این
تعلیم و تعلم است که فرهنگ جامعه را رشد می دهد و انسانها را به سوی کمال رهنمون
می سازد .
این تعلیم و تعلم است که آدمیان را از اخلاق ناپسند دور می کند و به سوی اخلاق
پسندیده فرا می خواند .
این تعلیم و تعلم است که عمل مردم را پاک و خالص می گرداند و از شرک و ریا دور می
سازد .
آنچه در پی می آید چهل حدیث درباره «تعلیم و تعلم » است که امیدوارم با فراگیری و
به کارگیری آنها به «علم حقیقی » و «حقیقت علم » نزدیکتر شویم .
_____________________________________
آموزش هدف بعثت
پیامبر عزیز خداصلی الله علیه وآله می فرمایند:
«بالتعلیم ارسلت; (1)
من برای آموزش دادن فرستاده شده ام .»
_________________________________________
گرامیداشت دانشمند، گرامیداشت خداست!
امام امیرالمؤمنین علی علیه السلام می فرمایند:
«من وقر عالما فقد وقر ربه; (2)
هر کس دانشمندی را گرامی بدارد، بی گمان پروردگارش را گرامی داشته است!»
__________________________________
ارزشمندترین مردم کیست؟
پیامبر عزیز خداصلی الله علیه وآله می فرماید:
«اکثر الناس قیمة اکثرهم علما; (3)
بیشترین مردم از نظر ارزش، بیشترین آنهاست از نظر دانش .»
______________________________________
تا جوان هستی دانش بجوی
پیامبر عزیز خداصلی الله علیه وآله می فرمایند:
«من تعلم فی شبابه کان بمنزلة الرسم فی الحجر; (4)
هر کس در جوانی دانش بیاموزد، [از نظر پایداری] چون نقش روی سنگ است .»
__________________________________
برای دانش اندوزی قدم رنجه فرما!
پیامبر عزیز خداصلی الله علیه وآله می فرمایند:
«اطلبوا العلم ولو بالصین; (5)
دانش بجویید; اگر چه در [راهی دور] چون چین باشد .»
___________________________________
آداب تعلیم و تعلم این است
پیامبر عزیز خداصلی الله علیه وآله می فرمایند:
«لینوا لمن تعلمون ولمن تتعلمون منه; (6)
با کسی که به او دانش می آموزید (شاگرد) و کسی که از او دانش می آموزید (معلم)
نرمخو باشید .»
___________________________
فروتن باش، فروتن باش!
امام صادق علیه السلام می فرمایند:
«تواضعوا لمن تعلمونه العلم وتواضعوالمن طلبتم منه العلم; (7)
در برابر کسی که به او دانش می آموزید (شاگرد) و کسی که از او دانش می جویید
(معلم) فروتن باشید .»
___________________________
اینها را نگو!
امام امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند:
«لا تقل ما لا تعلم بل لا تقل کل ما تعلم; (8)
آنچه را نمی دانی نگو، بلکه همه آنچه را هم می دانی نگو .»
______________________________________
نشانه های دانشمند
امام امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند:
«یا طالب العلم! ان للعالم ثلاث علامات: العلم والحلم والصمت; (9)
ای جوینده دانش! برای دانشمند سه نشانه است: دانش و بردباری و سکوت .»
_________________________________
عالم حقیقی
امام صادق علیه السلام می فرمایند:
«من لم یصدق فعله قوله فلیس بعالم; (10)
هر آن کس که رفتارش گفتارش را تصدیق نکند، عالم نیست .»
____________________________
چشم به اینان بدوز!
پیامبر عزیز خداصلی الله علیه وآله می فرمایند:
«النظر الی وجه العالم عبادة; (11)
نگاه به سیمای دانشمند عبادت است .»
______________________________
همنشین که باشیم؟
پیامبر عزیز خداصلی الله علیه وآله می فرمایند:
«مجالسة العلمآء عبادة; (12)
همنشینی با دانشوران عبادت است .»
_________________________________
دانشهای گوناگون
امام امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند:
«العلوم اربعة: الفقه للادیان والطب للابدان والنحو للسان والنجوم لمعرفة الازمان;
(13)
دانشها چهارگونه اند: فقه برای [شناخت] دینها; پزشکی برای [بهبود] بدنها; نحو
(دستور زبان) برای سخن گفتن و نجوم برای شناخت زمانها .»
___________________________________
چاپلوسی برای دانش اندوزی
پیامبر عزیز خداصلی الله علیه وآله می فرمایند:
«لیس من اخلاق المؤمن الملق الا فی طلب العلم; (14)
چاپلوسی جز در جستجوی دانش از خوی مؤمن نیست .»
____________________________________
کلید دانش این است
امام صادق علیه السلام می فرمایند:
«ان هذا العلم علیه قفل ومفتاحه المسالة; (15)
بر این دانش قفلی است که کلید آن، پرسش است .»
__________________________________
فیش برداری
پیامبر عزیز خداصلی الله علیه وآله می فرمایند:
«قیدوا العلم بالکتاب; (16)
دانش را با نگارش در بند کشید .»
__________________________________
کتابخانه داشتن چیز خوبی است
امام صادق علیه السلام می فرمایند:
«احتفظوا بکتبکم فانکم سوف تحتاجون الیها; (17)
کتابهای خود را نگهداری کنید، زیرا شما در آینده به آنها نیازمند می شوید .»
____________________________
از دانش گلچین کنید!
پیامبر عزیز خداصلی الله علیه وآله می فرمایند:
«العلم اکثر من ان یحصی فخذ من کل شی ء احسنه; (18)
دانش بیشتر از آن است که به شمارش در آید، پس از هر چیزی نیکوترین آن را برگیر .»
________________________________
اگر توانی زبان عربی فراگیر!
امام صادق علیه السلام می فرمایند:
«تعلموا العربیة فانها کلام الله الذی یکلم به خلقه; (19)
زبان عربی را فراگیرید، زیرا سخن خداست که به آن با آفریدگان خود سخن می گوید .»
_________________________________
تدریس را طول نده!
پیامبر عزیز خداصلی الله علیه وآله می فرمایند: حضرت خضر علیه السلام به حضرت موسی
علیه السلام گفتند:
«یا طالب العلم! ان القآئل اقل ملالة من المستمع فلا تمل جلساءک اذا حدثتهم; (20)
ای جوینده دانش! آزردگی گوینده کمتر از شنونده است . پس آن هنگام که با همنشینان
خود سخن می گویی، آنان را آزرده نکن .»
_______________________________
به کودکان این مطلب را بیاموزید!
امام امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند:
«علموا صبیانکم ما ینفعهم الله به لا یغلب علیهم المرجئة برایها; (21)
به کودکانتان چیزهایی بیاموزید که خداوند با آن چیزها سودشان می رساند تا مرجئه
(منحرفان عقیدتی) با دیدگاهشان بر آنان چیره نشوند .»
_____________________________________
می دانید دانش خود را از که می گیرید؟
امام صادق علیه السلام می فرمایند:
«فانظروا علمکم هذا عمن تاخذونه; (22)
بنگرید این دانش خود را از که می گیرید .»
_______________________________________
مقام ایرانیان در دانش اندوزی
پیامبر عزیز خداصلی الله علیه وآله می فرمایند:
«لو کان العلم منوطا بالثریا لتناوله رجال من فارس; (23)
اگر دانش منوط به [رفتن به] ستاره ثریا باشد، مردمانی از ایران به آن دست می یابند
.»
_____________________________
دانش را با اندیشیدن همراه کن
امام امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند:
«الا لا خیر فی علم لیس فیه تفهم; (24)
آگاه باشید! در دانشی که در آن اندیشیدن نباشد، خوبی نیست .»
_______________________________
به احترام معلم برپا!
امام امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند:
«قم عن مجلسک لابیک ومعلمک ولو کنت امیرا; (25)
از جای خود برای پدر و آموزگارت برخیز، اگر چه فرمانروا باشی .»
_____________________________
دانشمند را خدمتگزار باش!
امام امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند:
«اذا رایت عالما فکن له خادما; (26)
هرگاه دانشمندی را دیدی، خدمتگزار او باش .»
________________________________
گفت و گوی علمی بهتر از شب زنده داری
امام باقر علیه السلام می فرمایند:
«تذکر العلم ساعة خیر من قیام لیلة; (27)
یک ساعت گفت و گوی علمی بهتر از یک شب زنده داری است .»
_____________________________
از شاگردی کردن خجالت نکش!
امام امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند:
«لا یستحین احد اذا لم یعلم الشی ء ان یتعلمه; (28)
هیچ کس شرم نکند هنگامی که چیزی را نمی داند، آن را بیاموزد .»
________________________________
قله دانش کجا و تن آسودگی کجا!
امام امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند:
«لا یدرک العلم براحة الجسم; (29)
دانش با تن آسودگی فراچنگ نمی آید .»
________________________________
خستگی در راه علم ، هرگز!
امام امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند:
«العالم الذی لا یمل من تعلم العلم; (30)
دانشمند کسی است که از فراگیری دانش به ستوه نمی آید .»
_______________________________
زورگویی با دانش؟
امام امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند:
«ابغض العباد الی الله سبحانه العالم المتجبر; (31)
مبغوض ترین بندگان نزد خداوند پاک، دانشور زورگو است .»
____________________________
گر نمی دانی ( نمی دانم ) بگو!
امام امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند:
«قول " لا اعلم " نصف العلم; (32)
" نمی دانم " گفتن ، نیمی از دانش است .»
___________________________
به دانش خود مناز!
امام امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند:
«حسبک من الجهل ان تعجب بعلمک; (33)
برای نادانی تو همین بس که به دانش خود بنازی .»
______________________________
امان از حسادت و تحقیر!
امام باقر علیه السلام می فرمایند:
«لا یکون العبد عالما حتی لا یکون حاسدا لمن فوقه ولا محقرا لمن دونه; (34)
هیچ بنده ای به دانشوری نمی رسد، مگر آنکه به فراتر از خود رشک نورزد و فروتر از
خویش را خرد نشمرد .»
_______________________________
من آنم که . . .
پیامبر عزیز خداصلی الله علیه وآله می فرمایند:
«من قال: انا عالم فهو جاهل; (35)
هر آن کس گفت: من دانایم، همو نادان است .»
____________________________________
از دیگران نیز تجربه علمی بیاموز!
پیامبر عزیز خداصلی الله علیه وآله می فرمایند:
«اعلم الناس من جمع علم الناس الی علمه; (36)
داناترین مردم کسی است که دانش مردم را به دانش خویش افزون کند .»
_________________________________
بهترین و بدترین دانش ها
امام امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند:
«خیر العلم ما اصلحت به رشادک ، و شره ما افسدت به معادک; (37)
بهترین دانش آن است که به وسیله آن، هدایت خویش را سامان بخشی و بدترین دانش آن
است که به وسیله آن، معاد خود را نابسامان کنی .»
________________________________
یاری ستم پیشگان هرگز!
امام صادق علیه السلام می فرمایند:
«ملعون ملعون عالم یؤم سلطانا جآئرا معینا له علی جوره; (38)
نفرین و نفرین باد بر آن دانشمندی که از شاه ستم پیشه ای پیروی می کند و بر
ستمکاریش او را یاری می دهد .»
________________________________
چرا نویسندگی را فراموش کرده ایم؟
پیامبر عزیز خداصلی الله علیه وآله می فرمایند:
«المؤمن اذا مات و ترک ورقة واحدة علیها علم ، تکون تلک الورقة یوم القیامة سترا فیما
بینه وبین النار; (39)
مؤمن چون بمیرد و از خود برگه ای به جا بگذارد که روی آن دانشی باشد، این برگه روز
رستاخیز میان او و آتش دوزخ پوششی می شود .»
__________________________________
فرجام نیک تعلیم و تعلم
پیامبر عزیز خداصلی الله علیه وآله می فرمایند:
«اذا جآء الموت طالب العلم وهو علی هذه الحال مات شهیدا; (40)
هنگامی که مرگ جوینده دانش فراز آید و او بر همین حال جویندگی دانش باشد، شهید
درگذشته است .»
-
پاورقــــــــــــــــــــی
1) بحارالانوار، ج 1، ص 206 .
2) معجم الفاظ غررالحکم، ص 1207 .
3) بحار الانوار، ج 1، ص 164 .
4) همان، ج 1، ص 222 .
5) همان، ج 1، ص 180 .
6) همان، ج 2، ص 62 .
7) کافی، ج 1، ص 36 .
8) نهج البلاغه، کلمه قصار 374 .
9) کافی، ج 1، ص 37 .
10) همان، ج 1، ص 36 .
11) بحارالانوار، ج 1، ص 195 .
12) همان، ج 1، ص 204 .
13) همان، ج 1، ص 218 .
14) همان، ج 2، ص 45 .
15) کافی، ج 1، ص 40 .
16) بحارالانوار، ج 77، ص 141 .
17) کافی، ج 1، ص 52 .
18) بحارالانوار، ج 1، ص 219 .
19) همان، ج 1، ص 212 .
20) همان، ج 1، ص 226 .
21) همان، ج 2، ص 17 .
22) کافی، ج 1، ص 32 .
23) بحارالانوار، ج 1، ص 195 .
24) کافی، ج 1، ص 36 .
25) مستدرک الوسائل، ج 15، ص 203 .
26) معجم الفاظ غررالحکم، ص 286 .
27) بحارالانوار، ج 1، ص 204 .
28) نهج البلاغه، کلمه قصار 79 .
29) معجم الفاظ غررالحکم، ص 150 .
30) همان، ص 1063 .
31) همان، ص 141 .
32) همان، ص 1105 .
33) بحارالانوار، ج 2، ص 48 .
34) همان، ج 78، ص 173 .
35) همان، ج 2، ص 110 .
36) همان، ج 1، ص 164 .
37) معجم الفاظ غررالحکم، ص 421 .
38) بحارالانوار، ج 75، ص 381 .
39) همان، ج 1، ص 198 .
40) همان، ج 1، ص 186 .
منبع:
مجله مبلغان ش 41
