( انفـــــــــــاق ) و وعده هاى الهى وشیطانى

الشَّیْطَانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ وَیَأْمُرُکُمْ بِالْفَحْشَاءِ وَاللَّهُ یَعِدُکُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَفَضْلًا وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ (268) - سوره مبارکه بقره-

تفسیر:
از آنجا که آیات قبلى در موضوع انفاق بود؛ در اینجا به یکى از موانع مهم آن پرداخته و آن وسوسه هاى شیطانى در زمینه انفاق است ، که انسان را از فقر و تنگدستى میترساند، به خصوص اگر اموال خوب و قابل استفاده را انفاق کند، و چه بسا این وسوسه هاى شیطانى مانع از انفاقهاى مستحبى در راه خدا و حتى انفاقهاى واجب مانند زکات و خمس گردد.
در این راستا مى فرماید: (شیطان به هنگام انفاق به شما وعده فقر و تهیدستى مى دهد) (الشیطان یعدکم الفقر).
و مى گوید: تامین آینده خود و فرزندانتان را فراموش نکنید و از امروز فردا را ببینید و آنچه بر خویشتن روا است بر دیگرى روا نیست و امثال این وسوسه هاى گمراه کننده ، به علاوه (او شما را وادار به معصیت و گناه مى کند) (و یامرکم بالفحشاء).

...

(فحشاء) به معنى هر کار زشت و بسیار قبیح است ، و در اینجا به تناسب بحث ، به معنى بخل و ترک انفاق که در بسیارى از موارد، نوعى معصیت و گناه است آمده (هر چند واژه فحشاء در مواردى به معنى گناه بى عفتى آمده ، ولى میدانیم در اینجا تناسب چندانى ندارد) حتى بعضى از مفسران تصریح کرده اند که عرب به شخص بخیل ، فاحش مى گوید.
این احتمال نیز داده شده که فحشاء در اینجا به معنى انتخاب اموال غیر قابل مصرف براى انفاق است ، و نیز گفته شده : منظور از آن هر معصیتى است زیرا شیطان به وسیله ترس از فقر و تهیدستى انسان را وادار به کسب مال از انواع طرق نامشروع مى کند.

تعبیر به امر کردن شیطان ، اشاره به همان وسوسه هاى او است ، و اصولا هر نوع فکر منفى و بازدارنده و کوتاه بیننده ، سرچشمه اش تسلیم در برابر وسوسه هاى شیطانى است ، و در مقابل ، هر گونه فکر مثبت سازنده و آمیخته با بلند نظرى ، سرچشمه اش الهامات الهى و فطرت پاک خدادادى است .

در توضیح این سخن باید گفت :

در نظر ابتدائى انفاق و بذل مال ، چیزى جز (کم کردن ) مال نیست و این همان نظر کوته بینانه شیطانى است ، ولى با دقت و دید وسیع مى بینیم که انفاق ضامن بقاى اجتماع و تحکیم عدالت اجتماعى ، و سبب کم کردن فاصله طبقاتى و پیشرفت همگانى و عمومى مى باشد و مسلم است که با پیشرفت اجتماع ، افرادى که در آن اجتماع زندگى مى کنند نیز در رفاه و آسایش خواهند بود و این همان نظر واقع بینانه الهى است .
قرآن به این وسیله مسلمانان را توجه مى دهد که انفاق اگر به ظاهر، چیزى از شما کم مى کند در واقع چیزهائى بر سرمایه شما مى افزاید، هم از نظر معنوى و هم از نظر مادى .
در دنیاى امروز که نتیجه و اثر اختلافات طبقاتى و پایمال شدن ثروتها به خاطر به هم خوردن تعادل تقسیم ثروت به روشنى به چشم مى خورد درک معنى آیه فوق چندان مشکل نیست .

ضمنا از آیه استفاده مى شود که یک نوع ارتباط میان ترک نمودن انفاق و فحشاء وجود دارد البته اگر فحشاء به معنى بخل باشد ارتباط آن از این جهت است که ترک انفاق و بخششهاى مالى ، آرام آرام صفت بخل را که از بدترین صفات است در انسان ایجاد مى کند و اگر فحشاء را به معنى مطلق گناه یا گناه جنسى بگیریم باز ارتباط آن با ترک انفاق بر کسى پوشیده نیست ، زیرا سرچشمه بسیارى از گناهان ، و بى عفتیها و خودفروشیها، فقر و تهیدستى است علاوه بر همه اینها، انفاق یک سلسله آثار و برکات معنوى دارد که جاى انکار نیست .
سپس مى افزاید: (خداوند آمرزش از سوى خود و فضل و بخشش را به شما وعده مى دهد) (و الله یعدکم مغفرة منه و فضلا).

در تفسیر (مجمع البیان ) از امام صادق (علیه السلام ) نقل شده است که : هنگام انفاق دو چیز از طرف خدا است و دو چیز از ناحیه شیطان. آنچه از جانب خداست یکى (آمرزش گناهان ) و دیگرى (وسعت و افزونى اموال ) ؛ و آنچه از طرف شیطان است یکى وعده فقر و تهیدستى و دیگرى امر به فحشاء است .
بنابراین منظور از مغفرة ، آمرزش گناهان است و منظور از فضل همانطور که از ابن عباس نقل شده زیاد شدن سرمایه ها در پرتو انفاق مى باشد.
جالب توجه اینکه از امیر مؤ منان على (علیه السلام ) نقل شده که فرمود : هنگامى که در سختى و تنگدستى افتادید به وسیله انفاق کردن ، با خدا معامله کنید (انفاق کنید تا از تهیدستى نجات یابید).

و در پایان آیه مى فرماید: (خداوند قادر و توانا و عالم است ) (و الله واسع علیم ).
اشاره به این حقیقت است که چون خداوند قدرتى وسیع و علمى بى پایان دارد میتواند به وعده خویش عمل کند بنابراین باید به وعده او دلگرم بود نه وعده شیطان فریبکار و ناتوان که انسان را به گناه میکشاند و چون از آینده آگاه نیست و قدرتى ندارد، وعده او جز گمراهى و تشویق به نادانى نخواهد بود.

منبع:

تفسیر نمونه