطمة الزهراء علیها السلام / فارسی، بعنوان: زهره زهرا زندکی فاطمة زهرا سلام الله علیها./ للسید مهدی الرضوی. /طهران، سنة 1350هـ. ش، 112 صفحة، القطع المتوسط./طهران، سنة 1364هـ. ش/1985م، الطبعة الثانیة، 116 صفحة، القطع المتوسط.
86 ـ خبر فاطمة وعلی علیهما السلام وقد شکوا إلى النبی علیه السلام... /لعلی بن عبد العزیز محمد الدولابی من أصحاب الطبری (224ـ 310هـ)./ انظر: الفهرست ـ للندیم ـ: 292.
87 ـ خصائص الزهراء علیها السلام /فی شرح أربعین حدیثاً، فی کل حدیث بیان تأویل آیة من آیات القرآن المؤولة بالصدیقة فاطمة علیها السلام، وتفسیر تلک الآیة. /للشیخ محمد علی بن حسن علی الهمدانی، المولود بکربلاء فی سنة 1293 هجریة. / انظر: الذریعة 7/166.

88 ـ الخصائص الفاطمیة /فارسی./ یحوی على مائة وخمس وثلاثین خصیصة. /للشیخ باقر بن إسماعیل بن عبد العظیم بن محمد باقر الکجوری (1255ـ1313هـ)./ طهران، 1318هـ، 473 صفحة، طبعة حجریة./ انظر: الذریعة 7/173ـ 174، معارف الرجال 1/140، فهرست خانبار مشار: 1889.
89 ـ خطبة الزهراء سلام الله علیها /إیران، سمنان، مؤسسة فاطمیة، سنة 1365هـ. ش، 40 صفحة، رقعی./
90 ـ خطبة السیدة فاطمة أمام الصحابة /فارسی، بعنوان: سخنرانی حضرت فاطمة جلوه کاه اید آل إسلام./ لتوران أنصاری. /طهران، سنة 1345هـ. ش، 84 صفحة، القطع الصغیر.
91 ـ خطبة اللمة /وهی خطبة الصدیقة الزهراء علیها السلام، تسمى خطبة اللمة لأنها خرجت إلى المسجد فی لمة من نسائها./ رماها أبو بکر أحمد بن عبد العزیز الجوهری فی کتابه (السقیفة) بأسانید کثیرة، ونقلها عنه ابن أبی الحدید فی (شرح نهج البلاغة) عند شرح کتاب الإمام علی علیه السلام إلى عثمان بن حنیف، وهی مرویة فی: الشافی، والاحتجاج، وکشف الغمة، والطرائف، وبلاغات النساء./ انظر:الذریعة 7/204ـ 205.
92 ـ الداهیة الحاطمة على من أخرج من أهل البیت فاطمة /للشیخ حیدر علی الهندی الفیض آبادی./ رد فیه على من أنکر شمول آیة التطهیر لفاطمة علیها السلام وأخرجها من البیت وأهله فی آیة التطهیر. انظر: الثقافة الإسلامیة فی الهند: 219، أهل البیت ـ علیهم السلام ـ فی المکتبة العربیة، القسم المخطوط.
93 ـ درر اللآلی فی حجة دعوى البتول لفدک والعوالی /للحسین بن یحیى بن إبراهیم بن علی الدیلمی (1149ـ 1249هـ)./ نسخة فی جامع الغربیة، رقم 96 مجامیع. /انظر: مصادر الفکر العربی الإسلامی فی الیمن: 241.
94 ـ الدرة الحیدریة /باللغة الأوردیة./ فی البحث عن مسألة فدک وما یتعلق بها. /للسید محمد حسین بن حسین بخش، الزیدی نسباً، النوکانوی الهندی بلداً، المولود فی 1290هـ. /طبع فی الهند./ انظر: الذریعة 8/97.
95 ـ الدرة الغراء فی وفاة الزهراء علیها السلام /للشیخ حسین بن محمد آل عصفورالبحرانی، المتوفى 1216هـ./ نسخة فی تستر عند الشیخ مهدی آل شریف الدین، ضمن مجموعة، وهی نسخة عصر المؤلف. /طبع فی النجف الأشرف، 1372هـ، 96 صفحة، القطع المتوسط. انظر: الذریعة 8/104 و25/119.
96 ـ الدرة الیتیمة فی بعض فضائل السیدة العظیمة /فی مناقب البضعة البتول فاطمة الزهراء علیها السلام./ لأبی السیادة عبد الله بن إبراهیم بن حسن میرغنی الحنفی المکی، المتوفى 1193 هجریة. /تحقیق: محمد سعید الطریحی./ طبع فی بیروت، مؤسسة الوفاء 1405 هجریة.
97 ـ ذکر بنات رسول الله صلى الله علیه وآله /فاطمة بنت رسول الله صلى الله علیه وآلهـ./ فی: الطبقات الکبرى، المجلد8، الصفحة 19ـ 30. /لابن سعد./ بیروت، دار صادر.
98 ـ ذکر فاطمة ابنته ـ صلى الله علیه وآله ـ ووصیتها ووفاتها ومن غسلها وولدها /فی: تاریخ الخمیس فی أحوال أنفس النفیس، الجزء 1، صفحة 277ـ280./ للشیخ حسین بن محمد بن الحسن الدیار بکری. /بیروت، مؤسسة شعبان.
99 ـ ذکر مناقب فاطمة بنت رسول الله صلى الله علیه وآله /فی: المستدرک على الصحیحین فی الحدیث، الجزء3، صفحة 151ـ 176، للحاکم النیسابوری، محمد بن عبد الله الحافظ، المتوفى 145هـ./ بیروت، دار الفکر، 1398ه /1978 میلادیة.
100 ـ الرسالة الباهرة فی تفضیل السیدة فاطمة الزهراء الطاهرة علیها السلام /للسید أبی محمد الحسن بن طاهر القائنی الهاشمی./ انظر: الذریعة 2/15.
101 ـ الرسالة الفاطمیة /لمحمد أمین بن محمد تقی الخراسانی./ انظر: الذریعة 16/ 97.
102 ـ الرسالة فی تحقیق الخبر المنسوب إلى النبی: نحن معاشر الأنبیاء لا نورث. /للشیخ المفید أبی عبد الله محمد بن محمد بن النعمان (ت413هـ)./ النجف الأشرف، دار الکتب التجاریة، مع المسائل الجارودیة وغیرها. /قم، مکتبة المفید، بضمن (عدة رسائل للشیخ المفید).
103 ـ رسالة فی فدک / للسید علی بن دلدار علی الرضوی النصیر آبادی (ت1259هـ)./ انظر: الذریعة 16/129.
104 ـ رسالة فی قصة الفدک /فیها حکایة فدک وخطبة الزهراء علیها السلام./ لجعفر بن بکیر بن جعفر الخیاط. /انظر: الذریعة 16/129.
105 ـ رسالة فی وفاة الزهراء علیها السلام /للسید محمد علی الشاه عبد العظیمی. یأتی بعنوان: وفاة الزهراء صلوات الله علیها.
106 ـ روضة الزهراء علیها السلام /فی المدیح والمراثی./ فارسی. /لمحمد باقر البروجردی. نسخة فی مکتبة السید عبد الحسین الحجة بکربلاء.
107 ـ زبدة نظامیة /فی أحوال السیدة فاطمة علیها السلام فارسی./ للشیخ نظام الدین الیزدی. /یزد، 1328هـ. ش، 196 صفحة، رقعی.
108 ـ الزهراء علیها السلام /بحث مشبع. للشیخ محمد حسین بن یونس المظفر (1293ـ 1371هـ)./ انظر: شعراء الغری 8/90.
109 ـ الزهراء علیها السلام /مجموعة مقالات./ فارسی. /للشیخ عباس القمی وآخرین./ طهران، سنة 1364هـ. ش. /1985م، 422صفحة، القطع المتوسط.

110 ـ الزهراء علیها السلام /فی سوانح فاطمة الزهراء علیها السلام وأحوالها./ بالأوردیة. /للسید أولاد حیدر البلکرامی الهندی./ مطبوع. /انظر: الذریعة 12/67.
111 ـ الزهراء علیها السلام وقضیة فدک المؤلمة /فارسی، بعنوان: حضرت زهرا سلام الله علیها وما جرای غم انکیز فدک. للشیخ ناصر مکارم الشیرازی./ مشهد، سنة 1365هـ. ش /1986م، 68صفحة، القطع المتوسط.
112 ـ السبول فی مناقب فاطمة الزهراء البتول /لعماد الدین ادریس بن علی بن عبد الله بن حمزة (ت 714هـ)./ انظر: مصادر الفکر العربی الإسلامی فی الیمن: 412.
113 ـ کتاب السقیفة وفدک /لأبی بکر أحمد بن عبد العزیز الجوهری، المتوفى سنة 323هـ./ روایة عز الدین عبد الحمید بن أبی الحدید المعتزلی، المتوفى سنة 656هـ. /تقدیم وجمع وتحقیق: الدکتور الشیخ محمد هادی الأمینی./ طهران، مکتبة نینوى الحدیثة، د. ت 152 صفحة، القطع الکبیر. /تنظر: الذریعة 12/ 206.
114 ـ سلسلة کلمات أئمة الدین عن فاطمة علیها السلام /فارسی، بعنوان: سلسلة سخنان کوتاه ازبیشوایان دین از فاطمه علیها السلام.للشیخ هادی الفقیهی./ طهران، سنة 1348هـ. ش، 39 صفحة، القطع الصغیر.
115 ـ السیدة فی سیرة سیدتنا فاطمة سلام الله علیها. للشیخ حسن بن سلیمان القادری البلهواروی. /انظر: الثقافة الإسلامیة فی الهند: 93.
116 ـ السیدة فاطمة علیها السلام /فارسی، بعنوان: حضرت فاطمة علیها السلام./ لجلال الدین فارسی. /طهران، سنة 1349هـ. ش، 24 صفحة.
117 ـ سیدة النساء فاطمة الزهراء علیها السلام /فارسی، بعنوان: بانوی بانوان حضرت فاطمة زهراء علیها السلام./ لجنة التألیف فی مؤسسة (فی طریق الحق). قم، مؤسسة فی طریق الحق، سنة 1363هـ. ش، 48 صفحة، القطع المتوسط.
118 ـ سیرة فاطمة الصدیقة علیها السلام / بالأوردیة./ للسید ذاکر حسین أختر. / طبع فی الهند./ انظر: الذریعة 12/280.
119 ـ شرح حدیث: فاطمة بضعة منی /للمولى محمد رضا ابن صدر المتأهلین الشیرازی./ انظر: الذریعة 13/204.
120 ـ شرح حدیث: لو کان فاطمة لقطعتها /للمولى محمد رضا ابن صدر المتألهین محمد بن إبراهیم الشیرازی./ انظر: الذریعة 13/205.
121 ـ شرح حدیثین فی فضائل فاطمة علیها السلام /فارسی، ضمن کتاب: رد شهات نسبت بشیخیه در باب معاد./ لمحمد بن محمد کریم خان الکرمانی. /بومبی، مطبعة ناصری، 1313هـ، 153 صفحة، القطع المتوسط.
122 ـ شرح خطبة الزهراء علیها السلام /للمیرزا محمد علی بن أحمد القره داغی، المتوفى 1310هـ./ انظر: مرآة الکتب 2/206.
123 ـ شرح خطبة الزهراء علیها السلام /فارسی./ طبع فی النجف الأشرف. /انظر: فهرست خانبار مشار: 3228.
124 ـ شرح خطبة السیدة الزهراء علیها السلام /فارسی، بعنوان: شرح خطبة حضرت زهرا علیها السلام./ للسید عز الدین الحسینی الزنجانی. /قم، مکتب الإعلام الإسلامی، 1364هـ. ش/ 1985م، 512 صفحة، القطع المتوسط.
125 ـ شرح خطبة فاطمة الزهراء علیها السلام /للشیخ نزیه قمیحة./ بیروت، مؤسسة الوفاء، 1405هـ، 192 صفحة، 14×20 سم.
126 ـ شرح الخطبة الکبیرة للزهراء البتول علیها السلام /للشیخ مسلم بن محمد بن جاسم الجابری (1913ـ 1963م). طبع فی النجف الأشرف د.ت.
127 ـ شرح خطبة اللمة /لمحمد علی الأنصاری./ یأتی بعنوان: اللمعة البیضاء فی شرح خطبة الزهراء علیها السلام.
128 ـ شرح خطبة اللمة /سمیت باللمة لأن الزهراء علیها السلام خطبنها فی لمة من النساء فی المسجد./ لابن عبدون. /تقدم بعنوان: کتاب تفسیر خطبة فاطمة علیها السلام.
129 ـ الشواهد الفدکیة /فارسی./ فی نقض الکلام فی فدک المذکور فی کتاب (تبصرة المسلمین) الذی ألفه سلامت علی خان البنارسی الهندی. /للسید أکرم علی، فرغ منه سنة 1237هجریة./ مطبوع. /انظر: الذریعة 14/244.
130 ـ الصدیقة الکبرى فاطمة الزهراء علیها السلام /فارسی، بعنوان: صدیقه کبرى فاطمه زهراء./ للسید الشهید عبد الحسین دستغیب. /مر بعنوان: حیاة الصدیقة الکبرى فاطمة الزهراء علیها السلام.
131 ـ ضوء اللآلی فی غصب فدک والعوالی /انظر: الذریعة 15/121.
132 ـ طعن الرماح /فارسی./ رد فیه على صاحب التحفة الاثنی عشریة فی مبحثی فدک والقرطاس وحرق الباب. /للسید محمد بن دلدار علی النصیر آبادی (1199ـ 1284هـ). /الهند، 1308هـ./ انظر: الذریعة 15/172.
133 ـ عدة قصائد فی رثاء الزهراء /فی دیوان الشیخ کاظم بن حسن بن علی السهلانی، الشهیر بسبتی (1258ـ 1342هـ)./ انظر: شعراء الغری 7/154.
134 ـ عذراء یثرب /یشبه الروایة أدرج فیه جمیع ما فی الجزء الثانی من کتاب (الزهراء) للسید محمد کاظم الکفائی./ انظر: الذریعة 15/241.
135 ـ العرى العاصمة فی تفضیل الزهراء فاطمة علیها السلام /للشیخ محمد رضا بن قاسم الغراوی النجفی، ألفه سنة 1329هـ./ انظر: الذریعة 15/260ـ 261، شعراء الغری 8/401.

136 ـ عوالم العلوم والمعارف والأحوال من الآیات والأخبار والأقوال /أحوال الزهراء علیها السلام./ للشیخ عبد الله بن نور الله البحرانی. /تحقیق: مدرسة الإمام المهدی علیه السلام فی قم./ قم، مدرسة الإمام المهدی علیه السلام، 1405هـ.
137 ـ عین الیقین فی بحث فدک وغصبها /طبع فی الهند./ انظر: الذریعة 15/374.
138 ـ فاطمة علیها السلام /فارسی./ لمحمد رضا نصیری. /مطبوع./ انظر: الذریعة 16/96.
139 ـ فی: المعارف، ص84، 141، 142، 158، 200. /لابن قتیبة الدینوری، عبد الله بن مسلم بن قتیبة (ت 276هـ)./ طبع فی بیروت.
140 ـ فاطمة /فارسی./ لرئیس العلماء جلال الدین ریاستی /شیراز: مطبعة مصطفوی، سنة 1351هـ. ش، 99 صفحة.
141 ـ فاطمة علیها السلام /فارسی./ لنصیر الدین میر صادقی طهرانی. /طهران، سنة 1347هـ. ش، 410 صفحة.
142 ـ فاطمة رضی الله عنها /فی: تلخیص المستدرک، صفحة 151ـ 176، للإمام الذهبی، شمس الدین أبی عبد الله محمد بن أحمد الذهبی. /بیروت، دار الفکر، 1398هـ/ 1978م، بهامش کتاب (المستدرک على الصحیحین) للحاکم النیسابوری، المجلد3.
143 ـ فاطمة رضی الله عنها /فی/ کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال، الجزء 13، صفحة 674ـ 687./ للمتقی الهندی، علاء الدین علی المتقی بن حسام الدین الهندی البرهان فوری، المتوفى 975هـ. /ضبطه وفسر غریبه: الشیخ بکری حیانی./ صححه ووضع فهارسه: الشیخ صفوة السقا. /بیروت، مؤسسة الرسالة، الطبعة الخامسة، 1405هـ/ 1985م.
144 ـ فاطمة ابنة النبی صلى الله علیه وآله /فی: الدر المنثور فی طبقات ربات الخدور، صفحة 359ـ 361. لزینب بنت علی بن حسین بن عبد الله بن حسن بن إبراهیم بن یوسف فواز العاملی، السوریة مولداً والمصریة موطناً/ القاهرة، بولاق، 1312هـ. /بیروت، دار المعرفة، الطبعة الثانیة، أوفیست.
145 ـ فاطمة ابنة النبی صلى الله علیه وآله /فی: الکاشف فی معرفة من له روایة فی الکتب الستة، الجزء3، صفحة 431ـ 432./ للإمام الذهبی، شمس الدین محمد بن أحمد بن عثمان الذهبی (ت 748هـ). /بیروت، دار الکتب العلمیة، الطبعة الأولى، 1403/ 1983م.
146 ـ فاطمة أره /فارسی./ طهران، 40 صفحة، طبعة حجریة. /انظر: الذریعة 16/96.
147 ـ فاطمة بنت الرسول صلى الله علیه وآله /فی: قاموس الرجال، المجلد11، صفحة 9ـ 28./ للشیخ محمد تقی التستری. /طهران، مرکز نشر الکتاب، 1391 هجریة.
148 ـ فاطمة بنت رسول الله صلى الله علیه وآله /فی: تهذیب التهذیب، صفحة 440ـ 442./ لابن حجر العسقلانی، أبی الفضل أحمد بن علی بن حجر، المتوفی 852هـ. /حیدر آباد الدکن، 1327هـ، الطبعة الأولى.
149 ـ فاطمة بنت رسول الله صلى الله علیه وآله /فی: حلیة الأولیاء وطبقات الأصفیاء، المجلد2، صفحة 39ـ 43./ للحافظ أبی نعیم الأصبهانی، أحمد بن عبد اللهـ، المتوفى 430هـ. /بیروت، دار الکتاب العربی، الطبعة الرابعة، 1405/ 1985م.
150 ـ فاطمة بنت رسول الله صلى الله علیه وآله /فی: أسد الغابة فی معرفة الصحابة: الجزء5، صفحة 519ـ 525./ لابن الأثیر، عز الدین أبی الحسن علی بن محمد بن عبد الکریم الجزری، المتوفى 630 هجریة. /طهران، المکتبة الإسلامیة، أوفست.
151 ـ فاطمة بنت رسول الله صلى الله علیه وآله /فی: سیر أعلام النبلاء، الجزء2، صفحة 118ـ 135. لشمس الدین محمد بن أحمد بن عثمان الذهبی، المتوفى 748هـ/1374م/ بیروت، مؤسسة الرسالة، الطبعة الثالثة، 1405هـ/1985م. /حقق نصوصه وخرج أحادیثه وعلق علیه: شعیب الأرناؤوط.
152 ـ فاطمة بنت رسول الله صلى الله علیه وآله /فی: تراجم أعلام النساء، الجزء2، صفحة 301ـ 338./ للشیخ محمد حسین الأعلمی الحائری. /بیروت، مؤسسة الأعلمی الطبعة الأولى، 1407هـ/ 1987م.
153 ـ فاطمة بنت محمد صلى الله علیه وآله /فی: مروج الذهب ومعادن الجواهر، الفقرات: 1475ـ 1486ـ 1487ـ 1489ـ 1496ـ 1497، 1517ـ 1519ـ 1523ـ1612ـ 1751ـ 1758ـ 1764ـ 1844، 1908ـ 1950ـ 2089ـ 2221ـ 2280ـ 2377ـ 2401ـ 2410، 2896./ للمسعودی، أبی الحسن علی بن الحسین بن علی، المتوفی 346هـ. /طبعه بربیه دی مینا رو باقیه دی کرتای./ عنی بتنقیحها وتصحیحها وصنع فهارسها: شارل بلا. /بیروت، الجامعة اللبنانیة، 1979م.
154 ـ فاطمة بنت محمد رضی الله عنها /فی: جامع الأصول، من أحادیث الرسول، الجزء9، صفحة 125 ـ 132./ لابن الأثیر، مجد الدین أبی السعادات المبارک بن محمد الجزری (544ـ606هـ). /حقق نصوصه وخرج أحادیثه وعلق علیه: عبد القادر الأرناؤوط./ بیروت، دار الفکر، الطبعة الثانیة، 1403هـ.
155 ـ فاطمة بنت محمد بن عبد الله بن عبد المطلب صلى الله علیه وآله /فی: أعلام النساء فی عالمی العرب والإسلام، الجزء4، صفحة 108ـ 132، لعمر رضا کحالة./ بیروت، مؤسسة الرسالة، الطبعة الخامسة 1404هـ/1984م.

156 ـ فاطمة بنت النبی صلى الله علیه وآله /فی: تاریخ الإسلام ووفیات المشاهیر والأعلام، السیرة النبویة، صفحة 66، 75، 88، 144، 216، 217، 591./ للحافظ الذهبی، شمس الدین محمد بن أحمد بن عثمان الذهبی، المتوفى 748هـ. /تحقیق: الدکتور عمر عبد السلام تدمری./ بیروت، دار الکتاب العربی، الطبعة الأولى 1407هـ/1987م.
157 ـ فاطمة الزهراء علیها السلام /فی: أنساب الأشراف، صفحة5، 53، 97، 186، 188، 191./ للبلاذری، أحمد بن یحیى بن جابر البلاذری (القرن الثالث الهجری). /بیروت، دار التعارف، الطبعة الأولى، 1397هـ/ 1977م. /حققه وعلق علیه: الشیخ محمد باقر المحمودی.
158 ـ فاطمة الزهراء علیها السلام /فی: الأعلام، الجزء5، صفحة 132./ لخیر الدین زرکلی، المتوفى 1976م. /بیروت، دار العلم للملایین، الطبعة السادسة، 1984م.
159 ـ فاطمة الزهراء علیها السلام /فی: دائرة المعارف الإسلامیة الشیعیة، الجزء2، صفحة 5ـ14./ لحسن الأمین. /بیروت، دار التعارف، 1395هـ/ 1975م.
160 ـ فاطمة الزهراء علیها السلام /فارسی./ فی: لغت نامهـ، حرف (ف)، صفحة 28ـ29./لعلی أکبر دهخدا (1258ـ1334هـ.ش)./ طهران، سنة 1341هـ.ش.
161 ـ فاطمة الزهراء علیها السلام /وقصائد أخرى./ لیوسف محمد عمر. /بیروت 1397هـ، 107 صفحة، القطع الصغیر.
162 ـ فاطمة الزهراء /لمحمد کامل حسن المحامی./ بیروت، المکتب العالمی للطباعة والنشر، سنة 1985م، 125 صفحة، القطع المتوسط، سلسلة: عظماء الإسلام.
163 ـ فاطمة الزهراء /لعبد الفتاح عبد المقصود./ 3مجلدات، ربما هو نفس کتابه (البتول فاطمة الزهراء).
164 ـ فاطمة الزهراء علیها السلام (فارسی./ لحسین عماد زاده الأصفهانی. /طهران، سنة 1336هـ. ش، 703 صفحة، القطع الکبیر.
165 ـ فاطمة الزهراء علیها السلام /لعلی محمد علی دخیل./ بیروت، مؤسسة أهل البیت، 1400هـ/1980م، 176صفحة، القطع المتوسط، أعلام النساء ـ3.
166 ـ فاطمة الزهراء سلام الله علیها /فارسی./ للشیخ ناصر مکارم الشیرازی. /مشهد، سنة 1363هـ.ش/ 1984م، 60 صفحة، القطع المتوسط.
167 ـ فاطمة الزهراء /لحسین بن محمد بن أحمد بن عصفور الدرازی، المتوفى 1216هـ./ نسخة فی المکتبة المرکزیة لجامعة البصرة، برقم 227، تاریخ النسخ 1319هـ، 38 ورقة، 20×12سم.
168 ـ فاطمة الزهراء أم أبیها /فی: بنات النبی، صفحة 159ـ 219./ للدکتورة بنت الشاطئ عائشة عبد الرحمن. /بیروت، دار الکتاب العربی 1399هـ/1979م.
169 ـ فاطمة الزهراء أم أبیها /فارسی./ لعبد الحسین الأمینی. /تقریر وصیاغة: حبیب جایجیان./ طهران، منشورات أمیر کبیر، سنة 1366هـ.ش /1987م، الطبعة الثالثة، 120 صفحة، القطع الکبیر.
170 ـ فاطمة الزهراء أم أبیها /لشاکر الأنصاری./ بیروت، مؤسسة الوفاء، 1404هـ، 124 صفحة 14×20سم.
171 ـ فاطمة الزهراء أم الإمامة وسیدة النساء /للشیخ محمد حسن النائینی./ بیروت، مؤسسة الوفاء، 1404هـ، 334 صفحة.
172 ـ فاطمة الزهراء بنت إمام المتقین /فی: الإصابة فی تمییز الصحابة، الجزء4، صفحة 377ـ 380./ للحافظ أبی الفضل أحمد بن علی بن محمد بن محمد بن علی الکنانی العسقلانی الشافعی، المعروف بابن حجر (773ـ 852هجریة). القاهرة مطبعة السعادة، الطبعة الأولى، 1328هـ.
173 ـ فاطمة الزهراء بنت رسول الله صلى الله علیه وآله /فی: تهذیب الأسماء واللغات، الجزء الثانی من القسم الأول، صفحة 352ـ 353./ للحافظ أبی زکریا محیی الدین بن شرف النووی، المتوفى 676هـ. /بیروت، دار الکتب العلمیة.
174 ـ فاطمة الزهراء بنت رسول الله سیدة نساء العالمین /فی: أعیان الشیعة، المجلد1، صفحة 306ـ 323./ للسید محسن الأمین. /تحقیق وإخراج: السید حسن الأمین./ بیروت، دار التعارف، 1403هـ/1983م.
175 ـ فاطمة الزهراء فی نظرروایات أهل السنة /فارسی، بعنوان: فاطمة زهرا از نظر روایات أهل سنت. للشیخ محمد واصف./ قم /دار النشر، سنة 1351هـ.ش، 96 صفحة، القطع الصغیر.
176 ـ فاطمة الزهراء قدوة المرأة المسلمة /کاظم السباعی./ طهران، 1985م، الطبعة الثانیة، 44 صفحة، القطع الصغیر.
177 ـ فاطمة الزهراء القلعة التی لا تهزم أبداً /فارسی، بعنوان: فاطمة زهرا دُژ شکست نابذیر وحی در طول زمان./ لحسن سعید. /طهران، مدرسة جهل ستون، سنة 1364هـ.ش، 438 صفحة، القطع الصغیر.
178 ـ فاطمة الزهراء المرأة النموذجیة فی الإسلام /فارسی، بعنوان: فاطمة زهرا، بانوى نمونة اسلام./ للشیخ إبراهیم أمینی. /قم، منشورات شفق، الطبعة الخامسةعشر، 247 صفحة، القطع المتوسط. عربه السید علی جمال غفار الحسینی./ تحت الطبع فی قم، سیصدر عن منشورات شفق.
179 ـ فاطمة علیها السلام زواجها وولادتها للحسن والحسین علیهما السلام ووفاتها /فی: شذرات الذهب فی أخبار من ذهب، الجزء1، صفحة 9 و10 ,15./ لأبی الفلاح عبد الحی ابن العماد الحنبلی، المتوفى 1089هـ. /بیروت، دار الآفاق الجدیدة.

180 ـ فاطمة سیدة النساء /لمحمد محمود زیتون المصری، مؤلف کتاب (الحافظ السلفی) المطبوع بالإسکندریة، قال فیه (صفحة 314) أن کتابه (فاطمة سیدة النساء) تحت الطبع./ انظر: أهل البیت ـ علیهم السلام ـ فی المکتبة العربیة، القسم المخطوط.
181 ـ فاطمة الصدیقة الکبرى علیها السلام /فارسی./ من: ناسخ التواریخ، المجلد4 من الکتاب الثانی /لمحمد تقی سبهر./ طهران، منشورات أمیر کبیر، سنة 1338هـ. ش، 352 صفحة. /انظر: طبعات الکتاب فی: فهرست خانبار مشار: 5117ـ 5118.
182 ـ فاطمة عند الجمهور /للمیرزا نجم الدین جعفر بن محمد الطهرانی العسکری، المولود سنة 1313 هجریة./ انظر: الذریعة 16/96.
183 ـ فاطمة هی فاطمة /فارسی، بعنوان: فاطمة فاطمة است./ للدکتور علی شریعتی. /طهران، حسینیة الإرشاد، سنة 1350 هـ. ش.
184 ـ الفاطمیات /أو: الأقوال فی عظمة سیدة نساء العالمین علیها السلام./ فارسی، بعنوان: الفاطمیات یا سخنان موزون در بزر کواری سیده زنان عالمیان حضرت زهرا علیها السلام. /للسید حسین الواعظی السبزواری./ مشهد، سنة 1351هـ. ش، 192 صفحة، القطع الصغیر.
185 ـ فاطمی دعوة إسلام /فی بیان من دعا إلى دین الإسلام وشید أرکانه من بنی فاطمة علیها السلام./ بالأوردیة، مجلدان. /للخواجة حسن نظامی الدهلوی الحیدر آبادی./ انظر: الذریعة 16/96ـ 97.
186 ـ فدک /فی: معجم البلدان، 2/238ـ 240./ لیاقوت الحموی، شهاب الدین أبی عبد الله یاقوت بن عبد الله الحموی الرومی البغدادی. /بیروت، دار صادر ودار بیروت، 1399هـ/ 1979م.
187 ـ فدک /فی: دائرة المعارف، الجزء 23، صفحة 179ـ 182./ للشیخ محمد حسین سلیمان الأعلمی. /قم، مؤسسة الأعلمی، 1390هـ/ 1970م.
188 ـ الفدک /لجعفر بن بکیر الخیاط./ مر بعنوان: رسالة فی قصة الفدک.
189 ـ کتاب فدک والکلام فیه /للشیخ طاهر، غلام أبی الجیش./ انظر: الذریعة 16/129، رجال النجاشی: 208، قال فی ذکر کتبه: کان الشیخ ـ رضی الله عنه ـ یذکر منها کتاباً له کلام فی فدک.
190 ـ فرائد السمطین فی فضائل المرتضى والبتول والسبطین /مجلدان./ لأبی عبد الله الحموی، إبراهیم بن سعد الدین محمد بن أبی بکر بن محمد بن حمویه بن محمد الجوینی، فرغ منه سنة 716هجریة. /تحقیق: الشیخ محمد باقر المحمودی./ بیروت، مؤسسة المحمودی، الطبعة الأولى 1398هـ/1978م.
191 ـ فضائل الخمسة من الصحاح الستة /3مجلدات. للسید مرتضى الحسینی الفیروزآبادی./ النجف، مطبعة النجف، 1383ـ 1384هـ. بیروت مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، الطبعة الرابعة 1402هـ/1982م.
192 ـ فضائل فاطمة /للحافظ أبی القاسم البغوی، عبد الله بن محمد بن عبد العزیز ابن بنت أحمد بن منیع، المتوفى 317هـ./ انظر: أهل البیت ـ علیهم السلام ـ فی المکتبة العربیة، القسم المخطوط.
193 ـ فضائل فاطمة بنت محمد صلى الله علیه وآله /فی: الجامع الصحیح وهو من سنن الترمذی، الجزء5، صفحة 698ـ702./ لأبی عیسى محمد بن سورة الترمذی (209ـ 297هـ). /تحقیق وتعلیق: إبراهیم عطوة عوض./ بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
194 ـ فضائل فاطمة الزهراء علیها السلام /للحافظ أبی حفص عمر بن أحمد البغدادی، المعروف بابن شاهین (297ـ 385هـ)./ تحقیق: محمد سعید الطریحی. /بیروت، مؤسسة الوفاء، 1405هـ/ 1985م.
195 ـ فضائل فاطمة الزهراء فی نظر الآخرین /فارسی، بعنوان: فضائل فاطمة زهراء از دیدکاه دیکران./ للشیخ ناصر مکارم الشیرازی. /مشهد، سنة 1366هـ. ش/1987میلادیة.
196 ـ فضائل فاطمة الزهراء /لأبی عبد الله الحاکم النیشابوری، الحافظ محمد بن عبد الله الضبی، المعروف بابن البیع (321ـ405هـ)./ انظر: الذریعة 16/258 و261، کشف الظنون 3/1277، هدیةالعارفین 2/59، الکنى والألقاب 2/170، تأسیس الشیعة لعلوم الإسلام: 294ـ 295.
197 ـ فضل فاطمة بنت رسول الله صلى الله علیه وآله وتزویجها /فی: موارد الظمان إلى زوائد ابن حبان، صفحة: 549ـ 551./ للحافظ نور الدین علی بن أبی بکر الهیثمی. /حققه ونشره: محمد عبد الرزاق حمزة./ بیروت، دار الکتب العلمیة.
198 ـ فهرس مصادر الدراسة عن الزهراء علیها السلام /لعلی محمد علی دخیل./ یأتی بعنوان: مصادر الدراسة عن الزهراء علیها السلام.
199 ـ قران السعدین فی أحوال البتول وأبی الحسنین علیهما السلام. /بالأوردیة./ طبعة الهند. /انظر: الذریعة 17/66.
200 ـ القصیدة الفاطمیة /مرت باسم: (البتول العذراء).
201 ـ قرة الأبصار ودرة الأبرار /اسم للمجلد الأول من کتاب (سحاب الدموع) وهو فی أحوال النبی والأمیر والبتول والإمام المجتبى علیهم السلام./ للشیخ مولى محمد بن مشهدی بابا النخجوانی. /مطبوع فی سنة 1316هـ. /انظر: الذریعة 17/71.

202 ـ قواعد العمل فی حل المعمی عن اسم فاطمة علیها السلام /فارسی./ وهو من معمیات الشیخ شرف الدین علی الیزدی المعمائی (ت 830هـ)./ وهذا الشرح والحل لمعاصره السید محمد بن علی الحسینی. /نسخة فی المکتبة الرضویة، ناقصة الآخر./انظر: الذریعة 17/186.
203 ـ کحل الناظرین فی تفضیل الزهراء على الأنبیاء والمرسلین. /للسید محمد مرتضى الحسینی الجونفوری، المتوفى فی حدود 1333هـ./ مطبوع فی سنة 1302هـ. /انظر: الذریعة 17/285.
204 ـ کشف الظلمات فی مبحث فدک والرد على (آیات البینات). /بالأوردیة./ انظر: الذریعة 18/41.
205 ـ کشف المحجة فی شرح خطبة اللمة لفاطمة الزهراء علیها السلام / للسید عبد الله بن محمد رضا الشبر الحسینی الحلی النجفی الکاظمی المسکن والمدفن (1188ـ1242هـ)./ نسخة فی المکتبة المرکزیة لجامعة البصرة، ضمن مجموع برقم 159./ وأخرى فی التستریة فی النجف./ وأخرى عند حفید المؤلف السید محمد بن علی بن الحسین بن عبد الله شبر، تاریخها 1225هـ./ انظر: الذریعة 18/58 و13/224، معارف الرجال 2/10.
206 ـ کلام فاطمة علیها السلام /لأبی الفرج الأصفهانی./ یأتی بعنوان: کتاب کلام فاطمة علیها السلام فی فدک.
207 ـ الکوثر فی مناقب ومصائب الزهراء علیها السلام /فارسی، بعنوان: کوثر، مناقب ومصائب حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها./ فرهنک نخعی. /مشهد، سنة 1364هـ.ش، 120 صفحة، القطع المتوسط.
208 ـ الکوکب الدری فی أحوال النبی والبتول والوصی /لمحمد مهدی الحائری./ النجف الأشرف، المطبعة العلمیة، 1951م. /النجف، المطبعة الحیدریة، 1955م، جزءان، 593 صفحة.
209 ـ مباحثة الجعفری والأشعری فی تفضیل فاطمة الزهراء على مریم بنت عمران /للشیخ نجم الدین جعفر بن محمد الطهرانی العسکری./ انظر: لذریعة 19/40.
210 ـ مثنوی فرخنامة فاطمی فی أحوالات فاطمة علیها السلام /فی قسمین: الأول ما نظمه محب علی خان حکمت، والقسم الثانی ما نظمه الحکیم کاظم حاذق الملک./ انظر: الذریعة 19/256.
211 ـ مجالس الأبرار /ترجمة عاشر البحار، الجزء الأول منه فی أحوال فاطمة علیها السلام./ للسید حامد حسین بن حسین الفیض آبادی الجنفوری، وعلیه تقریظ للسید أبی الحسن محمد بن علی بن صفدر الرضوی الکشمیری، المعروف بالسید أبی صاحب. /مطبوع سنة 1311هـ./ انظر: الذریعة 19/357.
212 ـ مجلس فی مناقب فاطمة علیها السلام /للحافظ السیوطی، جلال الدین أبی الفضل عبد الرحمن بن أبی بکر بن محمد، المتوفى 911هـ./ نسخة فی المکتبة السلیمانیة فی إسلامبول، برقم 13/1030. /انظر: معجم ما ألف عن رسول الله صلى الله علیه وآله: 225.
213 ـ مختصر الکلام فی وفیات النبی والزهراء والأئمة علیهم السلام. /لمحمد علی الحسینی الشاه عبد العظیمی./ النجف الأشرف، مطبعة حبل المتین، 1330هـ/1911م، 148 صفحة.
214 ـ مصباح الأئمة فی تاریخ أم الأئمة /لمیرزا أحمد، المتخلص بـ(منظور)./ انظر: الذریعة 21/100.
215 ـ المعصوم الثالث: فاطمة الزهراء /فارسی./ لجواد فاضل. /طهران، سنة 1336هـ. ش،221 صفحة، القطع المتوسط./ طهران، سنة 1346هـ. ش، الطبعة الثانیة، 199 صفحة، القطع الکبیر.
216 ـ المقلة العبراء فی تظلم الزهراء علیها السلام /للشیخ عبد علی بن الحسین الجزائری./ انظر: الذریعة 22/120، إیضاح المکنون 2/547.
217 ـ ملتقى الأصفیاء فی مناقب الإمام علی والسبطین والزهراء /للشیخ عبد الفتاح بن حسین راوه المکی، من طلبة العلم بالمسجد الحرام. طبعة مطبعة المدنی، 1387هـ./ انظر: أهل البیت علیهم السلام فی المکتبة العربیة، القسم المخطوط.
218 ـ ملحمة فی الزهراء البتول /وضعها على طریقة الموشح الذی یتکون من ثلاث قواف ورابعة./ للشیخ محسد بن إبراهیم المظفر، المولود فی النجف الأشرف، سنة 1319هـ. /انظر: شعراء الغری 7/275، شعراء النجف ـالمخطوطـ: 341.
219 ـ ملکة الإسلام /فی احتجاج الصدیقة علیها السلام فی أول مجلس بینها وبین الخلیفة./ فارسی، بعنوان: ملکه إسلام. للمیرزا خلیل الکمره أی./ طهران، سنة 1327هـ. ش. /طهران، سنة 1348هـ. ش، 312 صفحة، الطبعة الثانیة القطع الکبیر.
220 ـ ملکة الإسلام فاطمة الزهراء فی المسجد النبوی /فارسی./ لحسین حق شنوا./ طهران /سنة 1348هـ. ش.
221 ـ ملکة الإسلام فاطمة الزهراء /فارسی./ للشیخ محمد جواد النجفی. /طبع فی طهران./ انظر: فهرست خانبار مشار: 3328.
222 ـ ملکة الإسلام فاطمة الزهراء /القسم الأول: أول محکمة قضائیة بعد النبی صلى الله علیه وآله وسلم./ القسم الثانی: منبع ماء الحیاة. مطهران، المکتبة الإسلامیة، سنة 1348هـ. ش.
223 ـ مناقب علی والحسنین وأمهما فاطمة الزهراء علیهم السلام /لعبد المعطی أمین قلعجی./ حلب، 1979م.
224 ـ مناقب فاطمة /لعبد الرؤوف بن تاج العارفین بن علی المناوی، المتوفى سنة 1031هـ./ انظر: أهل البیت علیهم السلام فی المکتبة العربیة، القسم المخطوط.

225 ـ مناقب فاطمة /لأبی صالح المؤذن، أحمد بن عبد الملک بن علی النیسابوری الحافظ، المتوفى سنة 470 هجریة./ انظر: أهل البیت علیهم السلام فی المکتبة العربیة، القسم المخطوط.
226 ـ مناقب فاطمة بنت رسول الله صلى الله علیه وآله وفضلها وتزویجها بعلی /فی: مجمع الزوائد ومنبع الفوائد، الجزء9، صفحة 201ـ 212./ للحافظ نور الدین علی بن أبی بکر الهیثمی، المتوفى 807هـ، بتحریر الحافظین: العراقی وابن حجر. /بیروت، دار الکتاب العربی، الطبعة الثالثة 1402هـ/ 1982م.
227 ـ مناقب فاطمة الزهراء علیها السلام /للسیوطی./ تقدم بعنوان: الثغور الباسمة فی مناقب السیدة فاطمة.
228ـمناقب فاطمة الزهراء علیها السلام /للحاکم النیسابوری أبی عبد الله محمد بن عبد اللهـ، المتوفى 405هـ./ انظر: الذریعة 22/331.
229 ـ مناقب فاطمة الزهراء وحالاتها /نسخة منه عند المیرزا هادی الروضة خوان الخراسانی فی النجف الأشرف. /انظر: الذریعة 22/331.
230 ـ مناقب فاطمة الزهراء وولدها علیهم السلام /لأبی جعفر محمد بن جریر بن رستم بن جریر الآملی الطبری ـ صاحب (دلائل الإمامة) المعاصر للشیخ الطوسی. /انظر: الذریعة 22/332.
231 ـ المودة فی القربى فی فضائل فاطمة الزهراء /للسید خلف بن عبد المطلب بن حیدر بن محمد بن فلاح الموسوی الحویزی، کان معاصراً للشیخ البهائی./ انظر: إیضاح المکنون 2/604.
232 ـ کتاب مولد فاطمة الزهراء علیها السلام /للشیخ أبی عزیز الخطی، محمد بن عبد الله بن محمد./ انظر: الذریبعة 23/275.
233 ـ نخبة البیان فی تفضیل سیدة النسوان /فی حیاة الزهراء علیها السلام وفضائلها./ للسید عبد الرسول الشریعتمداری الجهرمی. /قم، مکتب الهادی، سنة 1366هـ. ش، 280 صفحة، القطع المتوسط.
234 ـ نداء الشیعة /بحث عن شخصیة الزهراء علیها السلام فارسی، بعنوان: ندای شیعهـ./ لمیر سید أحمد الروضاتی. /طهران، سنة 1351هـ. ش، 12 صفحة.
235 ـ نظم روایة ورقة فی مصائب الزهراء علیها السلام /للحسن بن الحسین بن عبد النبی./ نسخة فی مکتبة الطهرانی بسامراء، ضمن مجموعة کتابتها فی حدود 1000هـ. انظر: الذریعة 24/212.
236 ـ النفحات القدسیة فی حالات فاطمة المرضیة علیها السلام /فارسی./ لعبد الأمیر بن محمد البادکوبی، ألفه سنة 1357هـ. /انظر: الذریعة 24/250.
237 ـ الهدى /فی إثبات الإرث للأنبیاء، ورد الخبر الموضوع المشهور (نحن معاشر الأنبیاء لا نورث)/ بالأوردیة. /للسید علی بن أبی القاسم الرضوی القمی اللاهوری./ طبعة الهند. /انظر: الذریعة 25/202.
238 ـ هدی الملة إلى أن فدک من النحلة /لحسن بن أبی المعالی محمد باقر الحائری القزوینی (1296ـ 1380هـ/1879ـ 1960م)./ النجف الأشرف، 1352ه 76 صفحة، الطبعة الأولى. /القاهرة، الطبعة الأولى المحققة، 1396هـ/ 1976م، مطبوعات النجاح ـ16، 232 صفحة. /قم، أوفسیت.
239 ـ وفاة الزهراء علیها السلام /لیحیى بن الحسین بن عنبرة بن ناصر البحرانی، تلمیذ المحقق الکرکی./ انظر: الذریعة 25/119.
240 ـ وفاة الزهراء /للشیخ حسین آل عصفور./ تقدم بعنوان: الدرة الغراء فی وفاة الزهراء.
241 ـ وفاة الزهراء (رسالة فی...) /للسید محمد علی بن میرزا محمد بن هدایة الله الحسینی الرازی الشاه عبد العظیمی النجفی (1258ـ 1334هـ./ انظر: معارف الرجال 2/318.
242 ـ وفاة الزهراء /لأبی الحسن البکری المصری، المتوفى 953هـ، أستاذ الشهید الثانی./ انظر: الذریعة 25/119.
243 ـ وفاة الزهراء علیها السلام /للسید هاشم بن سلیمان بن إسماعیل الکتکانی البحرانی، المتوفى 1107هـ./ انظر: الذریعة 25/19.
244 ـ وفاة الصدیقة علیها السلام / للشیخ حسین ابن مؤلف (أنوار البدرین)./ انظر: الذریعة 2/420.
245 ـ وفاة فاطمة /فی: العبر فی خبر من غبر، الجزء1 صفحة 11./ للحافظ الذهبی، شمس الدین محمد بن أحمد بن عثمان الذهبی (ت 748هـ)./ تحقیق: محمد السعید بن بسیونی زغلول. /بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الأولى، 1405هـ/1985م.
246 ـ وفاة فاطمة وفضائلها رضی الله عنها /فی: مرآة الجنان وعبرة الیقظان فی معرفة ما یعتبر من حوادث الزمان، الجزء1، صفحة 61ـ 62./ حیدر آباد الدکن، 1337هـ، الطبعة الأولى. /بیروت، مؤسسة الأعلمی، 1390هـ، الطبعة الثانیة أوفیست.
247 ـ الید البیضاء فی مناقب الزهراء علیها السلام. /نکت من الأخبار الواردة فیها، الجزء الثانی من (أنوار المواهب). لعلی أکبر بن الحسین النهاوندی./ طبع سنة 1360هـ. /انظر: الذریعة 2/445 و25/277.
248 ـ یومیات فاطمة الزهراء علیها السلام /حیاتها الشخصیة ودورها الاجتماعی والسیاسی/ لأحمد الکاتب /طهران، سنة 1366هـ.ش/ 1987م، 156 صفحة، القطع المتوسط.

ج: کتب و مقالاتى در مورد فاطمه زهرا( شرکت کننده در مسابقه اى تحت همین نام)

1 ـ أم الشهداء فاطمة بنت محمد /مهدی عبد الحسین/ المسیب.
2 ـ رائدة فخر النساء /حیدر علی/ السعدی /المسیب.
3 ـ الزهراء سیدة الکساء ونساء الیوم /کریم أحمد الصائغ/ النجف.

4 ـ الزهراء فاطمة بنت محمد /عبد الزهراء عثمان محمد/ القرنة.
5 ـ الزهراء فی محراب الألم الخالد /عبد الکریم توفیق الطائی/ شقلاوهـ.
6 ـ الصدیقة فاطمة الزهراء /محمد رضا الحسانی/ النجف.
7 ـ الصدیقة فاطمة الزهراء بنت الرسالة المحمدیة /عبد المجید سماوی الجلوب/ الحلة.
8 ـ فاطمة الزهراء أم أبیها /فاضل المیلانی الحسینی/ النجف.
9 ـ فاطمة بضعة المصطفى /حیدر الشدیدی/ الناصریة.
10 ـ فاطمة الحوراء الإنسیة /جاسم هاشم العبادی/ العمارة.
11 ـ فاطمة الزهراء شهاب النبوة الثاقب /حسن عیسى الحکیم/ النجف.
12 ـ فاطمة الزهراء نداء الملایین /السید محمد تقی الخراسانی/ کربلاء.
13 ـ فاطمة الزهراء وتر فی غمد /سلیمان کتانی/ لبنان.
14 ـ فخر النساء فاطمة /خلیل رشید/ العمارة.

____________

منبع:

فاطمة بهجة قلب المصطفى

تألیف: أحمد الرحمانی الهمدانی

فاطمــــــه: خدایا! به گریــــــه طفلانم بعد مرگــــــم؛ از تو می خواهـــــــم...

قالَتْ علیها السلام : إ لهى وَ سَیِّدى ، اءسْئَلُکَ بِالَّذینَ اصْطَفَیْتَهُمْ، وَ بِبُکاءِ وَلَدَیَّ فى مُفارِقَتى اءَنْ تَغْفِرَ لِعُصاةِ شیعَتى ، وَشیعَةِ ذُرّیتَى .

ترجمه :
فاطمه(س) فرمود:

خداوندا! به حقّ اولیاء و مقرّبانى که آن ها را برگزیده اى ، و به گریه فرزندانم پس از مرگ و جدائى من با ایشان ، از تو مى خواهم  خطاکاران از شیعیان من و ذریه ام را ببخشى .

منبع:

چهل داستان و چهل حدیث از حضرت فاطمه زهرا علیها السلام
مؤ لف : عبداللّه صالحى
به نقل از:

کوکب الدّرىّ: ج 1، ص 254.

مقام معنوى فاطمه زهرا علیهاالسلام در کلام مقام معظم رهبرى

من از جنبه هاى معنوى و روحى و الهى آن بزرگوار (حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام ) حرفى نمى توانم بزنم . من کوچک تر از این هستم که آن چیزها را درک کنم ، حتى اگر کسى هم بتواند درک بکند نمى تواند آن چنان که حق اوست او را توصیف و بیان کند. آن جنبه هاى معنوى یک عالم جداگانه اى است ...
- این چه دانش والایى است ؟ این چه معرفت و حکمت بى نظیرى است که خداى متعال به یک زن در سنین جوانى مى بخشد؟ این مقام معنوى حضرت زهرا علیهاالسلام است . این مسائل معنوى تا حدود زیادى به فضایل علمى ارتباط پیدا مى کند. ارتباط پیدا مى کند به آن چه که از تلاش ‍ فاطمه زهرا علیهاالسلام ناشى مى شود...
- عبادت فاطمه زهرا علیهاالسلام یک عبادت نمونه است؛ حسن بصرى که یکى از عباد و زهاد دنیاى اسلام است ، درباره فاطمه زهرا علیهاالسلام مى گوید: به قدرى دختر پیغمبر صلى الله علیه و آله عبادت کرد و در محراب عبادت ایستاد که تورمت قدماها پاهاى آن بزرگوار از ایستادن در محراب عبادت ورم کرد.

منبع:

سخنرانی رهبرى در: 1371.9.25

از مختصات حضرت صدیقه سلام الله علیها

از مختصات حضرت صدیقه سلام الله علیها:

من راجع به حضرت صدیقه سلام الله علیها خودم را قاصر مى دانم ذکرى بکنم ، فقط اکتفا مى کنم به یک روایت که در کافى شریفه است و با سند معتبر نقل شده است و آن روایت این است که حضرت صادق سلام الله علیه مى فرماید: فاطمه سلام الله علیها بعد از پدرش 75 روز زنده بودند، در این دنیا بودند و حزن و شدت برایشان غلبه داشت و جبرئیل امین مى آمد خدمت ایشان و به ایشان تعزیت عرض مى کرد و مسائلى از آینده نقل مى کرد. ظاهر روایت این است که در این 75 روز مراوده اى بوده است یعنى رفت و آمد جبرئیل زیاد بوده است و گـمان ندارم که غیر از طبقه اول از انبیاء عظام درباره کسى این طور وارد شده باشد که در ظرف 75 روز جبرئیل امین رفت و آمد داشته است و مسائل را در آتیه اى که واقع مى شده است ، مسائل را ذکر کرده است و آنچه که به ذریه او مى رسیده است در آتیه ، ذکر کرده است و حضرت امیر هم آنها را نوشته است ، کاتب وحى بوده است حضرت امیر، همان طورى که کاتب وحى رسول خدا بوده است و البته آن وحى به معناى آوردن احکام ، تمام شد به رفتن رسول اکرم کاتب وحى حضرت صدیقه در این 75 روز بوده است . مساءله آمدن جبرئیل براى کسى یک مساءله ساده نیست ، خیال نشود که جبرئیل براى هر کسى مى آید و امکان دارد بیاید، این یک تناسب لازم است بین روح آن کسى که جبرئیل مى خواهد بیاید و مقام جبرئیل که روح اعظم است . چـه ما قائل بشویم به این که قضیه تنزیل ، تنزل جبرئیل ، به واسطه روح اعظم خود این ولى است یا پـیغمبر است ، او تنزیل مى دهد او را و وارد مى کند تا مرتبه پایین یا بگوییم که خیر، حق تعالى او را ماءمور مى کند که برو و این مسائل را بـگـو. چـه آن قسم بـگـوییم که بعض اهل نظر مى گـویند و چـه این قسم بـگـوییم که بعض اهل ظاهر مى گـویند، تا تناسب ما بین روح این کسى که جبرئیل مى آید پیش او و بین جبرئیل که روح اعظم است نباشد، امکان ندارد این معنا و این تناسب بین جبرئیل که روح اعظم است و انبیاء درجه اول بوده است مثل رسول خدا و موسى و عیسى و ابراهیم و امثال اینها، بین همه کس نبوده است بعد از این هم بین کسى دیگر نشده است ، حتى درباره ائمه هم من ندیده ام که وارد شده باشد این طور که جبرئیل بر آنها نازل شده باشد، فقط این است که براى حضرت زهرا سلام الله علیهاست که آن که من دیده ام که جبرئیل به طور مکرر در این 75 روز وارد مى شده و مسائل آتیه اى که بر ذریه او مى گـذشته است ، این مسائل را مى گـفته است و حضرت امیر هم ثبت مى کرده است و شاید یکى از مسائلى که گـفته است ، راجع به مسائلى است که در عهد ذریه بلند پایه او حضرت صاحب سلام الله علیه است براى او ذکر کرده است که مسائل ایران جزو آن مسائل باشد، ما نمى دانیم ، ممکن است . در هر صورت من این شرافت و فضیلت را از همه فضایلى که براى حضرت زهرا ذکر کرده اند !!! با این که آنها هم فضایل بزرگـى است !!! این فضیلت را من بالاتر از همه مى دانم که براى غیر انبیا علیهم السلام ، آن هم نه همه انبیا، براى طبقه بالاى انبیا علیهم السلام و بعض از اولیایى که در رتبه آنها هست ، براى کسى دیـگـر حاصل نشده . و با این تعبیرى که مراوده داشته است جبرئیل در این هفتاد و چند روز، براى هیچ کس تاکنون واقع نشده و این از فضایلى است که از مختصات حضرت صدیقه سلام الله علیهاست .

منبع:

صحیفه نور

مقام معنوى فاطمه زهرا علیهاالسلام در کلام امام خمینى قدس سره

 اگر مرد بود؛ نبى بود!

تمام ابعادى که براى زن متصور است و براى یک انسان متصور است در فاطمه زهرا سلام الله علیها جلوه کرده و بوده است یک زن معمولى نبوده است ، یک زن روحانى ، یک زن ملکوتى ، یک انسان به تمام معنا انسان ، تمام نسخه انسانیت ، تمام حقیقت زن ، تمام حقیقت انسان . او زن معمولى نیست ، او موجود ملکوتى است که در عالم به صورت انسان ظاهر شده است ، بلکه موجود الهى جبروتى در صورت یک زن ظاهر شده است...

تمام هویت هاى کمالى که در انسان متصور است و در زن تصور دارد، تمام در این زن است ...

زنى که اگر مرد بود نبى بود، زنى که اگـر مرد بود به جاى رسول الله بود...

جلوه هاى ملکوتى ، جلوه هاى الهى ، جلوه هاى جبروتى ، جلوه هاى ملکى و ناسوتى همه در این موجود مجتمع است . انسانى است به تمام معنا انسان ، زنى است به تمام معنا زن . از براى زن ابعاد مختلفه است ، چنانچه براى مرد و براى انسان . این ورق صورى طبیعى نازل ترین مرتبه انسان است و نازلترین مرتبه زن است و نازلترین مرتبه مرد است . لکن از همین مرتبه نازل حرکت به سوى کمال است . انسان موجود متحرک است ، از مرتبه طبیعت تا مرتبه غیبت ، تا فنا بر الوهیت . براى صدیقه طاهره این مسائل ، این معانى حاصل است . از مرتبه طبیعت ، شروع کرده است ، حرکت کرده است ، حرکت معنوى ، با قدرت الهى ، با دست غیبى ، با تربیت رسول الله (ص ) مراحل را طى کرده است تا رسیده است به مرتبه اى که دست همه از او کوتاه است...

از مختصات حضرت صدیقه سلام الله علیها:

من راجع به حضرت صدیقه سلام الله علیها خودم را قاصر مى دانم ذکرى بکنم ، فقط اکتفا مى کنم به یک روایت که در کافى شریفه است و با سند معتبر نقل شده است و آن روایت این است که حضرت صادق سلام الله علیه مى فرماید: فاطمه سلام الله علیها بعد از پدرش 75 روز زنده بودند، در این دنیا بودند و حزن و شدت برایشان غلبه داشت و جبرئیل امین مى آمد خدمت ایشان و به ایشان تعزیت عرض مى کرد و مسائلى از آینده نقل مى کرد. ظاهر روایت این است که در این 75 روز مراوده اى بوده است یعنى رفت و آمد جبرئیل زیاد بوده است و گـمان ندارم که غیر از طبقه اول از انبیاء عظام درباره کسى این طور وارد شده باشد که در ظرف 75 روز جبرئیل امین رفت و آمد داشته است و مسائل را در آتیه اى که واقع مى شده است ، مسائل را ذکر کرده است و آنچه که به ذریه او مى رسیده است در آتیه ، ذکر کرده است و حضرت امیر هم آنها را نوشته است ، کاتب وحى بوده است حضرت امیر، همان طورى که کاتب وحى رسول خدا بوده است و البته آن وحى به معناى آوردن احکام ، تمام شد به رفتن رسول اکرم کاتب وحى حضرت صدیقه در این 75 روز بوده است . مساءله آمدن جبرئیل براى کسى یک مساءله ساده نیست ، خیال نشود که جبرئیل براى هر کسى مى آید و امکان دارد بیاید، این یک تناسب لازم است بین روح آن کسى که جبرئیل مى خواهد بیاید و مقام جبرئیل که روح اعظم است . چـه ما قائل بشویم به این که قضیه تنزیل ، تنزل جبرئیل ، به واسطه روح اعظم خود این ولى است یا پـیغمبر است ، او تنزیل مى دهد او را و وارد مى کند تا مرتبه پایین یا بگوییم که خیر، حق تعالى او را ماءمور مى کند که برو و این مسائل را بـگـو. چـه آن قسم بـگـوییم که بعض اهل نظر مى گـویند و چـه این قسم بـگـوییم که بعض اهل ظاهر مى گـویند، تا تناسب ما بین روح این کسى که جبرئیل مى آید پیش او و بین جبرئیل که روح اعظم است نباشد، امکان ندارد این معنا و این تناسب بین جبرئیل که روح اعظم است و انبیاء درجه اول بوده است مثل رسول خدا و موسى و عیسى و ابراهیم و امثال اینها، بین همه کس نبوده است بعد از این هم بین کسى دیگر نشده است ، حتى درباره ائمه هم من ندیده ام که وارد شده باشد این طور که جبرئیل بر آنها نازل شده باشد، فقط این است که براى حضرت زهرا سلام الله علیهاست که آن که من دیده ام که جبرئیل به طور مکرر در این 75 روز وارد مى شده و مسائل آتیه اى که بر ذریه او مى گـذشته است ، این مسائل را مى گـفته است و حضرت امیر هم ثبت مى کرده است و شاید یکى از مسائلى که گـفته است ، راجع به مسائلى است که در عهد ذریه بلند پایه او حضرت صاحب سلام الله علیه است براى او ذکر کرده است که مسائل ایران جزو آن مسائل باشد، ما نمى دانیم ، ممکن است . در هر صورت من این شرافت و فضیلت را از همه فضایلى که براى حضرت زهرا ذکر کرده اند !!! با این که آنها هم فضایل بزرگـى است !!! این فضیلت را من بالاتر از همه مى دانم که براى غیر انبیا علیهم السلام ، آن هم نه همه انبیا، براى طبقه بالاى انبیا علیهم السلام و بعض از اولیایى که در رتبه آنها هست ، براى کسى دیـگـر حاصل نشده . و با این تعبیرى که مراوده داشته است جبرئیل در این هفتاد و چند روز، براى هیچ کس تاکنون واقع نشده و این از فضایلى است که از مختصات حضرت صدیقه سلام الله علیهاست .

زنی بزرگـ در حجره ای کو چک:

- زنى که در حجره اى کوچک و خانه اى محقر انسان هایى تربیت کرد که نورشان از بسیط خاک تا آن سوى افلاک و از عالم ملک تا آن سوى ملکوت اعلا مى درخشد.

منبع:

صحیفه نور

( انفـــــــــــاق ) و وعده هاى الهى وشیطانى

الشَّیْطَانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ وَیَأْمُرُکُمْ بِالْفَحْشَاءِ وَاللَّهُ یَعِدُکُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَفَضْلًا وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ (268) - سوره مبارکه بقره-

تفسیر:
از آنجا که آیات قبلى در موضوع انفاق بود؛ در اینجا به یکى از موانع مهم آن پرداخته و آن وسوسه هاى شیطانى در زمینه انفاق است ، که انسان را از فقر و تنگدستى میترساند، به خصوص اگر اموال خوب و قابل استفاده را انفاق کند، و چه بسا این وسوسه هاى شیطانى مانع از انفاقهاى مستحبى در راه خدا و حتى انفاقهاى واجب مانند زکات و خمس گردد.
در این راستا مى فرماید: (شیطان به هنگام انفاق به شما وعده فقر و تهیدستى مى دهد) (الشیطان یعدکم الفقر).
و مى گوید: تامین آینده خود و فرزندانتان را فراموش نکنید و از امروز فردا را ببینید و آنچه بر خویشتن روا است بر دیگرى روا نیست و امثال این وسوسه هاى گمراه کننده ، به علاوه (او شما را وادار به معصیت و گناه مى کند) (و یامرکم بالفحشاء).

...

صندوقچه اى عجیب از عهد قدیم!

أَلَمْ تَرَ إِلَى الْمَلَإِ مِنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ مِنْ بَعْدِ مُوسَى إِذْ قَالُوا لِنَبِیٍّ لَهُمُ ابْعَثْ لَنَا مَلِکًا نُقَاتِلْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ قَالَ هَلْ عَسَیْتُمْ إِنْ کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِتَالُ أَلَّا تُقَاتِلُوا قَالُوا وَمَا لَنَا أَلَّا نُقَاتِلَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَقَدْ أُخْرِجْنَا مِنْ دِیَارِنَا وَأَبْنَائِنَا فَلَمَّا کُتِبَ عَلَیْهِمُ الْقِتَالُ تَوَلَّوْا إِلَّا قَلِیلًا مِنْهُمْ وَاللَّهُ عَلِیمٌ بِالظَّالِمِینَ (246) وَقَالَ لَهُمْ نَبِیُّهُمْ إِنَّ اللَّهَ قَدْ بَعَثَ لَکُمْ طَالُوتَ مَلِکًا قَالُوا أَنَّى یَکُونُ لَهُ الْمُلْکُ عَلَیْنَا وَنَحْنُ أَحَقُّ بِالْمُلْکِ مِنْهُ وَلَمْ یُؤْتَ سَعَةً مِنَ الْمَالِ قَالَ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاهُ عَلَیْکُمْ وَزَادَهُ بَسْطَةً فِی الْعِلْمِ وَالْجِسْمِ وَاللَّهُ یُؤْتِی مُلْکَهُ مَنْ یَشَاءُ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ (247) وَقَالَ لَهُمْ نَبِیُّهُمْ إِنَّ آَیَةَ مُلْکِهِ أَنْ یَأْتِیَکُمُ التَّابُوتُ فِیهِ سَکِینَةٌ مِنْ رَبِّکُمْ وَبَقِیَّةٌ مِمَّا تَرَکَ آَلُ مُوسَى وَآَلُ هَارُونَ تَحْمِلُهُ الْمَلَائِکَةُ ... -ایات 246 تا 252 سوره مبارکه بقره-

ترجمه:

246 - آیا مشاهده نکردى جمعى از بنى اسرائیل را بعد از موسى ، که به پیامبر خود گفتند: زمامدار (و فرماندهى ) براى ما انتخاب کن ! تا (زیر فرمان او) در راه خدا پیکار کنیم . پیامبر آنها گفت : شاید اگر دستور پیکار به شما داده شود، (سرپیچى کنید، و) در راه خدا، جهاد و پیکار نکنید! گفتند: چگونه ممکن است در راه خدا پیکار نکنیم ، در حالى که از خانه ها و فرزندانمان رانده شده ایم ، (و شهرهاى ما به وسیله دشمن اشغال ، و فرزندان ما اسیر شدهاند)؟! اما هنگامى که دستور پیکار به آنها داده شد، جز عده کمى از آنان ، همه سرپیچى کردند. و خداوند از ستمکاران ، آگاه است .
247 - و پیامبرشان به آنها گفت : خداوند (طالوت ) را براى زمامدارى شما مبعوث (و انتخاب ) کرده است ، گفتند: چگونه او بر ما حکومت کند، با اینکه ما از او شایسته تریم ، و او ثروت زیادى ندارد؟! گفت : خدا او را بر شما برگزیده ، و او را در علم و (قدرت ) جسم ، وسعت بخشیده است . خداوند، ملکش را به هر کس بخواهد، مى بخشد، و احسان خداوند، وسیع است ، و (از لیاقت افراد براى منصبها) آگاه است .
248 - و پیامبرشان به آنها گفت : نشانه حکومت او، این است که (صندوق عهد) به سوى شما خواهد آمد. (همان صندوقى که ) در آن ، آرامشى از پروردگار شما، و یادگارهاى خاندان موسى و هارون قرار دارد، در حالى که فرشتگان ، آن را حمل مى کنند. در این موضوع ، نشانه اى (روشن ) براى شماست ، اگر ایمان داشته باشید.

249 - و هنگامى که طالوت (به فرماندهى لشکر بنى اسرائیل منصوب شد، و) سپاهیان را با خود بیرون برد، به آنها گفت : خداوند، شما را به وسیله یک نهر آب ، آزمایش مى کند، آنها (که به هنگام تشنگى ،) از آن بنوشند، از من نیستند، و آنها که جز یک پیمانه با دست خود، بیشتر از آن نخورند، از من هستند! جز عده کمى ، همگى از آن آب نوشیدند. سپس هنگامى که او، و افرادى که با او ایمان آورده بودند، (و از بوته آزمایش ، سالم به در آمدند،) از آن نهر گذشتند، (از کمى نفرات خود، ناراحت شدند، و عده اى ) گفتند: امروز، ما توانایى مقابله با جالوت و سپاهیان او را نداریم . اما آنها که مى دانستند خدا را ملاقات خواهند کرد (و به روز رستاخیز، ایمان داشتند) گفتند، چه بسیار گروههاى کوچکى که به فرمان خدا، بر گروههاى عظیمى پیروز شدند! و خداوند، با صابران (و استقامت کنندگان ) است .
250 - و هنگامى که در برابر جالوت و سپاهیان او قرار گرفتند گفتند: پروردگارا! پیمانه شکیبایى و استقامت را بر ما بریز! و قدمهاى ما را ثابت بدار! و ما را بر جمعیت کافران ، پیروز بگردان !
251 - سپس به فرمان خدا، آنها سپاه دشمن را به هزیمت وا داشتند. و ((داوود)) (نوجوان نیرومند و شجاعى که در لشکر طالوت بود)، جالوت را کشت ، و خداوند، حکومت و دانش را به او بخشید، و از آنچه مى خواست به او تعلیم داد. و اگر خداوند، بعضى از مردم را به وسیله بعضى دیگر دفع نمى کرد، زمین را فساد فرا مى گرفت ، ولى خداوند نسبت به جهانیان ، لطف و احسان دارد.
252 - اینها، آیات خداست که به حق ، بر تو مى خوانیم ، و تو، از رسولان (ما) هستى .

تفسیر:

...

ستمکارترین فرد از دیدگاه قرآن

وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ مَنَعَ مَسَاجِدَ اللَّهِ أَنْ یُذْکَرَ فِیهَا اسْمُهُ وَسَعَى فِی خَرَابِهَا أُولَئِکَ مَا کَانَ لَهُمْ أَنْ یَدْخُلُوهَا إِلَّا خَائِفِینَ لَهُمْ فِی الدُّنْیَا خِزْیٌ وَلَهُمْ فِی الْآَخِرَةِ عَذَابٌ عَظِیمٌ (114) -سوره مبارکه بقره-

شان نزول :
1. در کتاب (اسباب النزول ) از (ابن عباس ) چنین آمده که این آیه در مورد (فطلوس ) رومى و یاران مسیحى او نازل شده است ، آنها با بنى اسرائیل جنگیدند و تورات را آتش زدند و فرزندان آنها را به اسارت گرفتند، بیت المقدس را ویران ساختند و مردارها در آن ریختند.
مرحوم (طبرسى ) در (مجمع البیان ) از (ابن عباس ) نقل مى کند که این کوشش در تخریب و نابودى بیت المقدس همچنان ادامه داشت تا زمانى که به دست مسلمانان فتح شد.
2. در روایتى از امام صادق (علیه السلام ) نیز مى خوانیم که این آیه در مورد قریش نازل گردید، در آن هنگام که پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلم ) را از ورود به شهر مکه و مسجد الحرام جلوگیرى مى کردند

3. بعضى شأن نزول سومى براى آیه گفته اند و آن اینکه منظور مکانهائى است که مسلمانان در مکه براى نماز داشتند و مشرکان پس از هجرت پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلم ) آنها را ویران کردند.
هیچ مانعى ندارد که نزول آیه ناظر به تمام این حوادث بوده باشد، بنابر این هر یک از شان نزولهاى فوق یکى از ابعاد مساءله را منعکس مى کند .

تفسیر:
بررسى شان نزول هاى فوق نشان مى دهدکه روى سخن در آیه به هر سه گروه ، یهود و نصارى و مشرکان ، است ، هر چند بحثهاى آیات گذشته بیشتر به یهود اشاره مى کرد و گاهى به نصارى .
به هر حال (یهود) با ایجاد وسوسه در مساءله تغییر قبله کوشش داشتند که مسلمانان به سمت بیت المقدس نماز بخوانند تا با این کار هم تفوقى بر آنها داشته باشند و هم مسجد الحرام و کعبه را از رونق بیندازند.
(مشرکان مکه ) نیز با منع پیامبر اسلام (صلى اللّه علیه و آله و سلم ) و مسلمانان از زیارت خانه خدا عملا به سوى خرابى این بناى الهى گام برمیداشتند.
(مسیحیان ) نیز با گرفتن بیت المقدس و ایجاد وضع ناهنجارى که در بالا از ابن عباس نقل شد در تخریب آن میکوشیدند.

قرآن در برابر این سه گروه و تمام کسانى که در راهى مشابه آنها گام بر میدارند مى گوید:( چه کسى ستمکارتر است از آنها که از بردن نام خدا در مساجد الهى جلوگیرى مى کنند و سعى در ویرانى آنها دارند) (و من اظلم ممن منع مساجد الله ان یذکر فیها اسمه و سعى فى خرابها).
به این ترتیب قرآن این جلوگیرى را ستمى بزرگ و عاملان آن را ستمکارترین مردم معرفى مى کند و راستى هم چه ستمى از این بالاتر که در تخریب پایگاه هاى توحید بکوشند و مردم را از یاد حق باز دارند و شرک و فساد را در جامعه گسترش دهند.
سپس در ذیل این آیه مى گوید:( شایسته نیست آنها جز با ترس و وحشت وارد این اماکن شوند) (اولئک ما کان لهم ان یدخلوها الا خائفین ).

یعنى مسلمانان و موحدان جهان باید آنچنان محکم بایستند که دست این ستمگران از این اماکن مقدس کوتاه گردد و احدى از آنان نتوانند آشکارا و بدون ترس و وحشت وارد این مکانهاى مقدس شوند.

از تو در مورد حیض سؤال می کنند؛ بگو ...

وَیَسْأَلُونَکَ عَنِ الْمَحِیضِ قُلْ هُوَ أَذًى فَاعْتَزِلُوا النِّسَاءَ فِی الْمَحِیضِ وَلَا تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّى یَطْهُرْنَ فَإِذَا تَطَهَّرْنَ فَأْتُوهُنَّ مِنْ حَیْثُ أَمَرَکُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ وَیُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ (222) نِسَاؤُکُمْ حَرْثٌ لَکُمْ فَأْتُوا حَرْثَکُمْ أَنَّى شِئْتُمْ وَقَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّکُمْ مُلَاقُوهُ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ (223) - سوره مبارکه بقره-

تفسیر:

زنان در هر ماه به مدت حداقل سه روز و حداکثر ده روز قاعده مى شوند و آن عبارت از خونى است که با اوصاف خاصى که در کتب فقه آمده از رحم زن خارج مى گردد، زن را در چنین حال حائض و آن خون را خون حیض مى گویند،

آیین کنونى یهود و نصارا احکام ضد یکدیگر در مورد آمیزش مردان با چنین زنانى دارند که براى هر کس حالت استفهام ایجاد مى نماید
جمعى از یهود مى گویند معاشرت مردان با اینگونه زنان مطلقا حرام است هر چند که به صورت غذا خوردن سر یک سفره و یا زندگى در یک اطاق باشد مثلا مى گویند جائى که زن حائض بنشیند مرد نباید بنشیند، اگر نشست باید لباس خود را بشوید و الا نجس است ، و نیز اگر در رختخواب او بخوابد لباس و بدن را باید شستشو دهد، بطور خلاصه زن را در این مدت یک موجود ناپاک و لازم الاجتناب مى دانند.
در مقابل این گروه نصارا هستند که مى گویند: هیچ گونه فرقى میان حالت حیض زنان و غیر حیض نیست ، همه گونه معاشرت حتى آمیزش جنسى با آنان بى مانع است !
مشرکین عرب به خصوص آنها که در مدینه زندگى مى کردند، کم و بیش به خلق و خوى یهود انس گرفته بودند و با زنان حائض مانند یهود رفتار مى کردند و در زمان عادت ماهیانه از آنها جدا مى شدند، همین اختلاف در آیین و افراط و تفریطهاى غیر قابل گذشت سبب شد که بعضى از مسلمانان از پیغمبر اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم ) در این باره سئوال کنند، در پاسخ آنان این آیه نازل شد.

درباره (خون ) حیض از تو سوال مى کنند بگو چیز زیان آورى است (و یسئلونک عن المحیض قل هو اذى ).
و بلافاصله مى افزاید: حال که چنین است از زنان در حالت قاعدگى کناره گیرى نمائید، و با آنها آمیزش جنسى نکنید تا پاک شوند (فاعتزلوا النساء فى المحیض و لا تقربوهن حتى یطهرن ).
ولى هنگامى که پاک شوند، از طریقى که خدا به شما فرمان داده با آنها آمیزش کنید که خداوند توبه کنندگان و پاکان را دوست دارد (فاذا تطهرن فاتوهن من حیث امرکم الله ان الله یحب التوابین و یحب المتطهرین ).

 محیض (مصدر میمى) و به معنى عادت ماهیانه است... که قرآن ، آن را اذى (چیز آلوده یا زیان آور) معرفى کرده است ، و در حقیقت این جمله ، فلسفه حکم اجتناب از آمیزش جنسى زنان را در حالت قاعدگى که در جمله بعد آمده است بیان مى کند، زیرا آمیزش در چنین حالتى ، علاوه بر اینکه تنفرآور است ، زیانهاى بسیارى به بار مى آورد که طب امروز نیز آن را اثبات کرده ، از جمله احتمال عقیم شدن مرد و زن ، و ایجاد یک محیط مساعد براى پرورش میکرب بیماریهاى آمیزشى (مانند سفلیس و سوزاک ) و نیز التهاب اعضاء تناسلى زن و وارد شدن خون آلوده به داخل عضو تناسلى مرد و غیر اینها که در کتب طب آمده است ، لذا پزشکان ، آمیزش جنسى با چنین زنانى را ممنوع اعلام مى کنند.

منشا پیدایش خون حیض:

، مربوط به احتقان و پر خون شدن عروق رحم ، سپس پوسته پوسته شدن مخاط آن ، و جریان خونهاى موجود است ، ترشح خون مزبور، ابتداء نامنظم و بى رنگ است ، ولى بزودى سرخ رنگ و منظم مى شود و در اواخر کار بار دیگر کم رنگ و نامرتب مى گردد.
اصولا خونى که هنگام عادت ماهیانه دفع مى شود، خونى است که هر ماه در عروق داخلى رحم ، براى تغذیه جنین احتمالى جمع مى گردد، زیرا میدانیم رحم زن در هر ماه تولید یک تخمک مى کند، و مقارن آن عروق داخلى رحم به عنوان آماده باش براى تغذیه نطفه مملو از خون مى شود، اگر در این موقع که تخمک وارد رحم مى شود، اسپرم که نطفه مرد است در آنجا موجود باشد، تشکیل نطفه و جنین مى دهد و خونهاى موجود در عروق رحم صرف تغذیه آن مى شود، در غیر این صورت ، بر اثر پوسته پوسته شدن مخاط رحم ، و شکافتن جدار رگها، خون موجود خارج مى شود و این همان خون حیض است ، و از اینجا دلیل دیگرى براى ممنوع بودن آمیزش جنسى در این حال به دست مى آید، زیرا رحم زن در موقع تخلیه این خونها هیچ گونه آمادگى طبیعى براى پذیرش نطفه ندارد و لذا از آن صدمه مى بیند.

جمله یطهرن به گفته بسیارى از مفسران به معنى پاک شدن زنان از خون حیض است ، و اما جمله فاذا تطهرن را بسیارى به معنى غسل کردن گرفته اند، بنابراین طبق جمله اول ، به هنگام پاک شدن از خون ، آمیزش جنسى جایز است هر چند غسل نکرده باشد و طبق جمله دوم ، تا غسل نکند جایز نیست .
بنابراین آیه خالى از ابهام نیست ، ولى با توجه به اینکه جمله دوم تفسیرى است بر جمله اول و نتیجه آن - لذا با فاء تفریع عطف شده - به نظر مى رسد که تطهرن نیز به معنى پاک شدن از خون است ، بنابراین با پاک شدن از عادت ، آمیزش مجاز است ، به خصوص اینکه در آغاز آیه هیچ سخنى از وجوب غسل در میان نبود و این همان قولى است که فقهاى بزرگ نیز در فقه به آن فتوا داده اند که بعد از پاک شدن از خون حتى قبل از غسل ، آمیزش جنسى جایز است ، ولى بدون شک ، بهتر این است که بعد از غسل کردن باشد...

هدف از آمیزش جنسى:

در آیه دوم ، اشاره زیبائى به هدف نهایى آمیزش جنسى کرده ، مى فرماید: همسران شما محل بذرافشانى شما هستند (نساوکم حرث لکم ).
بنابراین هر زمان بخواهید مى توانید با آنها آمیزش نمائید (فاتوا حرثکم انى شئتم ).
در اینجا زنان تشبیه به مزرعه شده اند، و این تشبیه ممکن است براى بعضى سنگین آید که چرا اسلام درباره نیمى از نوع بشر چنین تعبیرى کرده است در حالى که نکته باریکى در این تشبیه نهفته شده ، در حقیقت قرآن مى خواهد ضرورت وجود زن را در اجتماع انسانى نشان دهد که زن وسیله اطفاء شهوت و هوسرانى مردان نیست ، بلکه وسیله اى است براى حفظ حیات نوع بشر، این سخن در برابر آنها که نسبت به جنس زن همچون یک بازیچه یا وسیله هوسبازى مى نگرند، هشدارى محسوب مى شود...

انى از اسماء شرط است و غالبا به معنى متى که به معنى زمان است استعمال مى شود، و در این صورت آن را انى زمانیه مى گویند و گاهى نیز به معنى مکان است ، مانند آنچه در آیه 37 سوره آل عمران آمده : قال یا مریم انى لک هذا قالت هو من عند الله ، زکریا گفت اى مریم ! این غذا (ى بهشتى ) را از کجا آوردهاى ؟، گفت : از نزد خدا.
اگر انى در آیه فوق زمانیه باشد، توسعه زمانى مساله آمیزش جنسى را بیان مى کند، یعنى در هر ساعتى از شب و روز مجاز هستید و اگر مکانیه باشد، توسعه در مکان و چگونگى انواع آمیزش است .
این احتمال نیز وجود دارد که اشاره به هر دو جنبه باشد و به این ترتیب ، دو همسر مى توانند هر گونه و در هر زمان و مکان ، از لذت جنسى بهره گیرند، (جز آنچه در قانون شرع ممنوع شده است ).

سپس در ادامه آیه مى افزاید: با اعمال صالح و پرورش فرزندان صالح ، آثار نیکى براى خود از پیش بفرستید (و قدموا لانفسکم ).
اشاره به اینکه هدف نهایى از آمیزش جنسى ، لذت و کامجوئى نیست بلکه باید از این موضوع ، براى ایجاد و پرورش فرزندان شایسته ، استفاده کرد، و آن را به عنوان یک ذخیره معنوى براى فرداى قیامت از پیش بفرستید، این سخن هشدار مى دهد که باید در انتخاب همسر، اصولى را رعایت کنید که به این نتیجه مهم ، یعنى تربیت فرزندان صالح و نسل شایسته انسانى منتهى شود.
در حدیثى نیز از پیامبر اسلام (صلى الله علیه و آله و سلم ) مى خوانیم که فرمود: اذا مات الانسان انقطع امله الا عن ثلاث : صدقة جاریة و علم ینتفع به و ولد صالح یدعوا له ، هنگامى که انسان مى میرد امید او جز از سه چیز قطع مى شود: صدقات جاریه (اموالى که از منافع آن مرتبا بهره گیرى مى شود) و علمى که از آن سود مى برند و فرزند صالحى که براى او دعا مى کند.
در حدیث دیگرى از امام صادق (علیه السلام ) مى خوانیم که فرمود: لیس یتبع الرجل بعد موته من الاجر الا ثلاث خصال : صدقة اجراها فى حیاته فهى تجرى بعد موته ، و سنة هدى سنها فهى تعمل بها بعد موته ، و ولد صالح یستغفر له ، هیچ گونه اجر و پاداشى بعد از مرگ به دنبال انسان نمى آید مگر سه چیز: صدقه جاریه اى که در حیات خود فراهم ساخته و بعد از مرگش ادامه دارد (مانند بناهاى خیر) و سنت هدایت گرى که آن را بر قرار کرده و بعد از مرگ او به آن عمل مى کنند، و فرزند صالحى که براى او استغفار کند.
همین مضمون در روایات متعدد دیگرى نیز وارد شده است ، و در بعضى از روایات ، شش موضوع ذکر شده که اولین آنها فرزند صالح است .
به این ترتیب فرزندان صالح در کنار آثار علمى و تالیف کتابهاى هدایت کننده و تاسیس بناهاى خیر همچون مسجد و بیمارستان و کتابخانه قرار گرفته اند.

و در پایان آیه ، دستور به تقوا مى دهد و مى فرماید: تقواى الهى پیشه کنید و بدانید او را ملاقات خواهید کرد، و به مومنان بشارت دهید بشارت رحمت الهى و سعادت و نجات در سایه تقوا (و اتقوا الله و اعلموا انکم ملاقوه و بشر المومنین ).
از آنجا که مساله آمیزش جنسى ، مساله اى است مهم ، و با پرجاذبه ترین غرایز انسان سر و کار دارد، خداوند در این جمله هاى آخر، مومنان را به دقت در این امر، و پرهیز از هر گونه گناه و انحراف ، دعوت فرموده و به آنها هشدار مى دهد که بدانید همگى به ملاقات پروردگار خواهید شتافت و تنها راه نجات ایمان و تقواى در سایه ایمان است .

ذکر طهارت و توبه در کنار یکدیگر در آیات فوق ممکن است اشاره به این باشد که طهارت ، مربوط به پاکیزگى ظاهر، و توبه اشاره به پاکیزگى باطن است .این احتمال نیز وجود دارد که طهارت در اینجا به معنى آلوده نشدن به گناه بوده باشد یعنى خداوند، هم کسانى را که آلوده به گناه نشده اند دوست دارد و هم کسانى که بعد از آلودگى توبه کنند، و در زمره پاکان در آیند.
ضمنا اشاره به مساله توبه در اینجا ممکن است ناظر به این باشد که بعضى بر اثر فشار غریزه جنسى نمى توانستند خویشتن دارى کنند و بر خلاف امر خدا به گناه آلوده مى شدند، سپس از عمل خود نادم شده و ناراحت مى گشتند، براى اینکه راه بازگشت را به روى خود بسته نبینند و از رحمت حق مایوس نشوند، طریق توبه را به آنها نشان مى دهد.

منبع:

تفسیر نمونه

زن نمیخواى؟!!

مقدمه

در این مقاله مباحثی چون: تشویق به ازدواج، آثار آن، تسهیل در ازدواج و ویژگیهای زوجین را به صورت مختصر و با عنایت به برخی از آیات و روایات مورد بررسی قرار می‌دهیم. امید است با مطالعه این نوشته، انگیزه ما برای احیاء و ترویج ازدواجهای آسان، پربار، سالم و سازنده تقویت گردد.

تشویق خدا و رسول

قرآن کریم می‌فرماید: «وَأنْکِحُوا الاَْیامی مِنْکُم وَالصّالِحینَ مِنْ عِبادِکُم وَاِمائِکُم اِنْ یکُونُوا فُقراءَ یغْنِهِمُ اللّه ُ مِنْ فِضْلِهِ وَاللّه ُ واسِعٌ عَلیمٌ» (14) - سوره مبارکه نور -

«جوانان عزب خود و غلامان و کنیزان شایسته تان را همسر دهید. اگر تنگدست باشند، خداوند از فضل خود توانگرشان کند که او وسعت بخش و داناست.»

مرد و زن با توجه به نیازهای روحی، عاطفی، جسمی و جنسی‌ای که دارند، مکمل یکدیگرند و برای داشتن زندگی گوارا و سعادتمند، جفت شدن و در کنار یکدیگر قرار گرفتنِ این دو، اجتناب ناپذیر است.

تنها شیوه‌ای که هر یک از زن و مرد می‌توانند با آن دیگری را به بهترین وجه، تکمیل کنند و به خواسته‌های روحی و روانی همدیگر پاسخ مناسب بدهند، ازدواج است. از اینرو، در نزد خداوند بهترین و محبوب‌ترین بنیان و سازه که دربردارنده شرط اساسی سعادت بشر است، همین ازدواج می‌باشد.

رسول اکرم صلی الله علیه و آله در این باره می‌فرماید: «ما بُنِی فِی الاِْسْلامِ بِناءٌ اَحَبَّ اِلَی اللّه ِ عَزَّوَجَلَّ، وَاَعَزَّ مِنَ التَّزْویجِ؛ (2) در اسلام هیچ بنایی ساخته نشده که نزد خدای عزوجل محبوب‌تر و ارجمندتر از ازدواج باشد.»

ازدواج در جوانی

پیامبر مکرم اسلام صلی الله علیه و آله در مورد ازدواج در ایام جوانی چنین فرموده است: «اَیمَا شابٌ تَزَوَّجَ فِی حِداثَةِ سِنِّهِ عَجَّ شَیطانُهُ: یا وَیلَه! عَصِمَ مِنّی دِینَهُ؛ (3) هرگاه شخصی در سنین جوانی ازدواج کند، شیطانِ او فریاد می‌زند: وای بر من! دینش را از گزند من حفظ کرد.»

دستورات دین اسلام متناسب با خواسته‌های فطری انسان می‌باشد و از طرفی ازدواج همان طور که گفته شد، بسیاری از نیازهای درونی انسان را جوابگوست. بنابراین، کسی که همسر اختیار می‌کند، در واقع زمینه مساعدی برای پذیرش دستورات مناسب با فطرت را فراهم کرده است و به مراتب راحت‌تر می‌تواند طبق اوامر دینی عمل کرده و با فرامین الهی خود را وفق دهد. این مطلب در مورد کسانی که تازه به سنّ جوانی وارد شده اند، بیشتر صدق می‌کند؛ زیرا یک جوان در اوج هیجانات و احساسات قرار دارد و همین مسئله به شدت او را به خود مشغول می‌کند و تا این حالت تعدیل نشود و تسکین نیابد، کمتر به امور دینی توجه نشان می‌دهد. ازدواج در این سن برای او بسیار مهم و کارگشا خواهد بود؛ چرا که سبب می‌شود احساسات و عواطف او متعادل شده و ندای فطری‌اش را که هماهنگ با فرامین الهی است، به راحتی بشنود و با آسایش خاطر به او پاسخ مناسب بدهد و بدین ترتیب، دین و ایمان خود را از گزند شیطان حفظ کند.

خوش‌بینی در امر ازدواج

امام صادق علیه السلام در خصوص داشتن امید به فضل الهی در امر ازدواج می‌فرماید: «مَنْ تَرَکَ التَّزْویجَ مَخافَةَ الْفَقْرِ فَقَدْ اَساءَ الظَّنَّ بِاللّه ِ عَزَّوَجَلَّ. اِنِّ اللّه َ عَزَّوَجَلَّ (4) یقُولُ: «اِنْ یکُونُوا فُقَراءَ یغْنِهُمُ اللّه ُ مِنْ فَضْلِهِ»؛

هر که از ترس تهیدستی ازدواج نکند، به خدای متعال گمان بد برده است. خداوند عزوجل می‌فرماید: «اگر تهیدست باشند خداوند از فضل خود توانگرشان می‌سازد.»

خداوند تبارک و تعالی وعده داده است که اگر کسی ازدواج کرد و فقیر بود، او را بی نیاز می‌کند. از آنجایی که وعده خداوند حق است، تنها، کسی از ترس فقر و نادار شدن ازدواج نمی‌کند که به وعده‌های پروردگار بدبین و بدگمان است. البته وعده خداوند وقتی محقق می‌شود که انسان برای کسب و کار و به دست آوردن روزی تلاش کند و معمولاً به طور طبیعی یک جوان پس از ازدواج، مسئولیت بیشتری در قبال خود و همسرش احساس می‌کند و همین سبب می‌شود تا بر کار و تلاش خود بیفزاید.

رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «مَنْ تَرَکَ التَّزْویجَ مَخافَةَ الْعَیلَة فَلَیسَ مِنّا؛ (5) هر که از ترس تنگدستی ازدواج نکند، از ما نیست.»

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام، نهایت خوش بینی و حُسن ظنّ را به وعده‌های الهی داشته اند. بنابراین، کسانی که خود را مسلمان و پیرو آن بزرگواران می‌دانند، لازم است حسّ خوش بینی به آیات و کلمات باری تعالی و امید به فضل و عنایت حق را در خود تقویت نمایند و اگر کسی با وجود وعده خداوند متعال، باز از ترس تنگدستی، ازدواج را ترک کند، طبق فرمایش رسول مکرم اسلام صلی الله علیه و آله بر صراط مستقیم ایشان گام ننهاده است و در شمار پیروان آن بزرگواران نیست.

آثار ازدواج

1. حفظ دین

پیامبر ختمی مرتبت صلی الله علیه و آله یکی از آثار ازدواج را چنین برمی شمارد: «مَنْ تَزَوَّجَ فَقَدْ اَحْرَزَ شَطْرَ دینِهِ فَلْیتَّقِ اللّه َ فی شَطْرِ الثّانی؛ (6) کسی که ازدواج می‌کند، نیمی از دینش را حفظ کرده است. پس برای احراز نیم دیگر باید تقوای الهی را پیشه کند.»

کسی که ازدواج می‌کند، راحت‌تر می‌تواند غرایز جنسی خود را کنترل کند و این عاملی را که قادر است مانع انجام فرایض و موجب اشتغال فکری و روانی او گردد، از سر راه بردارد. در عین حال، باید به این نکته توجه داشت که ازدواج یک علت تامّه برای دینداری نیست؛ بلکه زمینه مناسبی برای حفظ و استمرار دینداری است و یک جوان می‌تواند با استفاده از شرایط مساعدی که در اثر ازدواج برایش فراهم آمده، تلاش کند تا دین خود را حفظ و کامل کند.

2. یاری خداوند

رسول خدا صلی الله علیه و آله می‌فرماید: «حَقٌّ عَلَی اللّه ِ عَوْنُ مَنْ نَکَحَ اِلْتِماسَ الْعِفافِ عَمّا حَرَّمَ اللّه ُ؛ (7) هر که به منظور پاک نگه داشتن خود از آنچه خداوند حرام کرده است ازدواج کند، بر خداست که او را کمک کند.»

کسی که نیازهای جنسی خود را از طریق حلال که همانا ازدواج است برآورده کند و این سبب شود تا در این خصوص، مرتکب حرام نشود، خدای تعالی بر خود لازم دانسته که او را یاری کند؛ ولی این تضمین الهی شامل کسی که پس از ازدواج هم درصدد انجام اعمال نامشروع است و یا به انگیزه‌های غیرالهی مانند: رسیدن به مال و منالِ طرف مقابل و یا فخرفروشی و مباهات ازدواج می‌کند، نمی‌شود.

3. ایجاد مودّت و محبّت

خداوند متعال در بیان آثار سازنده پیوند زناشویی می‌فرماید: «وَمِنْ آیاتِهِ اَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ اَنْفُسِکُمْ اَزْواجا لِتَسْکُنُوا اِلَیها وَجَعَلَ بَینَکُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً اِنَّ فی ذلِکَ لاَآیاتٍ لِقَوْمٍ یتَفَکَّروُنَ»؛ (8)

«از نشانه‌های او این است که برای شما از خودتان جفتهایی آفریده، تا به سوی آنها آرام گیرید و میانتان دوستی و مهربانی نهاد. همانا در اینها نشانه‌هایی است برای مردمی که می‌اندیشند.»

پس از گذشت مدت کوتاهی از ازدواج، چنان علقه و وابستگی بین زن و شوهر به وجود می‌آید که در بیشتر موارد، هر یک از آنان، همسرش را بر خود مقدم می‌دارد و حاضر است خود متحمل رنج و آسیب شود؛ ولی همسرش از رنج و زحمت در امان باشد. از اینرو، استعدادهای درونی زوجین در خصوص دوستی و محبت نمودن به یکدیگر کاملاً شکوفا شده و روز به روز رشد می‌کند؛ مرد با بیان مطالبی که در طول روزمایه نگرانی او شده و یا درد دل با همسرش، آرامش پیدا می‌کند و با شنیدن درد دلهای طرف مقابل، سعه صدر می‌یابد و این چنین، اگر هر دو سعی در حذف امور اختلاف انگیز و جزئی نمایند و گذشت را پیشه کنند، به مرور بر این حس دوستی و محبّت افزوده می‌شود و اساس و پایه بنای خانواده محکم می‌گردد.

4. فزونی روزی و نیکویی اخلاق

رسول اکرم صلی الله علیه و آله در بیان یکی دیگر از فواید ازدواج می‌فرماید: «زَوِّجُوا اَیاماکُم، فاِنَّ اللّه َ یحْسِنُ لَهُمْ فی اَخْلاقِهِم وَیوَسِّعُ لَهُمْ فِی اَرْزاقِهِم وَیزیدُهُم فِی مُرُوّاتِهم؛ (9)

جوانهایتان را زن دهید؛ زیرا با این کار خداوند اخلاق آنها را نیکو می‌گرداند و روزیهایشان را زیاد می‌کند و بر جوانمردیهای آنان می‌افزاید.»

شخص متأهل احساس مسئولیت بیشتری کرده و بر فعالیتش می‌افزاید. به همین جهت، رزق و روزی بیشتری عایدش می‌شود. همچنین با ارضای مشروع غرایز جنسی به نوعی خود را تخلیه می‌کند و در اثر آن، آرامش و خلق و خوی نیک می‌یابد. همه این مواهب و آثار را خداوند متعال در امر ازدواج قرار داده است و خودداری از ازدواج و یا غفلت از آن به دلایل واهی، انسان را از دست یابی به این نعمات و برکات محروم می‌کند. بسیاری از جوانان، به بهانه اینکه شرایط ازدواج بسیار سخت شده است، در سنین جوانی مبادرت به این کار نمی‌کنند. به همین دلیل، سنّ ازدواج بالا رفته و اگر این روند پیش برود، به جایی می‌رسد که عده‌ای، به طور کلی از ازدواج صرف نظر می‌کنند و سیر تخلفات و ارتکاب محرمات روز به روز فزونی می‌یابد.

تسهیل در ازدواج

1. پاداش مساعدت در امر ازدواج

رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «مَنْ زَوَّجَ اَخاهُ الْمُؤْمِنَ اِمْرَأَةً یأْنَسُ بِها وَتَشُدُّ عَضُدَهُ وَیسْتَریحُ اِلَیها، زَوَّجَهُ اللّه ُ مِنَ الْحُورِ الْعِین وَآنَسَهُ بِمَنْ اَحَبَّهُ مِنَ الصِّدّیقینَ مِنْ اَهْلِ بَیتِهِ وَاِخوانِهِ وَآنَسَهُمْ بِه؛ (10) هر که برادر مؤمن خود را زن دهد تا با او انس گیرد و به وسیله او بازویش محکم شود و به سوی او آسایش یابد، خداوند او را از حورالعین بهشت زن دهد و با هر یک از صدیقان خانواده و برادرانش که دوست داشته باشد، همدمش کند و آنان را با وی انس و الفت دهد.»

حضرت صادق علیه السلام نیز در این باره می‌فرماید: «مَنْ زَوَّجَ اَعْزَبا کانَ مِمَّنْ ینْظُرُ اللّه ُ عَزَّوَجَلَّ اِلَیه یومَ الْقِیامَةِ؛ (11) هر که عَزَبی را زن دهد، از جمله کسانی است که خداوند عزّوجل در روز قیامت به او نظر می‌افکند.»

هر کس تسهیلاتی را برای ازدواج برادر مؤمنش فراهم آورد؛ مثلاً دختر خود را به آسانی و بدون سختگیری به ازدواج جوانی در بیاورد و یا اگر وسعش می‌رسد، در جهت فراهم شدن مقدمات ازدواج پسر و دختری از بذل مال دریغ نکند و بالاخره هر کاری که از دستش برمی آید، انجام دهد تا یک ازدواج سالم صورت گیرد، چنین کسی اجر و پاداش این احادیث شریفه شامل حالش می‌شود و از رحمت الهی برخوردار خواهد بود.

2. گناه سخت گیری

رسول اکرم صلی الله علیه و آله می‌فرماید: «مَنْ بَلَغَ وَلَدُهُ النِّکاحَ وَعِنْدَهُ ماینْکَحُهُ، فَلَمْ ینْکَحْهُ ثُمَّ اَحْدَثَ حَدَثا فَالاِثْمُ عَلَیه؛ (12) هر کس فرزندش به حدّ ازدواج برسد و او هم بتواند زمینه ازدواجش را فراهم کند؛ ولی او را زن ندهد و فرزندش گرفتار گناه گردد، گناه فرزند بر عهده اوست.»

گاهی پدر با آنکه می‌تواند برای پسرش همسر اختیار کند، بهانه می‌آورد که او هنوز خیلی جوان است و یا باید ادامه تحصیلات بدهد و یا تا وقتی که از نظر مالی به جایی نرسیده و نتوانسته روی پای خود بایستد، خبری از ازدواج نیست. و یا پدر دختر می‌گوید که دخترم کم سنّ و سال و کم تجربه است یا فعلاً باید در خانه بماند و کمک مادرش باشد یا باید تحصیلاتش را ادامه دهد و یا تا وقتی شوهرِ متمکن و متمول برایش نیامده و خواستگارش دارای شغل و تحصیلات عالی نباشد، نباید شوهر کند. چنین والدینی که با بهانه‌هایی از این قبیل، در تزویج پسر یا دخترشان کاهلی و تعلّل می‌نمایند، مشمول این حدیث می‌شوند و هر گناهی که این پسر یا دختر به دلیل ازدواج نکردن مرتکب شوند، در آن شرکت دارند.

3. وساطت در ازدواج

امام علی علیه السلام در فضیلت وساطت برای شکل گیری ازدواج می‌فرماید: «اَفْضَلُ الشَّفاعَةِ اَنْ یشْفَعَ بَینَ اثْنَینِ فِی نِکاحٍ حَتّی تَجْمَعَ شَمْلَهُما؛ (13) بهترین وساطت این است که [انسان] میان دو نفر در امر ازدواج وساطت کند تا سر و سامان بگیرند.»

اگر شخصی متمول است به وسیله مالش، و اگر کسی زبانش نرم است، به کمک گفتار شیرین و بیانش، و اگر کسی صاحب نفوذ و وجهه در بین مردم است، با اعتبار و نفوذش لازم است که در این امر خیر وساطت کند که بهترین شفاعت و واسطه گری است؛ چون نتیجه آن حفظ دین جوانان و صیانت یافتن آنها از گناه می‌باشد.

4. خواستگاری آسان

رسول خدا صلی الله علیه و آله در این باره می‌فرماید: «اِنَّ مِنْ یمْنِ الْمَرْأَةِ تَیسِیرَ خِطْبَتِها وَتَیسِیرَ صِداقِها و...؛ (14) از میمنت [و خجستگی] زن این است که راحت خواستگاری شود و کابینش (مهریه اش) سبک باشد....»

خواستگاری آسان و راحت یعنی اینکه مسائلی مانند: پرداخت شیربها، مهریه‌های سنگین، خرید سنگین، هزینه‌های چشم و هم چشمی، برگزاری مراسم پرخرج، قرار دادن شرایط دشوار و اموری از این دست مطرح نشود تا یک زن با میمنت و مبارکی وارد منزل همسرش شود و زندگی توأم با محبت و آسایش فکری و روحی را آغاز نمایند.

مهریه

1. بهترین مهریه

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بهترین مهریه‌ها را چنین معرفی می‌کند: «خَیرُ الصِّداقِ اَیسَرُهُ؛ (15) بهترین مهریه، سبک‌ترین آن است.»

2. مهریه زیاد

امام صادق علیه السلام در این مورد می‌فرماید: «اَمّا شُؤْمُ الْمَرْأَةِ فَکَثْرَةُ مَهْرِها وَعُقُوقُ زَوْجِها؛ (16) شومی [و ناخجستگی [زن، زیاد بودن مهریه او و نافرمانی از شوهرش می‌باشد.»

رسول خدا صلی الله علیه و آله نیز در خصوص آثار سوء مهریه زیاد می‌فرماید: «تَیاسَرُوا فِی الصِّداقِ، فاِنَّ الرَّجُلَ لَیعْطِی الْمَرأَةَ حَتّی یبْقی ذلِکَ فِی نَفْسِهِ عَلَیها حَسیکَةً؛ (17)

در مورد مهریه آسان بگیرید؛ زیرا مرد مهریه [سنگین] زن را می‌دهد؛ امّا در دلش نسبت به او کینه و دشمنی به وجود می‌آید.»

بعضی از خانواده‌ها به خیال خودشان برای اینکه پایه‌های زندگی را برای دخترشان محکم کنند و داماد، هوس نکند دختر را طلاق دهد، سعی می‌کنند تا می‌توانند مهریه را دست بالا بگیرند. در حالی که ناخواسته با همین عملِ خود به نحوی بنیان زندگی فرزندشان را متزلزل می‌کنند؛ زیرا آن امری که سبب استحکام و استقرار کانون خانواده می‌شود، مهریه سنگین نیست؛ بلکه وجود صفا و محبت و دوستی بین زوجین است. همان طور که در این حدیث شریف خواندیم که مهریه زیاد در دل مرد ایجاد کینه و دشمنی می‌کند و همین امر، سبب از بین رفتن محبت و تزلزل زندگی آنان می‌گردد.

از کج فهمیهای دیگری که برخی در حق این سنّت اسلامی روا می‌دارند آن است که گاهی مهریه زیاد را برای چشم و هم چشمی و یا اینکه در بین خانواده ما چنین مرسوم است، مطرح می‌کنند. بدیهی است که این گونه آداب و رسوم نیز برخلاف فلسفه ازدواج است.

از اثرات سوء دیگر مهریه سنگین این است که مجلس خواستگاری به مجلس چانه زدن برای بالا یا پایین آوردن مهریه، مبدل می‌شود که این عمل در شأن یک دختر نیست و ارج و ارزشش ضایع می‌شود؛ زیرا در این حالت، با زن به صورت یک کالا برخورد می‌شود و این درست برخلاف تصور آن خانواده‌ای است که می‌پندارد با سنگین گرفتن مهریه، ارزش و اعتبار دخترش را بالا برده و او را در بین دیگران سربلند کرده است.

باید توجه داشت که وقتی در مورد مهریه که سنتی الهی می‌باشد، این قدر سفارش به سبکی و آسانی شده است، به طریق اولی باید در سنّتهای عرفی و اجتماعی خود مانند: برگزاری مجالس یا خرید طلا و البسه سبک گرفته و این امور را دشوار نگیریم تا بتوانیم در رسیدن به هدف ازدواجِ آسان و گرایش جوان به ازدواج، موفق باشیم.

ویژگیهای داماد

1. تدین و امانتداری

رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «اِذا جاءَکُم مَنْ تَرْضَوْنَ دینَهُ وَامانَتَهُ یخْطُبُ (اِلَیکُم) فَزَوِّجُوهُ، اِنْ لاتَفْعَلُوهُ تَکُنْ فِتْنَةٌ فِی الاَْرْضِ وفسادٌ کبیرٌ؛ (18)

هرگاه کسی [به خواستگاری] نزد شما آمد و دینداری و امانتداری او را پسندیدید، به او زن دهید. اگر چنین نکنید، در روی زمین تبهکاری و فساد بسیار پدید خواهد آمد.»

2. اخلاق نیک

امام رضا علیه السلام در خصوص ویژگی داماد خوب می‌فرماید: «اِنْ خَطَبَ اِلَیکَ رَجُلٌ رَضیتَ دینَهُ وخُلُقَهُ فَزَوِّجْهُ وَلایمْنَعْکَ فَقْرُهُ وفاقَتُهُ، قالَ اللّه َ تَعالی: «اِنْ یکُونُوا فُقَراءَ یغْنِهِمُ اللّه ُ مِنْ فَضْلِهِ...» ؛ (19)

اگر مردی نزد تو به خواستگاری آمد و دین و اخلاق او را پسندیدی، به وی زن بده و فقر و ناداریش مانع تو [از این کار] نشود. خدای متعال فرموده است: «اگر تهیدست باشند، خداوند از فضل [و کرم] خود آنان را توانگر کند.»

داشتن ثروت و دارایی شرط اساسی و لازم برای خواستگاری نیست. مرد هر چند فقیر باشد، تدینش به او اجازه نمی‌دهد که تنبل و غیرفعّال باشد. از اینرو، برای کسب روزی فعالیت و تلاش می‌کند و از طرف دیگر، خداوند تبارک و تعالی هم وعده داده است که آنها را با فضل خودش غنی و بی نیاز کند.

آنچه که برای یک زندگی سالم و باصفا، لازم و حتمی می‌باشد، تدین و اخلاق نیکوست. دیانت و اخلاق پسندیده است که سبب پایداری کانون گرم خانواده می‌شود و همین دینداری و تخلّق به اخلاق نیک است که موجب می‌گردد مرد نسبت به همسرش با گذشت، انصاف، عدالت و مروّت رفتار کند. و همین تعهد دینی و تقید اخلاقی است که وجودش در خانواده منشاء پرورش فرزندانی متدین، با اخلاق، پاک و مفید برای خود و جامعه و همچنین مایه عزّت و سربلندی برای خانواده می‌شود.

3. تقوای الهی

امام حسن علیه السلام به مردی که با ایشان درباره ازدواج دختر خود مشورت کرد، فرمود: «زَوِّجْها مِنْ رَجُلٍ تَقِّی، فاِنَّهُ اِنْ اَحَبَّها اَکْرَمها واِنْ اَبْغَضَها لَمْ یظْلِمْها؛ (20) او را به مردی باتقوا شوهر ده؛ زیرا اگر دختر تو را دوست داشته باشد، گرامی‌اش می‌دارد و اگر دوستش نداشته باشد، به وی ستم نمی‌کند.»

مرد باتقوا براساس صفای درونی خویش، دوست داشتنش از صمیم قلب است و همسرش را صرفا به خاطر جمالش یا مالش و یا انگیزه‌های ظاهری و مادی دوست نمی‌دارد. از اینرو، او را به واقع گرامی می‌دارد و احیانا اگر همسرش، فاقد کمالات انسانی و یا اخلاق الهی باشد و گاهی بنای اذیت و آزار را بگذارد و کاری کند که خود را از چشم شوهر بیندازد، مردِ باتقوا که به نور ایمان آراسته است، درصدد تلافی، آزار و ستم به وی برنمی آید. پس در هر حال، بهترین مردی که می‌توان با آسودگی خاطر، به او زن داد، مرد باتقواست.

ویژگیهای عروس

1. تدین

رسول اکرم صلی الله علیه و آله در بیان ویژگیهای زن و برترین معیار در انتخاب همسر می‌فرماید: «تُنْکَحُ الْمَرْأَةُ عَلی اَرْبَعِ خِلالٍ: عَلی مالِها، وَعَلَی دینِها، وَعَلی جَمالِها، وَعَلی حَسَبِها وَنَسَبِها، فَعَلَیکَ بِذاتِ الدّینِ؛ (21)

با زن به خاطر چهار چیز ازدواج می‌شود: مال و ثروتش، دینداریش، زیبایی‌اش و اصل و نسب و خانواده اش. پس بر توست که با زن متدین ازدواج کنی.»

داماد برای برگزیدن همسر مناسب باید ملاک تدین را در زن لحاظ کند؛ زیرا آن چیزی که مایه گرمی و نشاط زندگی و الفت میان زوجین است، دوست داشتن از صمیم قلب، بدون در نظر گرفتن انگیزه‌های مادی و ظاهری است.

بر این اساس، اگر زن را به خاطر مال و ثروتش برگزیند، به محض اینکه زن متوجه شود مَرد با این انگیزه با او ازدواج کرده است، صفا و گرمی و الفتی که بین این دو باید باشد دچار مشکل شده، گاهی قلبِ زن مملو از کینه و کدورت نسبت به همسرش می‌شود و بدین سان، هر طور شده به او اجازه رسیدن به اهداف مالی‌اش را نمی‌دهد و زندگی مشترکشان یا قطع می‌شود و یا در صورت تداوم، بسیار بی روح، سرد و نفرت آمیز خواهد بود.

اگر زن را فقط به لحاظ زیبایی‌اش برگزیند، پس از مدتی دیدار یک چهره زیبا برایش عادی و کم جاذبه می‌شود و چنانچه این زنِ زیبا فاقد تدین و اخلاق نیکو و یا احیانا دارای رذایل اخلاقی باشد، همین چهره زیبا برای مرد مایه دردسر می‌شود؛ زیرا پیوسته نظر مردان نامحرم را به خود جلب می‌کند و غیر از رنج و آزار برای شوهرش چیزی به ارمغان نمی‌آورد و به تدریج به جایی می‌رسد که نه تنها زیبایی او برایش لذت بخش نیست؛ بلکه ملالت آور است و این جاست که دیگر انگیزه‌ای برای ادامه زندگی، در خود نمی‌بیند.

و اگر زن را تنها برای اصل و نسبش انتخاب کند، چنانچه منظور از اصل و نسب و خانواده، اصالت و بزرگواری و تشخص آنها باشد، در صورتی مطلوب است که این اصالت و سلسله نیکو ادامه یابد و این دختر هم بهره‌ای از آن برده و توأم با آن، دیندار باشد. و گرنه اگر نصیبی از آن تشخّص و بزرگ منشی نبرده باشد، هیچ ارزشی ندارد.

بنابراین، اگر منظور از اصل و نسب، صرفا برخورداری از سلسله خانوادگی معروف و سرشناس از حیث امور دنیوی و ظاهری باشد، در این صورت از آنجایی که زن متدین نیست، کمترین مفسده و مشکلی که برای مرد به وجود می‌آورد این است که گاه و بی گاه، اجداد و سلسله خود را به رُخ مرد کشیده و او را در مواقع و مواضع مختلف تحقیر می‌کند و به خاطر نداشتن روحیه تواضع و فروتنی نمی‌تواند کانون خانواده را گرم نگه دارد و به هر حال، معروفیت و مشهوریت خانواده زن به رونق زندگی مشترک، کمکی نخواهد کرد؛ بلکه در بسیاری از اوقات مانع بزرگی برای ایجاد دوستی و الفت بین زوجین خواهد شد.

و امّا اگر جوان، همسرش را براساس تدین و اخلاقش برگزیند، از آنجایی که این زن، زیبایی باطنی و درونی دارد، هر روز که از زندگی مشترک آنها سپری می‌شود، نه تنها این جاذبه و زیبایی برای مرد عادی و خسته کننده نمی‌شود؛ بلکه روز به روز بیشتر شیفته اخلاق او شده و به تدریج علاقه و وابستگی‌اش به او افزون می‌گردد؛ چرا که این جذّابیت باطنی، ویژگی و خاصیتی است که خداوند متعال در انسان دیندار و صاحب اخلاق نیکو قرار داده است. در بسیاری از موارد، یک زنِ دیندار و متخلق به اخلاق شایسته، چنان مرد را به خود علاقه مند می‌کند که حتی اگر بهره‌ای از زیبایی ظاهری و یا اصل و نسب و یا مال و منال هم نداشته باشد، مرد همچنان او را از صمیم قلب دوست می‌دارد و از هر نوع فداکاری و از خودگذشتگی نسبت به او دریغ نمی‌ورزد. بدیهی است که این نوع زندگی مشترک، چقدر برای زوجین، مستحکم و شیرین است و در این محیط سرشار از صمیمیت و معنویت فرزندان صالح و مفیدی پرورش خواهند یافت.

2. شایستگی

پیامبر ختمی مرتبت صلی الله علیه و آله می‌فرماید: «خَیرُ مَتاعِ الدُّنْیا اَلْمَرْأَةُ الصّالِحَةُ؛ (22) بهترین متاع [و بهره] دنیا، زن صالح است.»

همچنین آن حضرت صلی الله علیه و آله فرمود: «مِنْ سَعادَةِ الْمَرْءِ اَلزَّوْجَةُ الصّالِحَةُ؛ (23) از خوشبختی مرد، داشتن همسر شایسته است.»

امام صادق علیه السلام می‌فرماید: «... خِصالٌ مَنْ فَقَدَ واحِدَةً مِنْهُنَّ لَمْ یزَلْ ناقِصُ الْعَیشِ، زایلُ الْقَلْبِ، مَشْغُولُ الْقَلْبِ. فَاَوَّلُها صِحَّةُ الْبَدَنِ وَالثّانِیةُ اَلاَْمْنُ وَالثّالِثَةُ اَلسِّعَةُ فِی الرِّزْقِ وَالرّابِعَةُ اَلاَْنیسُ الْمُوافِقُ. قُلْتُ: ومَا الاَْنیسُ الْمُوافِقُ؟ قالَ: اَلزَّوْجَةُ الصّالِحَةُ وَالْوَلَدُ الصّالِحُ والْجَلیسُ الصّالِحُ؛ (24)

چند چیز است که هر کس یکی از آنها را نداشته باشد، زندگی‌اش ناقص و دلش نابود و قلبش مشغول است: سلامتی، امنیت، گشایش در روزی و انیس موافق.

[راوی می‌گوید:] عرض کردم: منظور از انیس موافق چیست؟ فرمود: همسر صالح، فرزند صالح و همنشین صالح.»

همسر صالح، خود را با شرایط مختلفِ زندگی مشترک وفق می‌دهد؛ زمانی که وضعیت مرد از نظر مالی مساعد است، با اسراف و ریخت و پاش، آتش به مال او نمی‌زند و هنگامی که مرد در کمبود مالی قرار دارد، او را جهت تأمین خواسته هایش تحت فشار قرار نمی‌دهد و هرگز زبان به گله، شکایت، طعنه و تحقیر مرد نمی‌گشاید؛ بلکه با قناعت و صبوری در تمامی فراز و نشیبهای زندگی همراه او و مایه دلگرمی‌اش خواهد بود؛ هنگامی که مرد خوشحال و مسرور است، او را همراهی و هم نوایی کرده و عیش و خوشی مشروع او را به هم نمی‌زند و هرگاه مرد عصبانی و ناراحت است، در مدارا با او و تسکین آلام و فرو نشاندن خشمش سعی بلیغ می‌نماید؛ درد دلهای مرد را گوش می‌کند و رازها و اسرار او و خانواده‌اش را حفظ می‌نماید؛ در قبال پیمان زناشویی، تعهد بسیار محکم و قوی دارد و در پرورش فرزندانِ صالح و مفید کوشاست و احترام مرد را در خانواده و نزد دیگران کاملاً نگه می‌دارد.

بدیهی است که چنین زنی بهترین متاع و بهره دنیاست و مردی که چنین زنی دارد، سعادتمند و خوشبخت است و طعم واقعی زندگی را می‌چشد.

3. پاک بودن خانواده

روایت است که رسول اکرم صلی الله علیه و آله در حالی که مردم را مورد خطاب قرار داده بود، فرمود: «اِیاکُم وَخَضْراءَ الدَّمَنِ، قِیلَ یا رَسُولَ اللّه ِ، وَما خَضْراءُ الدَّمَنِ؟ قالَ: اَلْمَرْأَةُ الْحَسناءُ فِی مَنْبَتِ السُّوءِ؛ (25)

از خضراء الدمن (گیاه روئیده در خرابه) بپرهیزید. گفته شد:‌ای رسول خدا! خضراء الدّمن چیست؟ فرمود: زن زیبارویی که در خانواده‌ای فاسد رشد کرده است.»

خانواده محیطی است که اثرات تربیتی منفی و مثبت آن بر اعضایش در بسیاری از موارد، اجتناب ناپذیر است. از اینرو، دختری که در خانواده‌ای فاسد پرورش یافته، در موارد زیادی تابع آن شرایط بوده و شخصیت او مطابق آن فضا شکل می‌گیرد، مگر در موارد استثنایی که این موارد هم باید با تحقیق کامل و دقیق، احراز و روشن شود. در صورتی که جوانی به صرف اینکه فلان دختر زیباست، فریفته شود و شرایط دیگر از جمله تدین و شایستگی زن را نادیده بگیرد، چنانچه این دختر در خانواده‌ای بد رشد کرده باشد، همان ظاهر فریبنده و زیبا، مایه جلوه گری زن برای دیگران و موجب دردسر و سرافکندگی مرد خواهد شد و چنان زندگی را بر او سخت و تلخ می‌کند که آرزو می‌نماید‌ای کاش هیچ گاه ازدواج نکرده بود. ولی مشکلات این زندگی به همین جا ختم نمی‌شود؛ زیرا چنین زنی قرار است که فرزندان خود را سرپرستی و تربیت کند. معلوم است که کودکانِ معصوم این خانواده تحت چنین شرایطی چگونه پرورش می‌یابند...

منبع:
سایت ائمه جمعه

منافع شراب وقمار!!

یَسْأَلُونَکَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَیْسِرِ قُلْ فِیهِمَا إِثْمٌ کَبِیرٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَا أَکْبَرُ مِنْ نَفْعِهِمَا...(219) -سوره مبارکه بقره-

تفسیر:

مى فرماید: از تو درباره شراب و قمار سؤ ال مى کنند (یسئلونک عن الخمر و المیسر).

(خمر) در لغت در اصل به گفته (راغب ) به معنى پوشانیدن چیزى است و لذا به چیزى که با آن مى پوشانند (خمار) گفته مى شود هر چند خمار معمولا به چیزى گفته مى شود که زن سر خود را با آن مى پوشاند.
در معجم مقاییس اللغه نیز براى (خمر) یک ریشه ذکر کرده که دلالت بر پوشاندن و اختلاط و آمیزش در پنهانى مى کند و از آنجا که شراب عقل انسان را مى پوشاند به آن خمر گفته شده زیرا سبب مستى است و مستى پرده اى بر روى عقل مى افکند و نمى گذارد انسان خوب و بد را تشخیص دهد.

(خمر) در اصطلاح شرع به معنى شراب انگور نیست بلکه به معنى هر مایع مست کننده است خواه از انگور گرفته شده باشد و یا از کشمش یا خرما و یا هر چیز دیگر، هر چند در لغت براى هر یک از انواع مشروبات الکلى اسمى قرار داده شده است .

(میسر) از ماده (یسر) گرفته شده که به معنى سهل و آسان است ، و از آنجا که (قمار) در نظر بعضى از مردم وسیله آسانى براى نیل به مال و ثروت است به آن میسر گفته شده است .

سپس در جواب مى فرماید: (بگو در این دو گناه بزرگى است و منافعى (از نظر ظاهر و جنبه مادى ) براى مردم دارد ولى گناه آنها از نفعشان بیشتر است ) (قل فیهما اثم کبیر و منافع للناس و اثمهما اکبر من نفعهما).

با توجه به اینکه جامعه عرب جاهلى بسیار آلوده به شراب و قمار بوده حکم تحریم این دو به طور تدریجى و در چند مرحله نازل شده و اگر نرمش و مدارائى در لحن آیه مشاهده مى شود به خاطر همین معنى است .

در این آیه منافع و زیانهاى این دو با هم مقایسه شده و برترى زیانها و گناه سنگین آن بر منافع آنها مورد تصریح قرار گرفته است مسلما منافع مادى که احیانا از طریق فروش شراب یا انجام قمار حاصل مى شود و یا منافع خیالى که به خاطر تخدیر حاصل از مستى شراب و غفلت از هموم و غموم و اندوه ها به دست مى آید در برابر زیانهاى فوق العاده اخلاقى و اجتماعى و بهداشتى این دو بسیار ناچیز است.

بنابراین هیچ انسان عاقلى به خاطر آن نفع کم به این همه زیان تن در نمى دهد.

(اثم ) به گفته معجم مقاییس اللغة در اصل ، به معنى کندى و عقب افتادن است ، و از آنجا که گناهان ، انسان را از رسیدن به خیرات ، عقب مى اندازد این واژه بر آن اطلاق شده است...  بنابراین وجود (اثم کبیر) در شراب و قمار، دلیل بر تاثیر منفى این دو در رسیدن به تقوا و کمالات معنوى و انسانى است .

زیانهاى نوشابه هاى الکلى:

الف - اثر الکل در عمر: یکى از دانشمندان مشهور غرب اظهار مى دارد که هر گاه از جوانان 21 ساله تا 23 ساله معتاد به مشروبات الکلى 51 نفر بمیرند در مقابل از جوانهاى غیر معتاد ده نفر هم تلف نمى شوند.

دانشمند مشهور دیگرى ثابت کرده است که جوانهاى بیست ساله که انتظار مى رود پنجاه سال عمر کنند در اثر نوشیدن الکل بیشتر از 35 سال عمر نمى کنند.
بر اثر تجربیاتى که کمپانیهاى بیمه عمر کرده اند ثابت شده است که عمر معتادان به الکل نسبت به دیگران 25 الى 30 درصد کمتر است .
آمارگیرى نشان مى دهد که حد متوسط عمر معتادان به الکل در حدود 35 الى 50 سال است ، در صورتى که حد متوسط عمر با رعایت نکات بهداشتى از 60 سال به بالا است .

ب - اثر الکل در نسل : کسى که در حین انعقاد نطفه مست است 35 درصد عوارض الکلیسم حاد را به فرزند خود منتقل مى کند و اگر زن و مرد هر دو مست باشند، صددرصد عوارض حاد در بچه ظاهر مى شود براى اینکه به اثر الکل در فرزندان بهتر توجه شود آمارى را در اینجا مى آوریم :
کودکانى که زودتر از وقت طبیعى به دنیا آمده اند از پدران و مادران الکلى 45 درصد، و از مادران الکلى 31 درصد، و از پدران الکلى 17 درصد، بوده اند.
کودکانى که هنگام تولد توانائى زندگى را ندارند، از پدران الکلى 6 درصد، و از مادران الکلى 45 درصد، کودکانى که کوتاه قد بوده اند از پدران و مادران الکلى 75 درصد و از مادران الکلى 45 درصد بوده است ، کودکانى که فاقد نیروى کافى عقلانى و روحى بوده اند از مادران و از پدران الکلى نیز 75 درصد بوده است .

ج - اثر الکل در اخلاق : در شخص الکلى عاطفه خانوادگى و محبت نسبت به زن و فرزند ضعیف مى شود بطوریکه مکرر دیده شده که پدرانى فرزندان خود را با دست خود کشته اند.
د - زیانهاى اجتماعى الکل : طبق آمارى که (انستیتوى ) پزشکى قانونى شهر نیون در سال 1961 تهیه نموده است جرایم اجتماعى الکلیستها از این قرار است :

مرتکبین قتلهاى عمومى 50 درصد. ضرب و جرحها در اثر نوشیدن الکل 8 / 77 درصد سرقتهاى مربوط به الکلیستها 5 / 88 درصد. جرایم جنسى مربوط به الکلیها 8 / 88 درصد، مى باشد. این آمار نشان مى دهد که اکثریت قاطع جنایات و جرایم بزرگ در حال مستى روى مى دهد.

ه - زیانهاى اقتصادى مشروبات الکلى : یکى از روان پزشکهاى معروف مى گوید: متاسفانه حکومتها حساب منافع و عایدات مالیاتى شراب را مى کنند، ولى حساب بودجه هاى هنگفت دیگرى را که صرف ترمیم مفاسد شراب مى شود، نکرده اند، اگر دولتها حسابهاى ازدیاد بیماریهاى روحى را در اجتماع و خسارتهاى جامعه منحط، و اتلاف وقتهاى گرانبها، و تصادفات رانندگى در اثر مستى ، و فساد نسلهاى پاک ، و تنبلى و بى قیدى و بى کارى ، و عقب ماندن فرهنگ و زحمات و گرفتاریهاى پلیس ، و پرورشگاهها جهت سرپرستى اولاد الکلیها و بیمارستانها، و تشکیلات دادگسترى براى جنایات آنها و زندانها براى مجرمین از الکلیها، و دیگر خسارتهاى ناشى از میگسارى را یک جا بکنند خواهند دانست در آمدى که به عنوان عوارض و مالیات شراب عاید مى گردد، در برابر خسارت نامبرده هیچ است ، بعلاوه نتایج اسف انگیز صرف مشروبات الکلى را تنها با دلار و پول نمى توان سنجید، زیرا مرگ عزیزان ، و به هم خوردن خانواده ها، و آرزوهاى بر باد رفته و فقدان مغزهاى متفکر انسانى ، به هیچ وجه قابل مقایسه با پول نمى باشد.

خلاصه ضررهاى الکل آنقدر زیاد است که به گفته یکى از دانشمندان اگر دولتها ضمانت کنند در نیمى از میخانه ها را ببندند مى توان ضمانت کرد که از نیمى از بیمارستانها و تیمارستانها بى نیاز شویم .

از آنچه گفته شد، معنى آیه مورد بحث به خوبى روشن مى گردد که اگر در تجارت مشروبات الکلى سودى براى بشر باشد و یا فرضا چند لحظه بى خبرى و فراموش کردن غمها براى او سودى محسوب شود، زیان آن به درجات بیشتر، وسیعتر و طولانیتر است بطورى که این دو با هم قابل مقایسه نیستند.

 آثار شوم قمار:

کمتر کسى را مى توان یافت که از زیانهاى گوناگون قمار بى خبر باشد، براى توضیح بیشتر گوشه اى از عواقب شوم و خانمان برانداز آن را بطور فشرده یادآور مى شویم :

الف - قمار بزرگترین عامل هیجان : کلیه روانشناسان و دانشمندان پیسیکولوژى ، معتقدند که هیجانات روانى عامل اصلى بسیارى از بیماریهاست ، مثلا کم شدن ویتامین ها، زخم معده ، جنون و دیوانگى ، بیماریهاى عصبى روانى به صورت خفیف و حاد و مانند آنها در بسیارى از موارد ناشى از هیجان مى باشند، و قمار بزرگترین عامل پیدایش هیجان است تا آنجا که یکى از دانشمندان امریکا مى گوید: در هر سال در این کشور فقط دو هزار نفر در اثر هیجان قمار مى میرند، و بطور متوسط قلب یک (پوکرباز) (یک نوع بازى قمار) متجاوز از صد بار در دقیقه مى زند، قمار گاهى سکته قلبى و مغزى نیز ایجاد مى کند، و قطعا عامل پیرى زودرس خواهد بود.

بعلاوه به گفته دانشمندان شخصى که مشغول بازى قمار است ، نه تنها روح وى دستخوش تشنج است بلکه تمام جهازات بدن او در یک حالت فوق العاده بسر مى برند، یعنى ضربان قلب بیشتر مى شود، مواد قندى در خون او مى ریزد، در ترشحات غدد داخلى اختلال حاصل مى شود، رنگ صورت مى پرد، دچار بى اشتهایى مى شود، و پس از پایان قمار به دنبال یک جنگ اعصاب و حالت بحرانى به خواب مى رود، و غالبا براى تسکین اعصاب و ایجاد آرامش در بدن متوسل به الکل و سایر مواد مخدر مى شود، که در این صورت زیانهاى ناشى از آن را نیز باید به زیانهاى مستقیم قمار اضافه کرد.
از زبان دانشمندان دیگرى مى خوانیم : قمارباز، انسانى مریض است که دائما احتیاج به مراقبت روانى دارد، فقط باید سعى کرد به او فهماند که یک خلع روانى وى را به سوى این عمل ناهنجار سوق مى دهد، تا در صدد معالجه خویش بر آید.

ب - رابطه قمار با جنایات : یکى از بزرگترین مؤ سسات آمارگیرى جهانى ثابت کرده است که : 30 درصد جنایتها با قمار رابطه مستقیم دارد، و از عوامل به وجود آمدن 70 درصد جنایات دیگر نیز بشمار مى رود.

ج - ضررهاى اقتصادى قمار: در طول سال میلیونها بلکه میلیاردها از ثروت مردم جهان در این راه از بین مى رود، گذشته از ساعات زیادى که از نیروى انسانى در این راه تلف مى شود، و حتى نشاط کار مداوم را در ساعات دیگر سلب مى کند، مثلا در گزارشها چنین آمده است : در شهر (مونت کارلو) که یکى از مراکز معروف قمار در دنیا است ، یک نفر در مدت 19 ساعت قمار بازى 4 میلیون تومان ثروت خود را از دست داد، وقتى درهاى قمارخانه بسته شد یک راست به جنگل رفت ، و با یک گلوله مغز خویش را متلاشى کرد، و به زندگى خود خاتمه داد، گزارش دهنده اضافه مى کند، جنگلهاى (مونت کارلو) بارها شاهد خودکشى این پاک بازها بوده است .

د - زیانهاى اجتماعى قمار: بسیارى از قماربازان به علت اینکه گاهى برنده مى شوند و در یک ساعت ممکن است هزاران تومان سرمایه دیگران را به جیب خود بریزند، حاضر نمى شوند تن به کارهاى تولیدى و اقتصادى بدهند، در نتیجه چرخهاى تولید و اقتصاد به همان نسبت لنگ مى شود، و درست اگر دقت کنیم مى بینیم که ، تمام قماربازان و عائله آنان سربار اجتماع هستند، و بدون اینکه کمترین سودى به این اجتماع برسانند از دست رنج آنها استفاده مى کنند، و گاهى هم که در بازى قمار باختند، براى جبران آن دست به سرقت مى زنند.

خلاصه زیانهاى ناشى از قمار بحدى است که حتى بسیارى از کشورهاى غیر مسلمان آن را قانونا ممنوع اعلام داشته اند اگر چه عملا بطور وسیع آن را انجام مى دهند.
مثلا انگلستان در سال 1853، امریکا در سال 1855، شوروى در سال 1854 و آلمان در سال 1873 قمار را ممنوع اعلام نمودند.

در پایان این بحث اشاره به این موضوع جالب به نظر مى رسد، که طبق آمارى که بعضى از محققان تهیه کرده اند جیب برى 90 درصد، فساد اخلاق 10 درصد، ضرب و جرح 40 درصد، جرایم جنسى 15 درصد ، طلاق 30 درصد و خودکشى 5 درصد، معلول قمار است .

اگر بخواهیم یک تعریف جامعى براى قمار تهیه کنیم ، باید بگوییم : قمار یعنى قربانى کردن مال و شرف براى بدست آوردن مال غیر به خدعه و تزویر و احیانا به عنوان تفریح و نرسیدن به هیچکدام.

تا اینجا به ضررهاى جبران ناپذیر خمر و میسر (شراب و قمار) توجه شد و لازم است به یک نکته دیگر نیز توجه کنیم ، و آن اینکه : چرا خداوند به هنگام سرزنش و نهى از شرابخوارى به منافع آن اشاره کرده است ، در حالى که میدانیم منافع آنها در برابر زیان آنها بسیار ناچیز است؟
ممکن است نکته آن این باشد که اولا در عصر جاهلیت (مانند عصر ما) معامله شراب و بهره بردارى از قمار، بسیار رواج داشت و اگر به این موضوع اشاره نمى شد شاید بعضى از کوتاه فکران تصور مى کردند، مسئله به صورت یک جانبه بررسى شده .
به علاوه همیشه افکار انسان بر محور سود و زیان دور مى زند، و براى نجات او از چنگال مفاسد اخلاقى بزرگ باید از همین منطق استفاده کرد.
ضمنا آیه مورد بحث به پارهاى از گفته هاى پزشکان که مشروبات الکلى را در مبارزه با بعضى از بیماریها مفید مى دانند، نیز عملا پاسخ گفته است که این گونه منافع اجتماعى هیچ گاه با زیانهاى ناشى از آن قابل مقایسه نیست ، یعنى اگر روى یک بیمارى اثر مثبت داشته باشد، ممکن است سرچشمه بیماریهاى خطرناکترى گردد، و این که در پارهاى از روایات وارد شده که خداوند در مشروبات الکلى شفا نیافریده است ، شاید اشاره به همین حقیقت باشد.

منبع:
تفسیر نمونه

در راه وحدت

کَانَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِیِّینَ مُبَشِّرِینَ وَمُنْذِرِینَ وَأَنْزَلَ مَعَهُمُ الْکِتَابَ بِالْحَقِّ لِیَحْکُمَ بَیْنَ النَّاسِ فِیمَا اخْتَلَفُوا فِیهِ وَمَا اخْتَلَفَ فِیهِ إِلَّا الَّذِینَ أُوتُوهُ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَیِّنَاتُ بَغْیًا بَیْنَهُمْ فَهَدَى اللَّهُ الَّذِینَ آَمَنُوا لِمَا اخْتَلَفُوا فِیهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِهِ وَاللَّهُ یَهْدِی مَنْ یَشَاءُ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ (213) - سوره مبارکه بقره-

تفسیر:

بعد از بیان حال مومنان و منافقان و کفار در آیات پیشین ، قرآن مجید در این آیه به سراغ یک بحث اصولى و کلى و جامع در مورد پیدایش دین و مذهب و اهداف و مراحل مختلف آن مى رود.

نخست مى فرماید: انسانها (در آغاز) همه امت واحدى بودند (کان امة واحدة ).
و در آن روز تضادى در میان آنها وجود نداشت ، زندگى بشر و اجتماع او ساده بود، فطرتها دست نخورده ، و انگیزه هاى هوى و هوس و اختلاف و کشمکش در میان آنها ناچیز بود، خدا را طبق فرمان فطرت مى پرستیدند و وظایف ساده خود را در پیشگاه او انجام مى دادند (این مرحله اول زندگانى انسانها بود)، که احتمالا فاصله میان زمان آدم و نوح را پر مى کرد.

سپس زندگى انسانها شکل اجتماعى به خود گرفت و مى باید هم چنین شود زیرا انسان براى تکامل آفریده شده و تکامل او تنها در دل اجتماع تامین مى گردد (و این مرحله دوم زندگى انسانها بود).

ولى به هنگام ظهور اجتماع ، اختلافها و تضادها به وجود آمد چه از نظر ایمان و عقیده و چه از نظر عمل و تعیین حق و حقوق هر کس و هر گروه در اجتماع و در اینجا بشر تشنه قوانین و تعلیمات انبیاء و هدایتهاى آنها مى گردد تا به اختلافات او در جنبه هاى مختلف پایان دهد (این مرحله سوم بود).

در اینجا خداوند پیامبران را برانگیخت تا مردم را بشارت دهند و انذار کنند (فبعث الله النبیین مبشرین و منذرین ).
(و این مرحله چهارم بود).

در این هنگام انسانها با هشدارهاى انبیاء و توجه به مبداء و معاد و جهان دیگر که در آنجا پاداش و کیفر اعمال خویش را در مى یابند براى گرفتن احکام الهى و قوانین صحیح که بتواند به اختلافات پایان دهد و سلامت جامعه و سلامت انسانها را تامین کند آمادگى پیدا کردند.
و لذا مى فرماید: (خداوند با آنها کتاب آسمانى به حق نازل کرد تا در میان مردم در آنچه اختلاف داشتند حکومت کند) (و انزل معهم الکتاب بالحق لیحکم بین الناس فیما اختلفوا فیه ).
و به این ترتیب ایمان به انبیاء و تمسک به تعلیمات آنها و کتب آسمانى ، آبى بر آتش اختلافات فرو ریخت و آن را خاموش ساخت (و این مرحله پنجم بود).

این وضع مدتى ادامه یافت ولى کم کم وسوسه هاى شیطانى و امواج خروشان هواى نفس کار خود را در میان گروهى کرد و با تفسیرهاى نادرست تعلیمات انبیاء و کتب آسمانى و تطبیق آنها بر خواسته هاى دلشان ، پرچم اختلاف را بار دیگر برافراشتند ولى این اختلاف با اختلافات پیشین فرق داشت سرچشمه اختلافات پیشین جهل و بى خبرى بود که با بعثت انبیاء و نزول کتب آسمانى بر طرف گردید در حالى که سرچشمه اختلافات بعد همان ستمگرى و لجاجت و انحراف آگاهانه از راه حق و در یک کلمه (بغى ) بود و لذا در ادامه این آیه مى فرماید: (در آن اختلاف نکردند مگر کسانى که کتاب آسمانى را دریافت داشته بودند و بینات و نشانه هاى روشن به آنها رسیده بود آرى آنها به خاطر انحراف از حق و ستمگرى در آن اختلاف کردند) (و ما اختلف فیه الا الذین اوتوه من بعد ما جاءتهم البینات بغیا بینهم ).
(و این مرحله ششم بود).

در اینجا مردم به دو گروه تقسیم شدند مؤ منان راستین که در برابر حق تسلیم بودند آنها براى پایان دادن به اختلافات جدید به کتب آسمانى و تعلیمات انبیاء بازگشتند و به حق رسیدند و لذا مى فرماید: (خداوند، مؤ منان از آنها را به حقیقت آنچه در آن اختلاف داشتند به فرمان خود هدایت فرمود) (در حالى که افراد بى ایمان و ستمگر و خودخواه همچنان در گمراهى و اختلاف باقى ماندند) (فهدى الله الذین آمنوا لما اختلفوا فیه من الحق باذنه ).
(و این مرحله هفتم بود).

و در پایان آیه مى فرماید: (خداوند هر که را بخواهد (و لایق ببیند) به راه مستقیم هدایت مى کند) (و الله یهدى من یشاء الى صراط مستقیم ).
اشاره به اینکه مشیت الهى که آمیخته با حکمت اوست گزاف و بى حساب نیست و از هر گونه تبعیض ناروا بر کنار است .
تمام کسانى که داراى نیت پاک و روح تسلیم در برابر حق اند مشمول هدایتهاى او مى شوند.
اشتباهات عقیدتى آنها اصلاح مى گردد و از روشن بینى هاى مخصوصى برخوردار مى شوند بر توفیق آنان براى یافتن راه راست مى افزاید و آنها را از اختلافات و مشاجرات دنیا پرستان بى ایمان بر کنار مى دارد و آرامش روح و اطمینان خاطر و سلامت جسم و جان به آنها مى بخشد.

نکته ها
1 - دین و اجتماع
از آیه فوق به خوبى این حقیقت استفاده مى شود که دین و جامعه بشرى در حقیقت ناگسستنى هستند هیچ جامعه اى نمى تواند بدون مذهب و ایمان به خدا و رستاخیز زندگى صحیحى داشته باشد.

قوانین بشرى ، علاوه بر اینکه غالبا مایه اختلاف و پراکندگى ملتهاست، چون ضامن اجرائى از درون ندارد، یعنى از ایمان به خدا، سرچشمه نمى گیرد، تنها یک مسؤولیت برون ذاتى ایجاد مى کند و نمى تواند بطور کامل به اختلافات و تضادها پایان دهد، آزمایشهاى انسانى در این چند قرن اخیر این حقیقت را به خوبى ثابت کرده است و دنیاى به اصطلاح متمدن اما فاقد ایمان ، مرتکب فجایع و گناهانى مى شود که هیچ گاه در جامعه عقب افتاده دیده نشده است .
ضمنا منطق اسلام در عدم جدایى دین از سیاست ، یعنى تدبیر جامعه اسلامى نیز روشن مى شود.

2 - آغاز پیدایش شریعت
از آیه فوق ، به طور ضمنى این حقیقت نیز روشن شد که آغاز پیدایش دین و مذهب به معنى واقعى کلمه ، همان زمان پیدایش جامعه انسانى به معنى حقیقى بوده است ، بنابراین جاى تعجب نیست که نخستین پیامبر اولوا العزم و صاحب کتاب و قانون و شریعت ، حضرت نوح (علیه السلام ) بوده است نه حضرت آدم .

3 - خاورمیانه مرکز پیدایش مذاهب بزرگ
از آیه فوق جواب این سؤال را هم مى توان پیدا کرد که چرا تمام ادیان بزرگ الهى از منطقه خاورمیانه برخاسته اند؟ (آیین اسلام ، آیین مسیحیت ، آیین یهود و آیین ابراهیم و...) زیرا به گواهى تاریخ گاهواره تمدن بشرى در این منطقه از جهان به حرکت در آمد و نخستین تمدنهاى بزرگ از این منطقه برخاستند، و با توجه به رابطه مستحکم دین و تمدن و نیاز مبرم جوامع متمدن به مذهب ، براى پیشگیرى از اختلافات و تضادهاى مخرب ، معلوم مى شود که باید مذاهب از اینجا برخیزند.
و اگر مى بینیم اسلام از محیط عقب مانده اى همچون مکه و مدینه آن روز برخاست به خاطر این بود که : این منطقه بر سر راه چند تمدن بزرگ آن زمان قرار داشت : تمدن ایران و باقى مانده تمدن بابل در شمال شرقى جزیرة العرب ، تمدن روم در شمال ، تمدن مصر باستان در شمال غربى ، و تمدن یمن در جنوب .

در واقع مرکز ظهور اسلام ، مرکز دایره اى است ، که تمام تمدنهاى مهم آن زمان در اطراف آن جاى مى گیرند (دقت کنید).

4 - پایان دادن به اختلافات ، یکى از مهمترین اهداف دین و مذهب
آیین هاى الهى اهداف زیادى را، از جمله تهذیب نفوس انسانى و رسانیدن او به مقام قرب الهى ، تعقیب مى کند، ولى مسلما یکى از مهمترین اهداف ، رفع اختلافات بوده است .
زیرا همیشه نژادها، قومیتها، و زبان و مناطق جغرافیائى عامل جدائى جوامع انسانى بوده ، چیزى که مى تواند به عنوان یک حلقه اتصال همه فرزندان آدم را از هر نژاد و زبان و قومیت و منطقه جغرافیائى به هم پیوند دهد، آیین هاى الهى است ، که تمام این مرزها را در هم مى شکند، و همه انسانها را زیر یک پرچم جمع مى کند که نمونه آن را در مراسم عبادى سیاسى حج مى توان مشاهده کرد.
و اگر مى بینیم پاره اى از مذاهب ، عامل اختلاف و درگیرى شده اند، به خاطر آمیخته شدن آنها با خرافات و تعصبهاى کورکورانه است ، وگرنه مذاهب دست نخورده آسمانى ، همه جا عامل وحدت به شمار مى آید.

5 - دلیلى بر عصمت پیامبران
علامه طباطبایى در المیزان بعد از آنکه معصوم بودن پیامبران را به سه شاخه تقسیم مى کند 1 - عصمت از خطا به هنگام دریافت وحى 2 - عصمت از خطا در تبلیغ رسالت 3 - عصمت از گناه و آنچه مایه هتک حرمت عبودیت است و مى گوید: آیه مورد بحث دلیل بر عصمت از خطا در تلقى وحى و تبلیغ رسالت است زیرا هدف از بعثت آنها این بوده که مردم را بشارت و انذار دهند و حق در اعتقاد و عمل را روشن سازند و از این طریق آنها را هدایت کنند و مسلما این هدف بدون عصمت در تلقى وحى و تبلیغ رسالت ممکن نیست .

شاخه سوم عصمت را نیز از آیه مى توان استفاده کرد چرا که اگر خطائى در تبلیغ رسالت صورت گیرد خود عاملى براى اختلاف خواهد بود و اگر ناهماهنگى میان عمل و گفتار مبلغان وحى از طریق عصیان حاصل شود آن نیز عامل اختلاف است بنابراین از آیه فوق مى توان اشاراتى به عصمت در هر سه بخش استفاده کرد.

منبع:

تفسیر نمونه

جهاد اسلامى وجهاد داعشى!

وَقَاتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ الَّذِینَ یُقَاتِلُونَکُمْ وَلَا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ (190) وَاقْتُلُوهُمْ حَیْثُ ثَقِفْتُمُوهُمْ وَأَخْرِجُوهُمْ مِنْ حَیْثُ أَخْرَجُوکُمْ وَالْفِتْنَةُ أَشَدُّ مِنَ الْقَتْلِ وَلَا تُقَاتِلُوهُمْ عِنْدَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ حَتَّى یُقَاتِلُوکُمْ فِیهِ فَإِنْ قَاتَلُوکُمْ فَاقْتُلُوهُمْ کَذَلِکَ جَزَاءُ الْکَافِرِینَ (191) فَإِنِ انْتَهَوْا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ (192) وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّى لَا تَکُونَ فِتْنَةٌ وَیَکُونَ الدِّینُ لِلَّهِ فَإِنِ انْتَهَوْا فَلَا عُدْوَانَ إِلَّا عَلَى الظَّالِمِینَ (193) -سوره مبارکه بقره-

تفسیر:

در نخستین آیه ، قرآن دستور مقاتله و مبارزه با کسانى که شمشیر به روى مسلمانان مى کشند صادر کرده و به آنان اجازه داده است که براى خاموش ساختن دشمنان دست به اسلحه ببرند، و به تعبیر دیگر دوران صبر و شکیبایى مسلمانان تمام شده بود، و به قدر کافى قوت و قدرت پیدا کرده بودند که با شجاعت و صراحت ، از خود و حقوق خویش دفاع کنند، مى فرماید: (با کسانى که با شما مى جنگند در راه خدا پیکار کنید) (و قاتلوا فى سبیل الله الذین یقاتلونکم ).

تعبیر به فى سبیل الله ، هدف اصلى جنگهاى اسلامى را روشن مى سازد که جنگ در منطق اسلام هرگز به خاطر انتقامجویى یا جاه طلبى یا کشورگشایى یا بدست آوردن غنائم ، و اشغال سرزمینهاى دیگران نیست .
اسلام همه اینها را محکوم مى کند و مى گوید: سلاح بدست گرفتن و به جهاد پرداختن فقط باید در راه خدا، و براى گسترش قوانین الهى و بسط توحید و عدالت و دفاع از حق ، و ریشه کن ساختن ظلم و فساد و تباهى باشد.
همین نکته است که جنگهاى اسلامى را از تمام جنگهایى که در جهان روى مى دهد جدا مى سازد و نیز همین هدف ، در تمام ابعاد جنگ اثر مى گذارد و کمیت و کیفیت جنگ ، نوع سلاح ، چگونگى رفتار با اسیران ، را به رنگ فى سبیل الله در مى آورد.

... شک نیست که پیمودن راه خدا (سبیل الله ) یا به تعبیر دیگر راه دین و آیین او، با تمام مشکلاتى که دارد، چون موافق روح و جان افراد با ایمان است ، کارى است آسان و گوارا، به همین دلیل مؤ منان داوطلبانه و آشکارا، از آن استقبال مى کنند، هر چند سرانجامش شهادت باشد.

جمله (الذین یقاتلونکم ) نیز صراحت دارد که این دستور مخصوص مقابله با کسانى است که دست به اسلحه مى برند، و تا دشمن به مقاتله و مبارزه بر نخیزد، مسلمانان نباید حمله کنند و چنانکه خواهیم دید، این اصل (جز در بعضى موارد استثنایى که خواهد آمد) همه جا محترم شمرده شده است .
جمعى از مفسران ، مفهوم (الذین یقاتلونکم ) را در دایره خاصى محدود کرده اند، در حالى که آیه مفهوم گسترده اى دارد و تمام کسانى را که به نحوى از انحاء به پیکار بر مى خیزند شامل مى شود.

ضمنا از این آیه استفاده مى شود که هرگز غیر نظامیان (مخصوصا زنان و کودکان ) نباید مورد تهاجم واقع شوند، زیرا آنها به مقاتله بر نخواسته اند، بنابراین مصونیت دارند.

سپس توصیه به رعایت عدالت ، حتى در میدان جنگ و در برابر دشمنان کرده مى فرماید: از حد تجاوز نکنید (و لا تعتدوا).
چرا که خداوند، تجاوزکاران را دوست نمى دارد (ان الله لا یحب المعتدین ).
آرى هنگامى که جنگ براى خدا و در راه خدا باشد، هیچگونه تعدى و تجاوز، نباید در آن باشد، و درست به همین دلیل است که در جنگهاى اسلامى - بر خلاف جنگهاى عصر ما - رعایت اصول اخلاقى فراوانى توصیه شده است ،

مثلا افرادى که سلاح بر زمین بگذارند، و کسانى که توانایى جنگ را از دست داده اند، یا اصولا قدرت بر جنگ ندارند، همچون مجروحان ، پیر مردان ، زنان و کودکان نباید مورد تعدى قرار گیرند، باغستانها و گیاهان و زراعتها را نباید از بین ببرند، و از مواد سمى براى زهرآلود کردن آبهاى آشامیدنى دشمن (جنگ شیمیایى و میکروبى ) نباید استفاده کنند.

على (علیه السلام ) - طبق آنچه در نهج البلاغه آمده - به لشکریانش ، قبل از شروع جنگ صفین دستور جامعى در این زمینه داده که شاهد گویاى بحث ما است :
لا تقاتلوهم حتى یبدؤ وکم فانکم بحمد الله على حجة ، و ترککم ایاهم حتى یبدؤ وکم حجة اخرى لکم علیهم ، فاذا کانت الهزیمة باذن الله فلا تقتلوا مدبرا و لا تصیبوا معورا و لا تجهزوا على جریح و لا تهیجوا النساء باذى و ان شتمن اعراضکم و سببن امرائکم .
(با آنها نجنگید تا جنگ را آغاز کنند، چه اینکه شما بحمد الله (براى حقانیت خود) داراى حجت و دلیل هستید، و واگذاشتن آنها تا نبرد را آغاز کنند، حجت دیگرى است به سود شما و بر زیان آنان ، آنگاه که به اذن خدا آنان را شکست دادید، فراریان را نکشید، و بر ناتوانها ضربه نزنید و مجروحان را به قتل نرسانید، و با اذیت و آزار، زنان را به هیجان نیاورید، هر چند به شما دشنام دهند، و به سرانتان ناسزا گویند).

در آیه بعد که تکمیلى است بر دستور آیه قبل با صراحت بیشترى ، سخن مى گوید، مى فرماید: آنها (همان مشرکانى که از هیچ گونه ضربه زدن به مسلمین خوددارى نمى کردند) را هر کجا بیابید به قتل برسانید و از آنجا که شما را بیرون ساختند (مکه ) آنها را بیرون کنید چرا که این یک دفاع عادلانه و مقابله به مثل منطقى است (و اقتلوهم حیث ثقفتموهم و اخرجوهم من حیث اخرجوکم ).
سپس مى افزاید: فتنه از کشتار هم بدتر است (و الفتنة اشد من القتل ).
در اینکه (فتنه ) چیست ، مفسران و ارباب لغت ، درباره آن بحثهایى دارند،... با توجه به اینکه معنى اصلى فتنه قرار دادن طلا در زیر فشار آتش براى خالص سازى ، یا جدا کردن سره از ناسره است ، در هر مورد که نوعى فشار و شدت وجود داشته باشد این واژه به کار مى رود، مانند امتحان که معمولا با فشار و مشکلات همراه است ، و عذاب که نوع دیگرى از شدت و فشار است ، و فریب و نیرنگ که تحت فشارها انجام مى گیرد و همچنین شرک یا ایجاد مانع در راه هدایت خلق که هر کدام متضمن نوعى فشار و شدت است .

کوتاه سخن اینکه :

آیین بت پرستى و فسادهاى گوناگون فردى و اجتماعى مولود آن ، در سرزمین مکه رایج شده بود، و حرم امن خدا را آلوده کرده بود، و فساد آن از قتل و کشتار هم بیشتر بود، آیه مورد بحث مى گوید به خاطر ترس از خونریزى ، دست از پیکار با بت پرستى بر ندارید که بت پرستى از قتل ، بدتر است .
این احتمال نیز از سوى بعضى از مفسران داده شده که منظور از (فتنه ) در اینجا همان فساد اجتماعى باشد، از جمله تبعید کردن مؤ منان از وطن ماءلوفشان که این امور گاه از کشتن هم دردناک تر است ، یا سبب قتل و کشتارها در اجتماع مى شود، در آیه 73 سوره انفال چنین مى خوانیم : الا تفعلوه تکن فتنة فى الارض و فساد کبیر: (اگر این دستور را (قطع رابطه با کفار) انجام ندهید، فتنه و فساد عظیمى در زمین روى مى دهد (در این آیه فتنه و فساد در کنار هم قرار گرفته ).

سپس به مساله دیگرى در همین رابطه اشاره کرده ، مى فرماید: مسلمانان باید احترام مسجد الحرام را نگهدارند، و این حرم امن الهى باید همیشه محترم شمرده شود و لذا (با آنها (مشرکان ) نزد مسجد الحرام پیکار نکنید، مگر آنکه آنها در آنجا با شما بجنگند) (و لا تقاتلوهم عند المسجد الحرام حتى یقاتلوکم فیه ).
(ولى اگر آنها با شما در آنجا جنگ کردند، آنها را به قتل برسانید، چنین است جزاى کافران ) (فان قاتلوکم فاقتلوهم کذلک جزاء الکافرین ).
چرا که وقتى آنها حرمت این حرم امن را بشکنند دیگر سکوت در برابر آنان جایز نیست و باید پاسخ محکم به آنان گفته شود تا از قداست و احترام حرم امن خدا، هرگز سوء استفاده نکنند.

ولى از آنجا که اسلام همیشه نیش و نوش و انذار و بشارت را با هم مى آمیزد تا معجون سالم تربیتى براى گنهکاران فراهم کند در آیه بعد راه بازگشت را به روى آنها گشوده و مى فرماید: اگر دست از جنگ بردارند و خوددارى کنند، خداوند آمرزنده و مهربان است (فان انتهوا فان الله غفور رحیم ).
آرى اگر از شرک دست بردارند، و آتش فتنه و فساد را خاموش کنند، آنها برادران مسلمان شما خواهند بود، و حتى چنانکه در دستورات دیگر آمده است از مجازات و غرامتهائى که براى مجرمان است در مورد آنان صرف نظر مى شود.
بعضى جمله (فان انتهوا) (اگر خوددارى کنند) را به معنى خوددارى از شرک و کفر تفسیر کرده اند (چنانکه در بالا گفتیم ).
و بعضى به معنى خوددارى از جنگ در مسجد الحرام یا اطراف آن دانسته اند.
جمع میان هر دو معنى نیز ممکن است .

در آیه بعد به هدف جهاد در اسلام اشاره کرده ، مى فرماید: با آنها پیکار کنید تا فتنه از میان برود (و قاتلوهم حتى لا تکون فتنة ).
(و دین مخصوص خدا باشد) (و یکون الدین لله ).

سپس اضافه مى کند: (اگر آنها (از اعتقاد در اعمال نادرست خود) دست بردارند (مزاحم آنان نشوید زیرا) تعدى جز به ستمکاران روا نیست ) (فان انتهوا فلا عدوان الا على الظالمین )...

به این ترتیب جهاد اسلامى نه به خاطر فرمانروائى در زمین و کشورگشایى ، و نه به منظور به چنگ آوردن غنائم و نه تهیه بازارهاى فروش یا تملک منابع حیاتى کشورهاى دیگر، یا برترى بخشیدن نژادى بر نژاد دیگر است .

هدف یکى از سه چیز است : خاموش کردن آتش فتنه ها و آشوبها که سلب آزادى و امنیت از مردم مى کند و همچنین محو آثار شرک و بت پرستى ، و نیز مقابله با متجاوزان و ظالمان و دفاع در برابر آنان است.

 مساله جهاد در اسلام:

در بسیارى از مذاهب انحرافى ، جهاد به هیچ وجه وجود ندارد و همه چیز بر محور توصیه ها و نصایح و اندرزها دور مى زند، حتى بعضى هنگامى که مى شنوند جهاد مسلحانه ، یکى از ارکان برنامه هاى اسلامى است در تعجب فرو مى روند که مگر دین مى تواند، توأ م با جنگ باشد.
اما با توجه به اینکه همیشه افراد زورمند و خودکامه و فرعونها و نمرودها و قارونها که اهداف انبیاء را مزاحم خویش مى دیده اند در برابر آن ایستاده و جز به محو دین و آیین خدا راضى نبودند روشن مى شود که دینداران راستین در عین تکیه بر عقل و منطق و اخلاق باید در مقابل این گردنکشان ظالم و ستمگر بایستند و راه خود را با مبارزه و در هم کوبیدن آنان به سوى جلو باز کنند، اصولا جهاد یکى از نشانه هاى موجود زنده است و یک قانون عمومى در عالم حیات است ، تمام موجودات زنده اعم از انسان و حیوان و گیاه ، براى بقاى خود، با عوامل نابودى خود در حال مبارزه اند...
به هر حال از افتخارات ما مسلمانان ، آمیختن دین با مساله حکومت و داشتن دستور جهاد در برنامه هاى دینى است ، منتها باید دید جهاد اسلامى چه اهدافى را تعقیب مى کند آنچه ما را از دیگران جدا مى سازد همین است .

 اهداف جهاد در اسلام
بعضى از غربزدهها اصرار دارند جهاد اسلامى را منحصرا در جهاد دفاعى خلاصه کنند، و با هر زحمتى که هست تمام غزوات پیغمبر اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم ) و یا جنگهاى بعد از آن حضرت را، در این راستا توجیه کنند، در حالى که نه دلیلى بر این مساله داریم و نه تمام غزوات رسول الله در این معنى خلاصه مى شود بهتر این است به جاى این استنباطهاى نادرست به قرآن باز گردیم و اهداف جهاد را از قرآن بگیریم ، اهدافى که همه منطقى و قابل عرضه کردن به دوست و دشمن است .
چنانکه در آیات بالا خواندیم جهاد در اسلام براى چند هدف مجاز شمرده شده است .

الف - جهاد براى خاموش کردن فتنه ها (و به تعبیر دیگر جهاد ابتدائى آزادى بخش)
مى دانیم خداوند دستورها و برنامه هائى براى سعادت و آزادى و تکامل و خوشبختى و آسایش انسانها طرح کرده است ، و پیامبران خود را موظف ساخته که این دستورها را به مردم ابلاغ کنند، حال اگر فرد یا جمعیتى ابلاغ این فرمانها را مزاحم منافع پست خود ببینند و سر راه دعوت انبیاء موانعى ایجاد نمایند آنها حق دارند نخست از طریق مسالمت آمیز و اگر ممکن نشد با توسل به زور این موانع را از سر راه دعوت خود بردارند و آزادى تبلیغ را براى خود کسب کنند.

به عبارت دیگر: مردم در همه اجتماعات این حق را دارند که نداى منادیان راه حق را بشنوند، و در قبول دعوت آنها آزاد باشند حال اگر کسانى بخواهند آنها را از حق مشروعشان محروم سازند و اجازه ندهند صداى منادیان راه خدا به گوش جان آنها برسد و از قید اسارت و بردگى فکرى و اجتماعى آزاد گردند طرفداران این برنامه حق دارند براى فراهم ساختن این آزادى از هر وسیله اى استفاده کنند، و از اینجا ضرورت (جهاد ابتدائى ) در اسلام و سایر ادیان آسمانى روشن مى گردد.
همچنین اگر کسانى مؤ منان را تحت فشار قرار دهند که به آیین سابق باز گردند براى رفع فشار نیز از هر وسیله اى مى توان استفاده کرد.

ب - جهاد دفاعى
آیا صحیح است کسى به انسان حمله کند و او از خود دفاع ننماید؟!! یا ملتى متجاوز و سلطه گر هجوم بر ملت دیگر ببرند و آنها دست روى دست گذارده نابودى کشور و ملت خویش را تماشا کنند؟!!
در اینجا تمام قوانین آسمانى و بشرى به شخص یا جمعیتى که مورد هجوم واقع شده حق مى دهد براى دفاع از خویشتن به پا خیزد و آنچه در قدرت دارد به کار برد، و از هر گونه اقدام منطقى براى حفظ موجودیت خویش فروگذار نکند.

این نوع جهاد را، (جهاد دفاعى ) مى نامند، جنگهایى مانند جنگ احزاب و احد و موته و تبوک و حنین و بعضى دیگر از غزوات اسلامى جزء این بخش از جهاد بوده و جنبه دفاعى داشته است .

هم اکنون بسیارى از دشمنان اسلام ، جنگ را بر مسلمین تحمیل کرده اند و سرزمینهاى اسلامى را اشغال نموده و منابع آنها را زیر سلطه خود گرفته اند چگونه اسلام اجازه مى دهد در مقابل آنها سکوت شود؟

ج - جهاد براى حمایت از مظلومان
شاخه دیگرى از جهاد که در آیات دیگر قرآن به آن اشاره شده ، جهاد براى حمایت از مظلومان است ، در آیه 75 سوره نساء مى خوانیم : و ما لکم لا تقاتلون فى سبیل الله و المستضعفین من الرجال و النساء و الولدان الذین یقولون ربنا اخرجنا من هذه القریة الظالم اهلها و اجعل لنا من لدنک ولیا و اجعل لنا من لدنک نصیرا:
(چرا در راه خدا و در راه مردان و زنان و کودکانى که (بدست ستمگران ) تضعیف شده اند پیکار نمى کنید، همان افراد (ستمدیده اى ) که مى گویند: خدایا! ما را از این شهر (مکه ) که اهلش ستمگرند بیرون ببر، و براى ما از سوى خود، ولیى قرار ده ، و براى ما از سوى خود یار و یاورى معین فرما).

به این ترتیب ، قرآن از مسلمانان مى خواهد که هم در راه خدا و هم مستضعفان مظلوم ، جهاد کنند، و اصولا این دو از هم جدا نیستند و با توجه به اینکه در آیه فوق قید و شرطى نیست ، این مظلومان و مستضعفان در هر نقطه جهان ، باشند، باید از آنها دفاع کرده نزدیک و دور، داخل و خارج کشور تفاوت نمى کند.

و به تعبیر دیگر حمایت از مظلومان در مقابل ظالمان در اسلام یک اصل است که باید مراعات شود، حتى اگر به جهاد منتهى گردد، اسلام اجازه نمى دهد مسلمانان در برابر فشارهایى که به مظلومان جهان وارد مى شود بیتفاوت باشند، و این دستور یکى از ارزشمندترین دستورات اسلامى است که از حقانیت این آیین خبر مى دهد.

د - جهاد براى محو شرک و بت پرستى

اسلام در عین اینکه آزادى عقیده را محترم مى شمرد و هیچ کس را با اجبار دعوت به سوى این آیین نمى کند، به همین دلیل به اقوامى که داراى کتاب آسمانى هستند، فرصت کافى مى دهد که با مطالعه و تفکر آیین اسلام را بپذیرند، و اگر نپذیرفتند، با آنها به صورت یک (اقلیت هم پیمان ) (اهل ذمه ) معامله مى کند و با شرایط خاصى که نه پیچیده است و نه مشکل با آنها همزیستى مسالمت آمیز بر قرار مى نماید، در عین حال نسبت به شرک و بت پرستى ، سختگیر است زیرا: شرک و بت پرستى نه دین است و نه آیین و نه محترم شمرده مى شود، بلکه یک نوع خرافه و انحراف و حماقت و در واقع یک نوع بیمارى فکرى و اخلاقى است که باید به هر قیمت که ممکن شود آن را ریشه کن ساخت .

کلمه آزادى و احترام به فکر دیگران در مواردى به کار برده مى شود که فکر و عقیده لا اقل یک ریشه صحیح داشته باشد، اما انحراف و خرافه و گمراهى و بیمارى چیزى نیست که محترم شمرده شود و به همین دلیل اسلام دستور مى دهد که بت پرستى به هر قیمتى که شده است حتى به قیمت جنگ ، از جامعه بشریت ریشه کن گردد.
بت خانه ها و آثار شوم بت پرستى اگر از طرق مسالمت آمیز ممکن نشد با زور ویران و منهدم گردند.
آرى اسلام مى گوید: باید صفحه زمین از آلودگى به شرک و بت پرستى پاک گردد و به همه مسلمین نوید مى دهد که سرانجام توحید و یکتا پرستى به تمام جهان حاکم خواهد شد و شرک و بت پرستى ریشه کن خواهد گشت .

از آنچه در بالا - در مورد اهداف جهاد - آمد روشن مى شود که اسلام جهاد را با اصول صحیح و منطق عقل هماهنگ ساخته ، و هرگز آن را وسیله سلطه جویى و کشورگشائى و غصب حقوق دیگران و تحمیل عقیده ، و استعمار و استثمار قرار نداده است .

ولى مى دانیم دشمنان اسلام - مخصوصا ارباب کلیسا و مستشرقان مغرض با تحریف حقایق ، سخنان زیادى بر ضد مساله جهاد اسلامى ایراد کرده اند و اسلام را متهم به خشونت و توسل به زور و شمشیر براى تحمیل عقیده ساخته اند و به این قانون اسلامى سخت هجوم برده اند.
به نظر مى رسد وحشت آنها از پیشرفت اسلام در جهان ، به خاطر معارف قوى ، و برنامه هاى حساب شده ، سبب شده است که از اسلام چهره دروغین وحشتناکى بسازند، تا جلو پیشرفت اسلام را در جهان بگیرند...

منبع:

تفسیر نمونه

قابل توجه رشوه دهندگان ورشوه گیران!

وَلَا تَأْکُلُوا أَمْوَالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْبَاطِلِ وَتُدْلُوا بِهَا إِلَى الْحُکَّامِ لِتَأْکُلُوا فَرِیقًا مِنْ أَمْوَالِ النَّاسِ بِالْإِثْمِ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ (188) -سوره مبارکه بقره-

188 - و اموال یکدیگر را به باطل (و ناحق ) در میان خود نخورید! و براى خوردن بخشى از اموال مردم به گناه ، (قسمتى از) آن را (به عنوان رشوه ) به قضات ندهید، در حالى که مى دانید (این کار، گناه است )!

تفسیر:

رشوه خوارى بلاى بزرگ جامعه ها!
یکى از بلاهاى بزرگى که از قدیم ترین زمانها دامنگیر بشر شده و امروز با شدت بیشتر ادامه دارد، بلاى رشوه خوارى است که یکى از بزرگترین موانع اجراى عدالت اجتماعى بوده و هست و سبب مى شود قوانین که قاعدتا باید حافظ منافع طبقات ضعیف باشد به سود مظالم طبقات نیرومند که باید قانون آنها را محدود کند به کار بیفتد.
زیرا زورمندان و اقویا، همواره قادرند که با نیروى خود، از منافع خویش دفاع کنند، و این ضعفا هستند که باید منافع و حقوق آنها در پناه قانون حفظ شود، بدیهى است اگر باب رشوه گشوده شود قوانین درست نتیجه معکوس خواهد داد، زیرا اقویا هستند که قدرت بر پرداختن رشوه دارند و در نتیجه قوانین بازیچه تازه اى در دست آنها براى ادامه ظلم و ستم و تجاوز به حقوق ضعفا خواهد شد.
به همین دلیل در هر اجتماعى ، رشوه نفوذ کند، شیرازه زندگى آنها از هم مى پاشد و ظلم و فساد و بیعدالتى و تبعیض در همه سازمانهاى آنها نفوذ مى کند و از قانون عدالت جز نامى باقى نخواهد ماند

لذا در اسلام مساله رشوه خوارى با شدت هر چه تمامتر مورد تقبیح قرار گرفته و محکوم شده است و یکى از گناهان کبیره محسوب مى شود.
ولى قابل توجه این است که زشتى رشوه سبب مى شود که این هدف شوم در لابلاى عبارات و عناوین فریبنده دیگر انجام گیرد و رشوه خوار و رشوه دهنده از نامهایى مانند هدیه ، تعارف ، حق و حساب ، حق الزحمه و انعام استفاده کنند ولى روشن است این تغییر نامها به هیچ وجه تغییرى در ماهیت آن نمى دهد و در هر صورت پولى که از این طریق گرفته مى شود حرام و نامشروع است .

در نهج البلاغه در داستان هدیه آوردن اشعث بن قیس مى خوانیم که او براى پیروزى بر طرف دعواى خود در محکمه عدل على (علیه السلام ) متوسل به رشوه شد و شبانه ظرفى پر از حلواى لذیذ به در خانه على (علیه السلام ) آورد و نام آن را هدیه گذاشت على (علیه السلام ) بر آشفت و فرمود: (هبلتک الهبول اعن دین الله اتیتنى لتخدعنى ؟... و الله لو اعطیت الاقالیم السبعة بما تحت افلاکها على ان اعصى الله فى نملة اسلبها جلب شعیرة ما فعلته و ان دنیاکم عندى لاهون من ورقة فى فم جرادة تقضمها ما لعلى و لنعیم یفنى و لذة لا تبقى .)
(سوگواران بر عزایت اشک بریزند، آیا با این عنوان آمده اى که مرا فریب دهى و از آیین حق باز دارى ؟... به خدا سوگند اگر هفت اقلیم را با آنچه در زیر آسمانهاى آنها است به من دهند که پوست جوى را از دهان مورچه اى به ظلم بگیرم هرگز نخواهم کرد، دنیاى شما از برگ جویده اى در دهان ملخ براى من کم ارزشتر است على را با نعمتهاى فانى و لذتهاى زودگذر چه کار؟...)

اسلام رشوه را در هر شکل و قیافه اى محکوم کرده است ، در تاریخ زندگى پیغمبر اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم ) مى خوانیم که : به او خبر دادند یکى از فرماندارانش رشوه اى در شکل هدیه پذیرفته ، حضرت بر آشفت و به او فرمود: کیف تاخذ ما لیس لک بحق ؟! (چرا آنچه حق تو نیست مى گیرى او در پاسخ با معذرت خواهى گفت : (لقد کانت هدیة یا رسول الله ) آنچه گرفتم هدیه بود اى پیامبر خدا.
پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) فرمود: (ارأ یت لو قعد احدکم فى داره و لم نوله عملا اکان الناس یهدونه شیئا؟.) اگر شما در خانه بنشینید و از طرف من فرماندار محلى نباشید آیا مردم به شما هدیه اى مى دهند؟ سپس دستور داد هدیه را گرفتند و در بیت المال قرار دادند و وى را از کار برکنار کرد.

اسلام حتى براى اینکه قاضى گرفتار رشوه هاى مخفى و ناپیدا نشود، دستور مى دهد قاضى نباید شخصا به بازار برود مبادا تخفیف قیمتها بطور ناخود آگاه روى قاضى اثر بگذارد و در قضاوت جانبدارى تخفیف دهنده را کند، چه خوب است مسلمانان از کتاب آسمانى خود الهام بگیرند و همه چیز خود را در پاى بت رشوه خوارى قربانى نکنند.
مساله رشوه در اسلام به قدرى مهم است که امام صادق (علیه السلام ) درباره آن مى فرماید: (و اما الرشا فى الحکم فهو الکفر بالله العظیم )، اما رشوه در قضاوت ، کفر به خداوند بزرگ است .
و در حدیث معروفى که از رسول خدا نقل شده چنین مى خوانیم : (لعن الله الراشى و المرتشى و الماشى بینهما)، خداوند گیرنده و دهنده رشوه و آن کس را که واسطه میان آن دو است از رحمت خود دور گرداند.

منبع:

تفسیر نمونه