کُنْتُمْ خَیْرَ اُمَّةٍ اُخْرِجَتْ
لِلنّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وتُؤْمِنُونَ
بِاللّه ِ - آل عمران/110 -
« شما بهترین امتی بودید که برای مردم پدید آمدید؛ امر به معروف و
نهی از منکر می کنید و به خدا ایمان دارید »
در این آیه شریفه « امت اسلامی »
به عنوان بهترین امت معرفی شده است.
و دلیل آن دو چیز ذکر شده است:
« امر به معروف و
نهی از منکر » و « ایمان به خدا ».
نکته جالب توجه این است که :
در این آیه ( امر به معروف
و نهی از منکر ) بر ( ایمان به خدا ) مقدم داشته شده که نشانه اهمیت و عظمت آن است.
به
تبع این ویژگی برای بهترین امت اسلامی، باید گفت که مهم ترین ویژگی جامعه اسلامی هم
همین مسئله است که امر به معروف و نهی از منکر شناخته شود و وجدانهای بیداری در
جامعه پیوسته از آن پاسداری کنند.
داستان هجوم رضاخان به قم
نمونه ای از این بیداری آگاهانه در جامعه را نشان می
دهد:
از قدیم الایام تا به امروز مرسوم بوده و هست که غالبا مردم هنگام
تحویل سال نو در اماکن متبرکه به سر می برند و آن را به فال نیک می گیرند.
عید
نوروز سال 1306 شمسی با 27 رمضان 1346 مطابق بود و زوّار بسیاری از نقاط مختلف به
سوی شهر قم روی آوردند تا هنگام تحویل سال در حرم حضرت معصومه باشند. حرم مملوّ از
جمعیت بود. اعضای خانواده پهلوی ـ که همسر رضاشاه هم جزو آنها بود ـ در غرفه بالای
ایوان آیینه بدون حجاب کامل نشسته بودند، و این به طوری جلب نظر می کرد که صدای
اعتراض مردم از هر سو بلند بود؛ ولی هیچ کس جرأت نمی کرد قدم پیش گذارد و به آنها
تذکر دهد.
در همین موقع، سید ناظم واعظ که در مسجد جنب حرم مشغول وعظ بود، مردم را
تهییج نمود تا امر به معروف و نهی از منکر کنند. خبر به مرحوم حاج شیخ محمد تقی
بافقی رسید. او ابتدا به خانواده دربار پیغام فرستاد که:
اگر مسلمان هستید نباید با
این وضع در این مکان مقدس حضور یابید و اگر مسلمان نیستید، باز هم حق ندارید در این
مکان حضور یابید.
پیام موثر واقع نشد. حاج شیخ محمد تقی شخصا به حرم آمد و سخت به
آنان اعتراض نمود و از آنها خواست که سر و صورت خود را بپوشانند یا از آنجا خارج
شوند. در این وقت غوغایی به پا شد. خانواده پهلوی فورا به منزل تولیت حرم رفته و از
آنجا با تلفن به رضاشاه خبر دادند. او فورا به سوی قم حرکت کرد و دستور داد یک عده
سرباز پشت سرش حرکت کنند.
بعد از چند ساعت به شهر قم رسید و مستقیما وارد
صحن حرم شد.چند نفر طلبه را که در آن اطراف بودند، شلاق زد و چند نفری را هم در
جوار قبر حضرت معصومه با عصا و لگد مضروب کرد. سپس دستور داد مرحوم بافقی را دستگیر
کرده به تهران فرستند و تحویل زندان شهربانی دهند. او را همچنان در حبس نگه داشتند
تا بعد از پنج ماه که آیت اللّه حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی خواستار آزادی وی
گردید - محمد عابدی، پیکار با منکر در سیره ابرار، دفتر اول،
ص115 -
اگر این روحیه در جامعه ما زنده بماند، پیوسته جامعه اسلامی از
بسیاری از ناهمواریها و گردابهای مهلک در امان خواهد بود.
ملایمت
و محبت در امر به معروف و نهی از منکر:
قال رسول اللّه صلی الله علیه و آله «
لا
یَأْمُرُ بِالْمَعْرُوفِ وَلا یَنْهی عَنِ الْمُنْکَرِ اِلاّ مَنْ کانَ فیهِ ثَلاثُ
خِصالٍ: رَفیقٌ بِما یأْمُرُ بِهِ وَرَفیقٌ فیما یَنْهی عَنْهُ ... - خصال، ص109، ح79 - امر به
معروف و نهی از منکر نکند مگر کسی که سه خصلت در او باشد: [اول اینکه:] در آنچه به
آن امر و نهی می کند، طریق مدارا پیش گیرد... .»
در راه انجام دو فریضه بزرگ
امر به معروف و نهی از منکر، پیوسته باید دلسوزی و حسن نیت و پاکی را سرلوحه کار
خویش قرار داد و جز در موارد ضرورت، باید از راههای مسالمت آمیز وارد شد. متأسفانه
بعضی، هنگام امر به معروف و نهی از منکر، از راه خشونت آمیز وارد می شوند و به
الفاظ زشت و زننده متوسل می گردند، لذا می بینیم این نوع امر به معروفها نه تنها
اثر خوبی ندارد، بلکه گاهی نتیجه معکوس می دهد.
در تفسیر المنار آمده است:
جوانی به خدمت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله آمد و عرض کرد:
ای پیامبر خدا! آیا
به من اجازه می دهی زنا کنم؟!
با گفتن این سخن فریاد مردم بلند شد و از گوشه و کنار
به او اعتراض کردند، ولی پیامبر خدا صلی الله علیه و آله با خونسردی و ملایمت
فرمودند:
نزدیک بیا.
جوان نزدیک آمد و در برابر پیامبر نشست.
حضرت با محبت از او
پرسید:
آیا دوست داری با محارم تو (مثل مادر، خواهر و دختر) چنین کنند؟!!
جوان ناراحت
شد و گفت:
نه فدایت شوم.
حضرت فرمود:
همینطور مردم راضی نیستند با محارم آنها چنین
شود.
جوان از سؤال خود پشیمان شد.
سپس پیامبر خدا دست بر سینه او گذاشت و در
حق او دعا کرد و فرمود:
«خدایا قلب او را پاک گردان و گناه او را ببخش و دامان او
را از آلودگی به بی عفتی نگاه دار».
از آن به بعد منفورترین کار نزد این جوان،
زنا بود - تفسیر نمونه، ج3، ص42. به نقل از تفسیر
المنار -
در سیره بزرگان و اولیاء الهی وارد شده است که گاهی در قالب طنز
و شوخی امر به معروف می کردند.
به عنوان نمونه، روزی بهلول، کارگرانی را دید که به
مسجد سازی مشغولند، از آنان پرسید:
بانی مسجد کیست؟
گفتند: هارون الرشید.
بهلول به
سنگ تراش دستور داد که روی سنگی این جمله را حکاکی کند:« بانی مسجد:
بهلول »!
سنگ تراش، سنگ را تراشید و به بهلول تحویل داد. او شبانه از نردبانی
بالا رفت و این سنگ را بر سر در مسجد نصب کرد.
روز بعد وقتی کارگران تابلو را
دیدند، به هارون خبر دادند.
هارون بهلول را احضار کرد و پرسید:
بانی مسجد من هستم،
تو چرا خودت را بانی معرفی کردی؟!
بهلول گفت:
تو اگر برای خدا مسجد می سازی بگذار
نام من باشد. خدا که می داند بانی کیست.!!
او با این طنز به هارون فهماند که کارش از اخلاص بی بهره است!
روزی دیگر بهلول وارد مجلس هارون شد؛ چون هارون در مجلس حضور نداشت،
بهلول جای هارون نشست. خادمان او را از آنجا بلند کردند و کتک زدند.
همین که هارون
وارد مجلس شد، به هارون گفت:
من چند دقیقه ای جای تو نشستم و کتک خوردم، وای به حال
تو که عمری در جای اهل بیت پیامبر نشسته ای!!
آری او با این طنزها و با همین
ملایمتها، هارون را متوجه خطاها و اشتباهات خود می کرد.
امر به
معروف و نهی از منکر با عمل و رفتار:
قال الصادق علیه السلام :
« کُونُوا دُعاةَ
النّاسِ بِغَیْرِ اَلْسِنَتِکُمْ لِیُرَوا مِنْکُمُ الاِْجْتِهادَ وَالصِّدْقَ
وَالْوَرَع - بحارالانوار، ج67، ص309، باب 57 - مردم را با غیر زبانتان دعوت ( به خوبیها ) کنید! تا از شما اجتهاد، راستگویی و
پارسایی ببینند.»
قوانین اسلام مبتنی بر حکمت و کیفیتی نظام یافته است که
خود بتواند نگهبان و حافظ خویش باشد.
امر به معروف ، و نهی از منکر دو قانون نگهبان هستند که از دیگر قوانین الهی پاسداری می کنند.
برای تأثیر بهتر این دو قانون در افراد
و جامعه بهتر است که از روش غیر مستقیم و توأم با عمل، آن دو را به دیگران آموخت و
اجرا کرد.
سعدیا گرچه سخندان و مصالح گویی به عمل کار برآید، به سخندانی
نیست
در این رابطه داستان جالبی از عالم الهی مرحوم آخوند ملاعباس تربتی
نقل شده است:
یکی از محافظان فرزند آخوند ملاکاظم خراسانی نقل می کند: « در
ایام زمستان برای سرکشی به املاک آقا به نیشابور رفته بودیم، در مراجعه به مشهد در
راه برفگیر شدیم و در قهوه خانه ای وسط راه ماندیم. غیر از ما جمعی دیگر نیز به
قهوه خانه پناه آورده بودند. شب فرا رسید و چهار نفر از جوانان پولدار و خوشگذران
مشهد ـ که چهار خانم هم همراه خود داشتند ـ با ماشینی آمدند و چون گرفتار برف و
تاریکی شده بودند، به قهوه خانه پناه آوردند. آمدن آنها در آن شب تاریک برفی در
میان کوهستان بزم عیشی مجانی برای مسافران به وجود آورد، جوانان بطریهای مشروب و
خوراکیها را چیدند و زنان، بعضی به خوانندگی و بعضی به رقص پرداختند. در گرما گرم
این بساط، در قهوه خانه باز شد و مرحوم ملاعباس تربتی با سه چهار نفر که از تربت به
مشهد می رفتند و مرکبشان الاغ بود، از ناچاری برف و تاریکی شب، آنها هم به این قهوه
خانه پناه آوردند و از صاحب قهوه خانه اجازه خواستند که به آنها جایی بدهد. او گفت:
سکّوی آن طرف خالی است.
حاج علی اکبر می گفت: من با مشاهده این وضع هراسان
شدم و گفتم که نکند از جانب حاج آخوند نسبت به اینها تعرضی بشود و از جانب آنها
نسبت به این مرد الهی اهانت شود. آماده دفاع از حاج آخوند شدم، ولی دیدم ایشان وارد
شد و گویا نه کسی را می بیند و نه چیزی می شنود، به سوی آن سکّو رفت و چون نماز
مغرب و عشاء را نخوانده بود، از قهوه چی قبله را پرسید و به نماز ایستاد و آن چهار
نفر هم به وی اقتدا کردند. یکی اذان گفت و حاج آخوند اقامه گفت و وارد نماز شدند.
من هم فرصت را غنیمت دانستم و اقتدا کردم، چند نفر دیگر از مسافران هم از آن بزم
عیش و نوش فاصله گرفتند و به نماز جماعت پیوستند، بعد از آن قهوه چی هم آمد و به
نماز ایستاد، وقتی از نماز فارغ شدیم از جوانها و خانمها اثری نبود، بساط خود را
جمع کردند و نفهمیدیم که در آن شب برفی به کجا رفتند - فضیلتهای فراموش شده،
حسینعلی راشد، ص128 -
پس گاهی با رفتار و
برخورد می توان به صورت غیر مستقیم امر به معروف و نهی از منکر کرد، بدون آنکه هیچ
گفتگو یا برخورد نامناسبی پیش آید.
تلاش فوق العاده برای امر به
معروف و نهی از منکر:
قال الحسین علیه السلام :
« لا تَحِلُّ لِعَیْنٍ مُؤْمِنَةٍ
تَری اللّه َ یُعْصی فَتَطْرِفَ حتّی تُغَیِّرَهُ - امالی شیخ طوسی، ص55 - بر هیچ چشم مؤمنی روا نیست که
ببیند خدا نافرمانی می شود، پس خود را فرو بندد تا آنگاه که وضع را تغییر
دهد.»
خداوند پیامبران و ائمه معصومین علیهم السلام را برای هدایت بشر، زنده
کردن معروفها و از بین بردن منکرات برانگیخت و آنان در ادای این رسالت الهی از هیچ
تلاشی فروگذار نکردند. تلاش و اصرار آنان به سبب اهمیتی بود که برای این فریضه الهی
قائل بودند. آنها به دلیل قلب سرشار از رأفت و رحمت، حاضر نبودند هیچ کس به منکرات
آلوده شده و به خشم خدا گرفتار آید!!
ابن شهر آشوب می نویسد:
امیر مؤمنان علی
علیه السلام وارد خانه شد، لحظه ای بعد بانویی آمد و از شوهرش شکایت داشت، حضرت
فرمود: اندکی صبر کن تا از گرمای هوا کاسته شود، آن زن گفت: در این صورت خشم شوهرم
بیشتر می شود، حضرت سر خود را پایین انداخت و لحظه ای بعد فرمود:
به خدا قسم نباید
رسیدگی به دادخواهی مظلوم را به تأخیر انداخت، حق مظلوم را باید از ظالم گرفت و رعب
او را از دل مظلوم بیرون کرد، تا با کمال شهامت در مقابل ستمگر بایستد و حق خود را
بخواهد. آن گاه به آن زن گفت: برویم.
حضرت با آن زن همراه شد تا به در خانه
زن رسید، آن گاه صدا زد:
درود بر شما! جوانی از خانه بیرون آمد.
حضرت بعد از
احوالپرسی فرمود:
« یا عَبْدَ اللّه! اِتَّقِ اللّه َ فَاِنَّکَ قَدْ اَخَفْتَها
وَأَخْرَجْتَها؛ ای بنده خدا! از خدا پروا کن؛ چرا که همسرت را ترسانده و از خانه
بیرون رانده ای.»
جوان از این سخن سخت برآشفت و گفت:
به تو چه ربطی دارد! به
خدا سوگند! به خاطر همین حرف تو، او را آتش خواهم زد.
امیرمؤمنان هم فرمود:
من تو
را امر به معروف و نهی از منکر می کنم، تو در برابر من منکر دیگری مرتکب می شوی و
معروف را رها می کنی.
در همین لحظات مرد جوان متوجه شد افرادی که از کوچه
عبور می کنند به آن مرد با عنوان امیرالمؤمنین سلام می دهند. به همین خاطر امام را
شناخت و هراسان گفت:
ای امیرمؤمنان من اشتباه کردم. به خدا سوگند در مقابل همسرم
مانند زمینی آرام خواهم بود تا پا بر روی من بگذارد.
حضرت نیز رو به آن زن کرد و
فرمود: به منزل برو و همسرت را به این کارها مجبور نکن - مناقب، ج2، ص106؛
بحارالانوار، ج41، ص57 -
زندگی سراسر برکت
پیامبر اسلام و دوران نبوت آن حضرت، پر است از سختیها و تلاشهای طاقت فرسایی که آن
حضرت برای دو فریضه الهی امر به معروف و نهی از منکر انجام دادند، تا آنجا که گاهی
خداوند ایشان را از این همه تلاش و دلسوزی باز می داشت و می فرمود شاید جان خود را
در این راه تباه کنی، که چرا مردم ایمان نمی آورند - شعراء/3 -
برگرفته از:
مبلغان ش 59
